Fatalizmin Emeviler Dönemi inanç hareketleri bağlamında yeniden dirilişi
The resurgence of fatalism in the context of Umayyad Religious movements
- Tez No: 946754
- Danışmanlar: PROF. DR. ÖZCAN TAŞCI
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Din, Religion
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi
- Enstitü: Lisansüstü Eğitim Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 125
Özet
İslam düşünce tarihinde kader anlayışı, yalnızca kelamî bir mesele değil; aynı zamanda bireysel irade, toplumsal bilinç ve siyasal otoriteyle ilişkilenen çok katmanlı bir yapı olarak değerlendirilmektedir. Bu tezde, özellikle Emevîler döneminde cebrî kader düşüncesinin nasıl sistemli ve ideolojik bir yapıya dönüştüğü ele alınmaktadır. İslam öncesi Arap toplumunda yaygın olan“dehr”merkezli yazgıcılık anlayışının, Emevî siyasi iktidarı tarafından cebr ideolojisi çerçevesinde yeniden ihya edilerek, toplumsal kontrol aracı hâline getirildiği tespit edilmiştir. Kur'ân-ı Kerim'in özgür irade, sorumluluk ve hesap verebilirlik ilkelerine yaptığı açık vurgulara rağmen, bu kadim anlayışın siyasi gerekçelerle yeniden canlandırıldığı gözlemlenmiştir. Emevî yönetimi, halkın maruz kaldığı adaletsizlikleri ve toplumsal sıkıntıları“ilahi takdir”şeklinde sunarak hem bireysel hem de toplumsal itiraz mekanizmalarını zayıflatmıştır. Çalışma, kader meselesinin sadece kelamî bir tartışma alanı olmadığını; aynı zamanda psikolojik, toplumsal ve kültürel düzeyde etkileri olan çok yönlü bir konu olduğunu ortaya koymaktadır. Bu bağlamda, Caʿd b. Dirhem ve Cehm b. Safvân gibi düşünürlerin cebr anlayışının teorik temellerini oluşturmada oynadıkları roller incelenmiştir. Ayrıca halk arasında yaygın olarak kullanılan kaderci söylemlerin bireysel edilgenliği nasıl pekiştirdiği, saha gözlemleri ve kültürel veriler ışığında değerlendirilmiştir. Sonuç olarak tez, İslam düşüncesinde kader anlayışının özgür irade ve bireysel sorumluluğu esas alan bir yaklaşımla yeniden ele alınması gerektiğini savunmaktadır.
Özet (Çeviri)
The concept of fate in the history of Islamic thought is not merely a theological issue but is also evaluated as a multi-layered structure interconnected with individual agency, social consciousness, and political authority. This thesis examines how the deterministic understanding of fate was systematized and ideologically framed during the Umayyad period. It has been determined that the fatalistic worldview centered on the concept of“al-dahr,”which was widespread in pre-Islamic Arab society, was revived by the Umayyad political authority within the framework of a coercive ideology and used as a tool of social control. Despite the Qur'an's clear emphasis on free will, moral responsibility, and accountability, it is observed that this ancient understanding was reintroduced for political purposes. The Umayyad regime presented the injustices and social hardships experienced by the people as“divine decree,”thereby weakening both individual and collective opposition. This study reveals that the issue of fate is not solely a theological debate but also a subject with significant psychological, social, and cultural implications. In this context, the roles of thinkers such as Jaʿd ibn Dirham and Jahm ibn Safwan in establishing the theoretical foundations of the deterministic view are analyzed. Additionally, how fatalistic expressions commonly used among the public reinforce passivity is evaluated through field observations and cultural data. Ultimately, the thesis argues that the concept of fate in Islamic thought should be reconsidered through an approach grounded in free will and individual responsibility.
Benzer Tezler
- Nietzsche: Özgür istenç ve fatalizm
Nietzsche: Free will and fatalism
GÖKHAN AŞKAR
Yüksek Lisans
Türkçe
2025
Eğitim ve ÖğretimÇukurova ÜniversitesiFelsefe Grubu Eğitimi Ana Bilim Dalı
PROF. DR. SADIK EROL ER
- Filibeli Ahmed Hilmi'de yeni ilm-i kelâm düşüncesi
New scientific theological thought in Filibeli Ahmed Hilmi
ŞAHİN KARA
Yüksek Lisans
Türkçe
2025
DinOndokuz Mayıs ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. FETHİ KERİM KAZANÇ
- Takıma psikolojik bağlılık ve fanatizmin saldırganlık üzerindeki rolünün incelenmesi
Investigation of the role of psychological commitment to the team and fanaticism on aggression
OSMAN BARIŞ URHAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2020
PsikolojiOndokuz Mayıs ÜniversitesiPsikoloji Ana Bilim Dalı
PROF. DR. BOZKURT KOÇ
- Alman idealizmi'nde doğa ve özgürlük ilişkisi
Relation of nature and freedom in German idealism
NEVA TEZCAN TOPUZ
- Nietzsche's idea of the eternal return of the same and its relation to fatalism
Nietzsche'nin aynının ebedi dönüşü düşüncesi ve fatalizmle ilişkisi
ÖMER ERCAN
Yüksek Lisans
İngilizce
2022
Felsefeİstanbul Bilgi ÜniversitesiFelsefe ve Toplumsal Düşünce Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. ZEYNEP TALAY TURNER