Ödeme sancısı kavramına yönelik bir güncelleme; Türkiye ve Almanya örneği üzerinden kültürel ve psikolojik bir karşılaştırma
An update on the concept of payment pain: a cultural and psychological comparison based on the examples of Turkiye and Germany
- Tez No: 949796
- Danışmanlar: PROF. DR. İBRAHİM ARSLAN, DR. NUH OKUMUŞ
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Ekonomi, Economics
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Gaziantep Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: İktisat Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 135
Özet
Ekonomi aktörlerinden bireyin, ekonomi döngüsündeki temel işlevlerinden biri tüketimdir. Tüketimin yalnızca fiziksel bir eylem olmadığı, aynı zamanda psikolojik bir süreç olduğu son yıllarda yapılan davranışsal iktisat çalışmalarında ortaya konulmuştur. Ödeme sancısı, bireyin ödeme anında hissettiği acı ya da neşe duygularını tanımlayan ve davranışsal iktisat literatüründe bilişsel önyargılar arasında yer alan psikolojik bir süreçtir. Bu çalışmanın amacı, ödeme sancısı kavramını gıda tüketimi dikkate alınarak, kültürel kimlik, kişilik tipleri ve ödeme yöntemleri bağlamında incelemektir. Aynı zamanda zihinsel muhasebe teorik çerçevesine dayanan bu araştırma, Türkiye ve Almanya'da eş zamanlı olarak gerçekleştirilmiştir. Online olarak tasarlanan market alışveriş simülasyonuna katılan katılımcıların alışveriş deneyiminden hemen sonra ödeme sancısı ölçeği ile kişilik tipi ölçeklerini tamamlamaları istenmiştir. Elde edilen veriler Hayes'in Process modelleri ile analiz edilmiştir. Bulgular, kültürün kişilik tipi aracılığıyla ödeme sancısını dolaylı olarak anlamlı şekilde etkilediğini göstermiştir. Vicdanlılık ve deneyime açıklık boyutlarında daha düşük puan alan Alman katılımcılar, Türk katılımcılara kıyasla daha yüksek ödeme sancısı bildirmiştir. En yüksek ödeme sancısı hissi nakit ödeme yönteminde hissedilmiştir. Ancak aynı zamanda, nakit ödeme yöntemi kullanan Alman katılımcıların, Türk katılımcılara göre daha düşük seviyede ödeme sancısı deneyimlediği de gözlemlenmiştir. Ödeme sonrasında hatırlanan harcama tutarı, ödeme sancısını açıklamada gerçekleşen harcamaya kıyasla daha güçlü bir yordayıcı olarak öne çıkmıştır. Bulgular, ödeme yönteminin şeffaflığı ve kültürel farklılıkların, ödeme sırasında hissedilen duygusal tepkiler üzerinde belirleyici olduğunu ortaya koymaktadır. Tüm bulgular beraber değerlendirildiğinde ise, ödeme sancısının bireylerin farklı kültürlere veya kişilik tiplerine ait olmalarına bağlı olarak farklı düzeylerde hissedildiğini görülmektedir. Çalışmanın bu noktada literatürdeki ödeme sancısı kavramının içeriğinin güncellenmesine işaret ettiği düşünülmektedir. Bununla beraber, nakit ödemede kültürler arası farklı hissedilen ödeme sancısının, bazı sektörlerde aşırı tüketimi azaltmaya yönelik psikolojik bir frenleyici unsur olarak değerlendirilebileceği düşünülmektedir. Ayrıca sürdürülebilir tüketim davranışlarını desteklemek adına, dijital ödeme sistemlerine çevresel maliyet uyarıları ve ödeme anında“düşünme molası”sağlayacak dijital düzenlemelerin entegre edilmesinin faydalı olacağı öngörülmektedir.
Özet (Çeviri)
One of the primary functions of individuals, as economic agents, within the economic cycle is consumption. Recent studies in the field of behavioral economics have revealed that consumption is not merely a physical act but also a psychological process. Payment pain is a psychological process that describes the feelings of pain or pleasure experienced by individuals at the moment of payment, and it is considered one of the cognitive biases in the behavioral economics literature. The aim of this study is to examine the concept of payment pain within the context of food consumption, taking into account cultural identity, personality types, and payment methods. This research, based on the theoretical framework of mental accounting, was conducted simultaneously in Turkiye and Germany. Participants were asked to complete the payment pain and personality type scales immediately after taking part in an online supermarket shopping simulation. The data obtained were analyzed using Hayes' Process models. The findings revealed that culture significantly affects payment pain indirectly through personality type. German participants, who scored lower on the conscientiousness and openness to experience dimensions, reported higher levels of payment pain compared to Turkish participants. The highest level of payment pain was experienced during cash payments. However, it was also observed that German participants who used cash reported lower levels of payment pain than their Turkish counterparts. The amount of spending recalled after payment emerged as a stronger predictor of payment pain compared to the actual amount spent. The results show that the transparency of the payment method and cultural differences play a determining role in the emotional responses experienced during payment. When all findings are evaluated together, it is observed that payment pain is experienced at varying levels depending on individuals' cultural background or personality traits. In this regard, the study suggests that the conceptualization of payment pain in the literature may need to be updated. Furthermore, culturally driven differences in payment pain experienced during cash transactions may act as a psychological brake to reduce overconsumption in certain sectors. In order to support sustainable consumption behavior, it is recommended to integrate digital alerts about environmental costs and“reflection pauses”into digital payment systems.
Benzer Tezler
- Kamu davasının açılması ve iddianamenin iadesi
Public prosecution and overrulling of the indictment
BURCU ERTEM
- Humanitarian assistance policies of the European Union towards syrian refugees in Turkey
Avrupa Birliği'nin Türkiye'deki Suriyeli mültecilere yönelik insani yardım politikaları
CANSU ÇELİKER
Yüksek Lisans
İngilizce
2018
Siyasal BilimlerOrta Doğu Teknik ÜniversitesiSiyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. BAŞAK KALE LACK
- 18. yüzyılda Güney Marmara iskeleleri ve İstanbul'un iaşesindeki önemi
The importance of the South Marmara scaffolders and Istanbul in the 18th century
FEYZAN YAYALAR
- Nöroekonomi kapsamında ödeme sancısı ve para politikası için bir öneri
Pain of paying under the neuroeconomics and a proposal for the monetary policy
SUZAN ŞAHİN EROL
- Kamu davasının açılmasının ertelenmesi
Postponement of the initiation of the public prosecution
CEYLAN AYANOĞLU
