Taşlıcalı Yahyâ ve Şeyhülislâm Yahyâ'nın divanlarında zaman ve mekân kavramları üzerine mukayeseli bir çalışma
A comparative study on the concepts of time and space in the divans of Taşlicali Yahyâ and Şeyhülislâm Yahyâ
- Tez No: 950001
- Danışmanlar: PROF. DR. FETTAH KUZU
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Türk Dili ve Edebiyatı, Turkish Language and Literature
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Gaziantep Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Eski Türk Edebiyatı Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 763
Özet
Klasik Türk şiirinde insanın var oluşunu ve iç dünyasını anlamlandırmada derin izler bırakan zaman ve mekân, yalnızca dış âlemi değil; şairlerin hayal ve düşünce evrenlerini de yansıtan kurucu unsurlardır. Bu kavramlar, kimi zaman aşkın ve hikmetin zeminine dönüşürken kimi zaman fânilik ve bekânın şiirsel izdüşümüne ev sahipliği yapar. İşte bu çalışma, Taşlıcalı Yahyâ ve Şeyhülislam Yahyâ Bey'in şiirlerinde zaman ve mekânın nasıl tahayyül edildiğini ve estetik bir değer olarak nasıl şekillendiğini analiz etmeyi amaçlamaktadır. Her iki şairin divanlarında zaman kavramı, bireysel duyuş biçimleriyle dönemin zihniyet yapısı arasında kurulan ilişkiler çerçevesinde ele alınmış; zamanın döngüsel niteliği bağlamında dün, bugün, yarın gibi belirli zaman dilimlerinin yanı sıra ezel ve ebed kavramları üzerinden metafizik bir derinlik kazanmıştır. Ayrıca kozmik döngüler, güneşin devinimi ve mevsimsel dönüşümler, özellikle bahar teması etrafında aşk, diriliş ve yeniden doğuş imgeleriyle ilişkilendirilerek şiirde sembolik ve estetik bir derinlik kazanmıştır. Mekân ise yalnızca fiziksel çevreyi değil; şairin iç dünyası, sosyal çevresi ve kültürel referanslarıyla örülen çok katmanlı bir yapıyı temsil eder. Bu çok yönlü tasavvur tabiî, şehirsel veya uhrevî unsurlar aracılığıyla şekillenerek metne hem estetik hem de düşünsel bir derinlik kazandırır. Bu çalışmada, Taşlıcalı Yahyâ ve Şeyhülislam Yahyâ'nın divanlarında zaman ve mekân tasavvuru kapsamlı biçimde analiz edilmiş; bu kavramların yalnızca tematik unsurlar değil, klasik Türk şiirinin anlam dünyasını şekillendiren temel yapısal öğeler olduğu ortaya konmuştur. Zaman ve mekânın, şairlerin estetik yaklaşımlarını ve dönemin zihniyetini yansıtarak şiirin iç bütünlüğüne katkı sağladığı tespit edilmiş; ulaşılan sonuçların, klasik Türk şiiri üzerine yapılacak yapısal ve anlam merkezli çalışmalara yeni bir bakış açısı sunması amaçlanmıştır.
Özet (Çeviri)
In classical Turkish poetry, time and space, which leave deep traces in making sense of human existence and inner world, are constitutive elements that reflect not only the external world but also the imagination and thought universes of poets. While these concepts sometimes turn into the ground of love and wisdom, sometimes they host the poetic projection of mortality and permanence. This study aims to analyze how time and space are imagined and shaped as aesthetic values in the poems of Taşlıcalı Yahyâ and Şeyhülislam Yahyâ. In the divans of both poets, while the concept of time is dealt with within the framework of the relations established between individual ways of feeling and the mentality structure of the period, in the context of the cyclical nature of time, it has gained a metaphysical depth through certain time periods such as yesterday, today, tomorrow, as well as the concepts of eternity and everlasting. In addition, cosmic cycles, the movement of the sun and seasonal transformations, especially around the theme of spring, are associated with images of love, resurrection and rebirth, giving the poem a symbolic and aesthetic depth. Space, on the other hand, represents not only the physical environment but also a multi-layered structure woven with the poet's inner world, social environment and cultural references. This multifaceted conception is shaped by natural, urban or otherworldly elements, giving the text both aesthetic and intellectual depth. In this study, the conception of time and space in the Divans of Taşlıcalı Yahyâ and Şeyhülislam Yahyâ is analyzed comprehensively; it is revealed that these concepts are not only thematic elements but also basic structural elements that shape the world of meaning in classical Turkish poetry. It has been determined that time and space contribute to the internal integrity of the poem by reflecting the aesthetic approaches of the poets and the mentality of the period; the results are intended to offer a new perspective to structural and meaning-centered studies on classical Turkish poetry.
Benzer Tezler
- XV - XVI. yüzyıl Osmanlı şairlerinin divanlarında biyografik bilgi: Şair ve eser isimleri
15 - 16th centuries Ottoman poets, diwans biographical information: Poet and names work
MİKAİL DOĞAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2013
Türk Dili ve EdebiyatıKırıkkale ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. MUHİTTİN ELİAÇIK
- Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi Hamidiye Kitaplığı 1186 numarada kayıtlı Mecmûʿa-i Eşʿâr (157b-195b) (İnceleme-metin-MESTAP'a göre tasnif)
Süleymaniye Manuscript Library, Hamidiye Collection, manuscript No. 1186: Mecmûʿa-i Eşʿâr (Folios 157b–195b) (Analysis–text–classification according to MESTAP)
CEYDA KESKİN
Yüksek Lisans
Türkçe
2025
Türk Dili ve EdebiyatıMarmara ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. GÜLER DOĞAN AVERBEK
- 16. yüzyıl divanlarında mutfak kültürü
The cuisine culture in collected poems in 16th century
GİZEM SARAL
Yüksek Lisans
Türkçe
2017
Türk Dili ve EdebiyatıSakarya ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. BAYRAM ALİ KAYA
- 16. yüzyıl divanlarında hayal kavramı
The term of imagination in divans the 16th century
YELİZ BERTAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2022
Türk Dili ve EdebiyatıÇukurova ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. HALUK GÖKALP
- Taşlıcalı Yahyâ Bey ve hamse'si
Taşlıcalı Yahya Bey and his hamse
AYŞE SAĞLAM
Doktora
Türkçe
2016
Türk Dili ve EdebiyatıDicle ÜniversitesiOrtaöğretim Sosyal Alanlar Eğitimi Ana Bilim Dalı
PROF. DR. İDRİS KADIOĞLU