Kasîde-i Nûniyye şerh geleneği bağlamında 18. yüzyıl Osmanlı Mâtürîdîliği
Eighteenth century Ottoman Māturīdism in the context of the commentary tradition of al-Qaṣīda al-Nūniyya
- Tez No: 950833
- Danışmanlar: PROF. DR. HATİCE KELPETİN ARPAGUŞ
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Din, Religion
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Marmara Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Kelam Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 340
Özet
Hanefî-Mâtürîdî kelâmı, Eş'arîliğe kıyasla daha geç bir dönemde kurumsallaşmıştır. Bu gecikmede pek çok etken rol oynamış olmakla birlikte, Mâtürîdî âlimlerin Eş'arîlik karşısındaki tutumları ayrıca dikkate değerdir. Mâtürîdîliğin Ehl-i sünnet içerisinde Eş'arîlikten bağımsız bir kelâm ekolü olarak konumlandırılması, mezhebin tanınırlığını ve itibarını artırmada önemli bir rol oynamıştır. Her ne kadar Gazzâlî (ö. 505/1111) ve Râzî (ö. 606/1210) sonrası dönemi ifade eden müteahhirîn kelâmında Mâtürîdîliğe yeterince yer verilmemiş olsa da, bu geleneğin varlığını ortaya koyan bazı durumlar ve evreler mevcuttur. Bu bağlamda, Râzî sonrası dönemde yaşamış olan Hızır Bey (ö. 863/1459), Kasîde-i Nûniyye adlı manzumesiyle Hanefî-Mâtürîdî kelâmını güçlü biçimde temsil etmiştir. Eserin ilk şerhi, müellifin talebesi Molla Hayâlî tarafından kaleme alınmıştır. Ancak bu şerhten sonra yaklaşık iki buçuk asır boyunca esere yeni bir şerh yazılmamıştır. 18. yüzyılda başlayan yeni şerh faaliyetleriyle birlikte Nûniyye etrafında bir şerh geleneği oluşmuş ve bu süreç, dönemin farklı müelliflerinin hem metni anlama biçimlerini hem de mezhebe dair görüşlerini ifade ettikleri dinamik bir zemine dönüşmüştür. Bu tez, söz konusu zemini merkeze alarak 18. yüzyıl Osmanlı Mâtürîdîliğini analiz etmeyi amaçlamaktadır. I. Bölümde Kasîde-i Nûniyye'nin metinsel ve tarihsel bağlamı ele alınmış, eserin yapısı, şerhleri ve şârihleri tanıtılmıştır. II. Bölümde ise, Hayâlî ve 18. yüzyıl müelliflerinin şerhleri üzerinden Mâtürîdîliğin bu eserlerdeki yansımaları ayrıntılı biçimde incelenmiştir. Bu sayede mezhebin bu dönemdeki çeşitli meşreplerdeki temsilcileri ve geleneği tevarüs biçimleri ortaya konulmuştur.
Özet (Çeviri)
Ḥanafī-Māturīdī kalām became institutionalized at a relatively later period compared to Ashʿarism. While several factors contributed to this delay, the stance of Māturīdī scholars as opposed to Ashʿarism is particularly noteworthy. The positioning of Māturīdism as an independent school of kalām within Sunnism, distinct from Ashʿarism, played a significant role in enhancing the recognition and prestige of the school. Although Māturīdism was largely marginalized in the later period of kalām (mutaʾakhkhirūn), referring to the era following Ghazālī (d. 505/1111) and Rāzī (d. 606/1210), there were certain cases and phases in which its presence became evident. In this context, Ḥızır Bey (d. 863/1459), who lived after Fakhr al-Dīn al-Rāzī, stands out as a prominent representative of the Ḥanafī-Māturīdī tradition with his didactic poem al-Qaṣīda al-Nūniyya. The first commentary on the work was authored by his student Molla Ḥayālī. However, no new commentary was written for nearly two and a half centuries thereafter. With the resurgence of commentary activity in the 18th century, a tradition of commentary began to form around the Nūniyya, gradually evolving into a dynamic intellectual platform through which various scholars of the period articulated both their interpretations of the text and their theological positions concerning the Māturīdī school. This dissertation aims to analyze 18th-century Ottoman Māturīdism by focusing on this intellectual platform. Chapter I examines the textual and historical context of al-Qaṣīda al-Nūniyya, introducing the structure of the poem, its commentaries, and their authors. Chapter II provides a detailed analysis of how Māturīdī theology is reflected in the commentaries, particularly those of Ḥayālī and the 18th-century scholars. In this way, the representatives of the school from various intellectual orientations in this period, along with the modes through which the tradition was inherited, have been brought to light.
Benzer Tezler
- Muhammed Tâhir b. Muhammed el-Lâlezârî'nin 'el-Cevâhiru'l-kalemiyye fî testîri esrâri'n-nûniyye el-kelâmiyye' adlı eserinin tahkik ve tahlili
Muhammed Tâhir b. Muhammed el-Lâlezârî'nin 'el-Cevâhiru'l-kalemiyye fî testîri esrâri'n-nûniyye el-kelâmiyye' adlı eserinin tahkik ve tahlili
HAKAN KUTLU
Yüksek Lisans
Türkçe
2018
Dinİstanbul ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ RIDVAN ÖZDİNÇ
- Mehmet Sabri Yetkin ve Kasîde-i Nûniyye Şerhi
Mehmet Sabri Yetkin and Commentary on Kaside-i Nuniyye
ŞEYMA AYRANCI
Yüksek Lisans
Türkçe
2022
DilbilimAmasya ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. RECEP ORHAN ÖZEL
- Muhammed b. Ahmed el-Gümülcinevî'nin Şerh-i Ebyât-i Nûniyye adlı eserinin tahkik ve tahlili
Critical edition (Tahqiq) and analysis Muhammed b. Ahmed al-Gumulcinevî's Sharh-i Ebyât-i Nûniyye Named Treatise
MUSTAFA LEMSİ
Yüksek Lisans
Türkçe
2019
DinFatih Sultan Mehmet Vakıf ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ALİ BULUT
- Mehmed Emin Üsküdari ve Şerh-u Kaside-i Nuniyye fî Îlmi'l-Akaid isimli eserin kelam açısından tahlili
The analysis of Mehmed Emin Üsküdari and Şerh-u Kaside-i Nuniyye Fî Îlmi'l-Akaid in terms of theology
SALİHA KIR
Yüksek Lisans
Türkçe
2023
DinKarabük ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ MUSTAFA GÖREGEN
- Hayâlî'nin el-Kasîdetü'n-Nûniyye Şerhine Âyînezâde'nin Hâşiyesi
Hayâlî'nin el-Kasîdetü'n-Nûniyye Şerhine Âyînezâde'nin Hâşiyesi
AHMET ALEMDAR
Yüksek Lisans
Türkçe
2022
Dinİstanbul Sabahattin Zaim ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ AHMET SÜRURİ