Hicri V-VI. yy. Hanbelî fıkıh usulü eserlerinde Ebû'l-Hüseyin el-Basrî'nin etkisi (Kıyas konusu özelinde)
The impact of al-Husayn al-Basrī in the Hanbalî fiqh methodology works of the V-VI.th century (Specific to the subject of qiyas)
- Tez No: 950865
- Danışmanlar: DOÇ. DR. HACER YETKİN
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Din, Religion
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Marmara Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: İslam Hukuku Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 110
Özet
Ahmed b. Hanbel, hayatı boyunca fıkha dair görüş ve fetvalarının yazıya geçirilmemesine özen göstermiştir. Ancak sağlığında kendisine sorulan sorulara verdiği cevapların kendi içerisinde tutarlı bir yapı arz etmesi, onun usûle dair belirli görüşlere sahip olduğunu ortaya koymaktadır. Hanbelî alimler Ahmed b. Hanbel'in vefatının ardından ilk olarak onun görüş ve fetvalarını derleme çabası içerisine girmişlerdir. Bununla birlikte, sistematik bir fıkıh usûlü eseri ancak hicrî V. yüzyılda Ebû Yâ´lâ el-Ferrâ tarafından kaleme alınmıştır. Ferrâ'nın yazdığı el-Udde fî Usûli'l-fıkh adlı eserinin kaynakları incelendiğinde, müellifin bu eseri te´lîf etmeden önce Cessâs'ın el-Fusûl fî'l-usûl'ünü, Ebû'l-Hüseyin el-Basrî'nin el-Mu´temed fî Usûli'l-fıkh'ını ve Bâkıllânî'nin et-Takrîb ve'l-İrşâd fî Usûli'l-Fıkh adlı eserini mütalaa ettiği anlaşılmaktadır. Ferrâ'nın el-Udde'de Ebû'l-Hüseyin el-Basrî'ye yalnızca bir yerde doğrudan atıfta bulunmakla birlikte birçok meselede ondan istifade ettiği açıkça görülmektedir. Ayrıca söz konusu eserin sistematik yapısı bakımından da Basrî'nin el-Mu´temed'ine büyük ölçüde benzediği gözlemlenmektedir. Hanbelî usûl literatürü açısından bir diğer önemli isim olan Ebû'l-Hattâb el-Kelvezânî'nin et-Temhîd fî Usûli'l-fıkh'ında da hocası Ebû Yâ´lâ el-Ferrâ'nın el-Udde adlı eserinin yanı sıra, Basrî'nin el-Mu´temed'inden sistematik ve muhteva açısından doğrudan ve dolaylı birçok biçimde yararlandığı görülmektedir. Ferrâ'nın bir diğer öğrencisi olan Ebû'l-Vefâ İbn Akîl de Mu´tezile'ye yakınlığı ile tanınmaktadır. Bu çalışmada Hanbelî fıkıh usûlünü sistematik bir yapıya kavuşturan Ebû Yâ´lâ el-Ferrâ ile öğrencileri Ebû'l-Hattâb el-Kelvezânî ve Ebû'l-Vefâ İbn Akîl ile Mû´tezilî alim Ebû'l-Hüseyin el-Basrî'nin hayatları ve eserleri hakkında bilgi verilmiş; müelliflerin el-Udde fî Usûli'l-fıkh, et-Temhîd fî Usûli'l-fıkh ve el-Vâzıh fî Usûli'l-fıkh ile el-Mu´temed fî Usûli'l-Fıkh isimli eserlerinde benimsedikleri sistematik yapı incelenip kıyas bağlamında usûl görüşleri ortaya konularak Basrî'nin Ferrâ, Kelvezânî ve İbn Akîl üzerindeki etkileri ortaya konulmuştur.
Özet (Çeviri)
Ahmad ibn Hanbal was meticulous throughout his life in preventing the recording of his legal opinions and fatwās. Nevertheless, the coherence evident in the responses he gave to legal queries during his lifetime suggests that he held consistent and discernible views regarding usūl al-fiqh (legal theory). Following his death, Hanbalī scholars primarily focused on collecting and transmitting his legal opinions. However, the first systematic treatise on usūl al-fiqh within the Hanbalī school was not produced until the 5th century AH, with the composition of al-ʿUdda fī Usūl al-Fiqh by Abū Yaʿlā al-Farrā. A close examination of this work reveals that its author had consulted key earlier texts such as al-Jassās's al-Fusūl fī al-Usūl, Abū'l-Husayn al-Basrī's al-Muʿtamad fī Usūl al-Fiqh, and al-Bāqillānī's al-Taqrīb wa'l-Irshād fī Usūl al-Fiqh. Although al-Farrā makes only a single explicit reference to al-Basrī in al-ʿUdda, it is evident that he drew extensively upon al-Basrī's arguments across a range of doctrinal issues. The structural framework of al-ʿUdda also closely mirrors that of al-Muʿtamad. Another key figure in the Hanbalī tradition, Abū'l-Khattāb al-Kalwadhānī, likewise demonstrates a dual reliance in his al-Tamhīd fī Usūl al-Fiqh—both on his teacher al-Farrā's al-ʿUdda and, directly or indirectly, on al-Basrī's al-Muʿtamad, in terms of both methodology and content. A further notable figure, Abū'l-Wafā Ibn ʿAqīl—known for his affinity with Muʿtazilī thought—also reflects similar lines of intellectual engagement. This study introduces the scholarly profiles and principal works of Abū Yaʿlā al-Farrā, his students Abū'l-Khattāb al-Kalwadhānī and Abū'l-Wafā Ibn ʿAqīl, and the Muʿtazilī theologian-jurist Abū'l-Husayn al-Basrī. It examines the systematic structure of their respective treatises—al-ʿUdda fī Usūl al-Fiqh, al-Tamhīd fī Usūl al-Fiqh, al-Wāḍiḥ fī Usūl al-Fiqh, and al-Muʿtamad fī Usūl al-Fiqh—and explores their positions on qiyās (analogical reasoning) in particular. Through this, the study reveals the substantive influence exerted by al-Basrī on the Hanbalī usūl tradition as developed by al-Farrā, al-Kalwadhānī, and Ibn ʿAqīl.
Benzer Tezler
- Sıbtu'l - Hayyât'ın el-İhtiyâr fî Kıraâti'l - 'Aşr adlı eserinin kıraat ilmindeki yeri
Sibt al - Hayyât's work al - Ikhtiyar fi al - Kıraât al - 'Ashr and it's in the science of qiraat
ÖMER ÖZBEK
Doktora
Türkçe
2015
DinErciyes ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ERDOĞAN PAZARBAŞI
- Hicri V-VI. yüzyıllarda Mâverâünnehir'de yaşamış Mâturîdi âlimlerin Mâturîdilik içindeki yeri ve görüşleri
The place in the concept of Maturidi and opinions of Maturidi scholars had lived in transoxiana at V-VI centuries of Hijri
MUHAMMET SAMİ DEMİRCİ
Yüksek Lisans
Türkçe
2012
DinNecmettin Erbakan ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. SIDDIK KORKMAZ
- Hicri V-VI. asırlarda Caferi usul alimlerinin delil anlayışı
Consept of 'Dalil' of Jaferi in the 5 th. and 6 th. centuries after the hijrah
SAMİRE HASANOVA
Yüksek Lisans
Türkçe
1999
DinAnkara ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. ŞAMİL DAĞCI
- Hakîm Senâî'nin 'Akılnâme' adlı eseri
Hakim Sanai's work named 'Aqlnâme'
AHMET OĞUZ ILDIR
Yüksek Lisans
Türkçe
2021
Dinİzmir Katip Çelebi ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. HAMİDE ULUPINAR