XIV. yüzyıl Anadolusu'nda şehirler ve şehirliler
Cities and urbanites in the XIVth century Anatolia
- Tez No: 950864
- Danışmanlar: PROF. DR. OSMAN GAZİ ÖZGÜDENLİ
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Tarih, History
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Marmara Üniversitesi
- Enstitü: Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Türk Tarihi Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Ortaçağ Tarihi Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 538
Özet
Kösedağ Savaşı (641/1243), Anadolu'nun sosyal, siyasî ve ekonomik yapısında uzun vadede önemli değişikliklere neden olmuş, bu süreç Anadolu'nun şehirleşme dinamiklerini büyük ölçüde etkilemiştir. Selçukluların Moğollar karşısında aldığı yenilgiyle başlayan süreçte Anadolu, İlhanlı nüfuzundan uzaktaki bölgelere yerleşen beylikler güç kazanmıştır. Şehirlerin gelişimi, parçalı siyasî yapının etkisi altında kalmış, Anadolu'nun farklı bölgelerinde çeşitli güçler ve idarî sistemler, şehirlerin fiziksel yapısını ve sosyal hayatını biçimlendirmiştir. Şehirler, bu dönemde idarî yapı ve coğrafî özelliklere göre gelişim göstermiştir. Türk beylikleri, şehir merkezlerini cami, medrese, hamam ve çarşı gibi yapılarla donatmışlar; böylece Yakındoğu şehir geleneğini devam ettirilmiştir. Benzer şekilde, Anadolu'nun İlhanlı yönetiminde olduğu zamanda da şehirlerin mimarî ve sosyal yapısı korunmuştur. Ancak XIV. yüzyılın özellikle ilk yarısında Bizans ve Ermeniler gibi diğer siyasî güçler bazı şehirlerde kendilerine özgü mimarî yapıları ve idarî yapılarıyla farklı bir karakter arz etmekteydiler. Öte yanda aynı yüzyılın sonlarına doğru Osmanlılar, hem Bizanslılara hem de diğer Türk beyliklerine ait şehirleri fethederek Anadolu'nun en güçlü devleti hâline gelmiştir. Anadolu'nun şehirleşmesi ve demografik yapısındaki değişimler de büyük ölçüde söz konusu siyasî ve idarî olaylara bağlı olarak gelişim göstermiştir. Özellikle nüfus hareketliliğiyle birlikte Türklerin askerî ve yönetici zümre içindeki etkinliğinin bir neticesi olarak şehirler, Türk-İslam kimliği kazanmıştır. Şehirlerdeki sosyoekonomik düzen ise XIII. yüzyılın sonunda yaşanan karışıklıklar nedeniyle bozulmuş, ancak XIV. yüzyılın ikinci yarısından itibaren şehirlerde ve şehir hayatında yeniden bir toparlanma süreci başlamıştır. Batı Anadolu'daki Bursa, Kütahya ve Manisa gibi şehirler, sosyal ve kültürel açıdan öne çıkmış; edebiyat, bilim ve ticaret hayatında büyük bir canlanma olmuştur. Özellikle Bursa, bu dönemin sonlarına doğru önemli bir ticaret merkezi hâline gelmiştir. Neticede XIV. yüzyılda Anadolu şehirlerinin fiziksel gelişimi ve kentsel kurumların biçimlenmesi, büyük ölçüde idarî parçalanmışlık, demografik ve sosyal dönüşümlerle iktisadî ve kültürel faaliyetlerin meydana getirdiği parçalı ama kendi içinde bir bütünlük de arz eden bir süreç içinde biçimlenmiştir.
Özet (Çeviri)
The Battle of Kösedağ (641/1243) precipitated significant long-term transformations in Anatolia's social, political, and economic structures, profoundly influencing the region's urbanization dynamics. The Seljuks' defeat against the Mongols initiated a process whereby Turkish beyliks established in regions beyond Ilkhanid dominance gradually gained power. Urban development occurred within this fragmented political landscape, with various regional powers and administrative systems shaping both the physical infrastructure and social organization of Anatolian cities. During the period, cities developed according to their administrative structures and geographical characteristics. The Turkish beyliks equipped urban centers with architectural complexes such as mosques, madrasas, hammams, and bazaars, thereby maintaining the urban traditions of the Near East. Similarly, under Ilkhanid rule, Anatolian cities preserved their architectural and social fabric. However, particularly in the first half of the XIVth century, other political powers like the Byzantines and other non-Muslims imparted distinct characteristics to certain cities through their own architectural and administrative systems. Toward the end of the same century, the Ottomans emerged as Anatolia's dominant power by conquering cities previously held by both Byzantine and other Turkish beyliks. The urbanization of Anatolia and transformations in its demographic structure largely evolved in connection with these political and administrative developments. Notably, population movements coupled with the growing influence of Turks within military and administrative elites led cities to acquire a Turco-Islamic identity. The socioeconomic order in cities had been disrupted by the turmoil at the end of the 13th century, but a process of recovery in urban life began to emerge from the second half of the 14th century onward. In Western Anatolia, cities such as Bursa, Kütahya, and Manisa became socially and culturally prominent, experiencing significant revitalization in literary, scientific, and commercial activities. Particularly Bursa evolved into a major trade hub toward the end of this period. Consequently, the physical development of Anatolian cities and the formation of urban institutions during the th century were shaped through a complex yet coherent process- one marked by administrative fragmentation, demographic and social transformations, as well as evolving economic and cultural practices.
Benzer Tezler
- 14. yüzyıl Akdeniz'inde üç İslam hanedanlığı üç külliye
Three Islamic dynasties and three foundations in the Mediterranean of the 14 th century
ÖZLEM TÜRKER
Yüksek Lisans
Türkçe
2022
Sanat TarihiAkdeniz ÜniversitesiAkdeniz Ortaçağ Araştırmaları Ana Bilim Dalı
PROF. DR. YILDIRAY ÖZBEK
- Milas camilerindeki Milas halıları
Milas carpets found in Milas mosques
BERNA SEVİNÇ
Yüksek Lisans
Türkçe
2001
El SanatlarıMuğla ÜniversitesiArkeoloji ve Sanat Tarihi Ana Bilim Dalı
PROF.DR. ADNAN DİLER
- Türk donanması ve faaliyetleri (1914-1925)
Turkish nayv and activitys (1914-1925)
UMUT CAFER KARADOĞAN
- Tanzimat'tan Cumhuriyet'e İstanbul'da Latin Katolik yapıları
Latin Catholic buildings in Istanbul (From Tanzimat to Republican era)
SEZİM SEZER SEVİNÇ
Doktora
Türkçe
1997
Sanat TarihiMimar Sinan Güzel Sanatlar ÜniversitesiArkeoloji ve Sanat Tarihi Ana Bilim Dalı
PROF. DR. SEMRA GERMANER
- Nazm-ı Risâle-i Rûmî Ahmed'in diliçi çeviri bağlamında incelenmesi
An investigation of Nazm-i Rîsâle-i Rûmî Ahmed in the context of the intralingual translation
ESMA ERBİL
Yüksek Lisans
Türkçe
2020
Mütercim-Tercümanlıkİstanbul Medeniyet ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. SADIK YAZAR