Derleme Sözlüğü'nde yer alan insan tanımlayıcı sözcükler
Describtive words of human in the Compilation Dictionary
- Tez No: 952432
- Danışmanlar: DOÇ. DR. NİLÜFER YILDIRIM
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Türk Dili ve Edebiyatı, Turkish Language and Literature
- Anahtar Kelimeler: Derleme Sözlüğü, söz varlığı, fiziksel ve ruhsal özellikler, tanımlayıcı sözcükler, Compilation Dictionary, vocabulary, physical and psychological features, describtive words
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Fırat Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Yeni Türk Dili Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 329
Özet
Derleme ve ağız çalışmaları, başta dil ve folklor olmak üzere birçok alana kaynaklık etmesi ve dilin söz varlığını zenginleştirmesi bakımından oldukça değerlidir. Kaydedilmeyen ve kullanılmayan her sözcük zamanla toplumların ortak belleğinden silinmekte ve bu durum, dilin söz varlığı alanının daralmasına yol açmaktadır. Türkçenin zengin söz varlığının kaybolmaması ve gelecek kuşaklara doğru aktarılması açısından sözlükler ile bu sözlüklere yönelik yapılan çalışmalar büyük önem taşımaktadır. Bu bağlamda“Türkiye'de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü”, Türk dilinin ve kültürünün zenginliğini yansıtan sözcükleri bünyesinde toplayan ve söz varlığı açısından büyük önem taşıyan dil malzemesinin gelecek kuşaklara aktarılmasını sağlayan kıymetli bir eserdir.“Derleme Sözlüğü'nde Yer Alan İnsan Tanımlayıcı Sözcükler”adlı tez çalışmasında“Türkiye'de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü”nün altı cildi taranarak, bireylerin fiziksel ve ruhsal özelliklerinin halk ağızları içerisindeki yansımaları incelenmiştir. Çalışmanın temel amacı, söz konusu sözlükte yer alan tanımlayıcı sözcükler aracılığıyla, halk arasında bireylere yönelik algıların ve toplumsal değer yargılarının dilsel düzlemde nasıl ifade edildiğini ortaya koymaktır. Araştırma kapsamında elde edilen veriler, sistematik bir yaklaşımla sınıflandırılmış; tanımlayıcı sözcükler fiziksel ve ruhsal özellikler başlıkları altında, cinsiyete (kadın, erkek), yaş grubuna (çocuk) ve genel insan tanımlamalarına göre alt kategorilere ayrılmıştır. Bu bağlamda, Türk toplumunda bireylerin nasıl algılandığı, hangi fiziksel ve ruhsal özelliklerin öne çıktığı, olumlu ya da olumsuz nitelendirmelerin hangi cinsiyetlerde yoğunlaştığı gibi sorulara yanıt aranmıştır. Elde edilen sonuçlar, genel bir değerlendirme ile sıralanarak sunulmuştur. Tespit edilen bu sözcük ve tanımlama sayısının fazlalığı Türkçenin söz varlığının zenginliğini gözler önüne sermesi ve ifade gücünün ne kadar geniş olduğunu göstermesi bakımından büyük önem arz etmektedir. Tespit edilen tanımlamalar ile dillerin nasıl bir derinlik taşıdığı ve insan özelliklerinin sözcükler üzerinden nasıl yansıtıldığı örneklendirilmiştir. Fiziksel ve ruhsal özellikleri belirten sözcükler, dilin insana dair betimlemeleri yaparken ne kadar fazla ayrıntıya indiğini ve bunu ifade ederken ne kadar özgün olduğunu gözler önüne sermektedir. Bu bağlamda, derleme sözlükleri üzerine yapılmış özgün çalışmalar dilin geleceğine yatırım yaparak sözcük hazinesinin korunması, geliştirilmesi ve gelecek nesillere doğru bir şekilde aktarılması bakımından değerli katkılar sağlamaktadır.
Özet (Çeviri)
Compilation and dialect studies are of great value, particularly as they serve as important sources for various fields such as linguistics and folklore, and contribute significantly to the enrichment of a language's vocabulary. Words that are not recorded or used eventually fade from a society's collective memory, leading to the narrowing of the language's lexical field. In this context, dictionaries and studies focusing on these dictionaries play a crucial role in preserving the rich vocabulary of the Turkish language and ensuring its accurate transmission to future generations. In this regard, The Dictionary of Dialects Compiled from Turkish Folk Speech in Turkey is a valuable work of great significance, as it gathers and preserves words that reflect the richness of the Turkish language and culture, preventing them from disappearing. The thesis titled Descriptive Words of Human in the Compilation Dictionary analyzes six volumes of the Dictionary of Dialects Compiled from Turkish Folk Speech in Turkey, examining how individuals' physical and psychological characteristics are reflected in the folk lexicon. The primary aim of the study is to identify how perceptions of individuals and societal value judgments are expressed linguistically through descriptive words found in the dictionary. The data obtained during the research were classified systematically. Descriptive terms were categorized under the main headings of physical and psychological attributes and further divided into subcategories based on gender (female, male), age group (children), and general references to humans. In this context, the study seeks to answer questions such as how individuals are perceived in Turkish society, which physical and psychological traits are emphasized, and how positive or negative characterizations vary across genders. The findings are presented in a systematic and comprehensive manner. The abundance of identified descriptive words highlights the richness of Turkish vocabulary and demonstrates the broad expressive capacity of the language. Through the analysis of these descriptions, the study exemplifies the linguistic depth of Turkish and how human attributes are reflected through vocabulary. Words describing physical and psychological traits clearly illustrate how detailed the language can be when portraying human characteristics and how uniquely these expressions are constructed. In this context, original research based on compilation dictionaries makes a valuable contribution to the future of the language by preserving and enhancing its lexical wealth and ensuring its accurate transmission to future generations.
Benzer Tezler
- Efl learners' use of non-factive cognitive verb complementation: A cross-sectional investigation
Eylem yanulamlaması üzerine kesitsel bir araştırma: İngilizceyi yabancı dil olarak öğrenen öğrencilerin olgu dışı biliş eylemlerini kullanım durumları
SİBEL SÖĞÜT
Doktora
İngilizce
2019
DilbilimAnadolu ÜniversitesiYabancı Diller Eğitimi Ana Bilim Dalı
PROF. DR. İLKNUR KEÇİK
- Derleme sözlüğü'nde yer alan halk kültürü unsurları
Folk culture elements in the collation dictionary
NİSA BALIBEY
Yüksek Lisans
Türkçe
2023
Halk Bilimi (Folklor)Fırat ÜniversitesiÇağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. GÜLDA ÇETİNDAĞ SÜME
- Derleme Sözlüğü'nde karakter adları
Character names in the Compilation Dictionary
İLYAS ALKAYA
Yüksek Lisans
Türkçe
2025
DilbilimFırat ÜniversitesiÇağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Ana Bilim Dalı
PROF. DR. SÜLEYMAN KAAN YALÇIN
- Derleme Sözlüğü'nde Divanü Lügati't-Türk'ten fiiller
Verbs of Divanü Lügati't-Türk in Derleme Sözlüğü
GÜLENDAM KARACA
Yüksek Lisans
Türkçe
2002
Türk Dili ve EdebiyatıÇukurova ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. A. DENİZ ABİK
- Derleme sözlüğü'ndeki örtmeceler üzerine dilbilimsel bir inceleme
A linguistic study over the euphemisims involved inthe compilation dictionary
ŞULE ŞENTÜRK
Yüksek Lisans
Türkçe
2019
DilbilimManisa Celal Bayar ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ BETÜL BÜLBÜL OĞUZ