Ebeveynlerin okul seçim süreçlerinin Türkiye'de uygulanan neoliberal eğitim politikaları temelinde çözümlenmesi
An analysis of parents' school choice processes based on neoliberal education policies implemented in Turkey
- Tez No: 953265
- Danışmanlar: PROF. DR. ŞAKİR ÇINKIR
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Eğitim ve Öğretim, Education and Training
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Ankara Üniversitesi
- Enstitü: Eğitim Bilimleri Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Eğitim Bilimleri Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Eğitim Yönetimi Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 274
Özet
Bu doktora tezi, Türkiye'de uygulanan neoliberal eğitim politikalarının, ebeveynlerin çocukları için okul seçimi süreçlerine nasıl etki ettiğini analiz etmeyi amaçlamaktadır. Neoliberal dönemde eğitim hizmetlerinin piyasalaşmasıyla birlikte ebeveynlerin“doğru okulu”arayışı kişisel bir tercih olmaktan çıkmış; toplumsal, ekonomik ve kültürel dinamiklerle şekillenen yapısal bir sorun haline gelmiştir. Araştırmada açımlayıcı sıralı karma desen kullanılmıştır. İlk aşamada, 2024–2025 öğretim yılında Diyarbakır il merkezinde çocuğu ilkokul veya ortaokul kademesinde okuyan 460 veliden ölçek ve anket yoluyla nicel veriler toplanmıştır. İkinci aşamada, bu veliler arasından seçilen 21 ebeveyn ile yarı yapılandırılmış görüşmeler yapılarak nitel veriler elde edilmiştir. Nicel ve nitel bulguların bütüncül analizi, neoliberal politikaların okul seçimini yönlendiren çok katmanlı dinamikleri ortaya koymayı amaçlamaktadır. Araştırma sonuçlarına göre neoliberal eğitim politikaları, ebeveynlerin okul tercihlerinde sosyal ve kültürel ayrışmayı tetiklemektedir. Orta ve üst sosyo ekonomik düzeye sahip aileler, okul seçiminde yalnızca akademik niteliği değil, okulun öğrenci ve veli profilini de dikkate alarak benzer sosyo-ekonomik arka plandan gelen çocukların bir arada bulunduğu okullara yönelmektedir. Bu durum, okul seçiminin eğitimde sosyal ayrışmayı derinleştirdiğini göstermektedir. Ayrıca neoliberal ideolojinin rekabetçi eğitim anlayışı hem okullar hem de veliler arasında yoğun bir rekabet ortamı yaratmıştır. Veliler, okul seçimini pedagojik bir tercihten ziyade çocuklarının geleceği için kazanılması gereken bir yarış olarak deneyimlemekte ve bu süreçte ciddi bir performans ile statü baskısı hissetmektedir. Sonuç olarak ebeveynler, çocuklarının eğitimini büyük ölçüde bir“insan sermayesi”yatırımı olarak görmektedir. Nicel veriler, velilerin önemli bir kısmının okul seçiminde rasyonel fayda-maliyet hesapları yaptığını; nitel görüşmeler ise ebeveynlerin eğitimi çocuklarının gelecekteki ekonomik ve sosyal başarıları için stratejik bir yatırım olarak değerlendirdiğini ortaya koymaktadır. Elde edilen bulgular, neoliberal eğitim politikalarının ebeveyn davranışlarını bireyselleştirip piyasa mantığına uyarladığını ve eğitimde eşitsizlikleri artırabilecek sonuçlar doğurduğunu göstermektedir.
Özet (Çeviri)
This doctoral dissertation aims to analyze how neoliberal education policies implemented in Turkey influence parents' school choice processes for their children. In an era of neoliberal reform that has marketized educational services, parents' quest for the“right school”has transcended an individual preference and become a structural issue shaped by social, economic, and cultural dynamics. The study employed an explanatory sequential mixed-method design. In the first phase, quantitative data were collected via a survey and a newly developed scale from 460 parents in Diyarbakır (during the 2024– 2025 academic year) whose children attend primary or middle school. In the second phase, semi-structured interviews were conducted with 21 of these parents to gather qualitative data. The integrated analysis of quantitative and qualitative findings reveals the multi-layered dynamics through which neoliberal policies influence school choice. According to the results, neoliberal education policies have triggered social and cultural segregation in parental school preferences. Middle- and upper-class families, in choosing schools, consider not only academic quality but also the student and parent profile; they tend to direct their children to schools populated by peers with similar socio-economic backgrounds, which deepens social stratification in education. Moreover, the competitive ethos of neoliberal ideology has created an intense climate of competition both among schools and among parents. Parents experience school choice not merely as a pedagogical decision but as a high-stakes race to secure their children's future, feeling considerable performance and status pressure throughout the process. Consequently, parents largely view their children's education as an investment in“human capital”. The quantitative data show that a significant proportion of parents engage in rational cost-benefit calculations when selecting schools; likewise, the qualitative interviews indicate that parents frame education as a strategic investment for their children's future economic and social success. These findings demonstrate that neoliberal education policies have reconfigured parental behaviour to align with individualistic, market-oriented logic and may lead to increased inequalities in the education system.
Benzer Tezler
- Güney Kore'de okul müdürlerinin seçilmesi ve yetiştirilmesi
Selection and training of school principals in South Korea
NURULLAH SAKİN GÜZEL
Doktora
Türkçe
2023
Eğitim ve ÖğretimMarmara ÜniversitesiEğitim Bilimleri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. AYŞEN BAKİOĞLU
- Dünyada okul sosyal hizmeti: Bir karma-meta çalışması
School social work in the world: A mixed-meta study
MERVE İBRAHİMOĞLU
Yüksek Lisans
Türkçe
2024
Sosyal HizmetOndokuz Mayıs ÜniversitesiSosyal Hizmet Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ERCÜMEND ERSANLI
- Türkiye ile bazı Avrupa Birliği ülkelerindeki okul yöneticilerinin yetiştirilme ve atanma süreçlerinin karşılaştırılması
Başlık çevirisi yok
NADİR BOZKURT
Yüksek Lisans
Türkçe
2005
Eğitim ve Öğretimİnönü ÜniversitesiEğitim Bilimleri Ana Bilim Dalı
PROF.DR. BATTAL ASLAN
- Russian-speaking students' educational experience and integratıon process into Turkish society
Rusça konuşan öğrencilerin eğitim deneyimleri ve Türk toplumuna entegrasyon süreci
GUZEL MINAZOVA
Yüksek Lisans
İngilizce
2023
SosyolojiTED ÜniversitesiGöç Çalışmaları Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ AYLİN ÇAKIROĞLU ÇEVİK
- İlkokulda çocuk katılımını destekleyici okul kültürünün geliştirilmesi: Bir eylem araştırması
Developing a school culture that supports child participation in primary school: An action research
DERYA KOÇAK
Doktora
Türkçe
2025
Eğitim ve ÖğretimGazi ÜniversitesiEğitim Bilimleri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. TEMEL ÇALIK