Ürün performans kavramının toplumsal cinsiyet bağlamında ele alınması: Kişisel bakım ürünleri örneği
Exploring the concept of product performance in the context of gender: The case of personal care products
- Tez No: 953709
- Danışmanlar: DR. ÖĞR. ÜYESİ FATMA PINAR ÖZEMİR
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Endüstri Ürünleri Tasarımı, Industrial Design
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: İstanbul Teknik Üniversitesi
- Enstitü: Lisansüstü Eğitim Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Endüstriyel Tasarım Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Endüstriyel Tasarım Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 293
Özet
Bu tez çalışması, endüstriyel ürünler ile toplumsal cinsiyet arasındaki ilişkiyi, geleneksel insan merkezli ontolojik yaklaşımlardan uzaklaşarak; insan ve insan olmayanların ilişkisel birlikteliklerine odaklanan bir kuramsal çerçeve sunarak ele almayı amaçlamaktadır. Bu bağlamda, toplumsal cinsiyetin sabit ve özsel bir kategori olmaktan ziyade, çok katmanlı ilişkisel birlikteliklerin performatif süreçleriyle inşa edilen ve iterasyonlarla sürekliliği sağlanan bir yapı olduğu görüşü benimsenmiştir. Tezin kuramsal altyapısı, Butler'ın toplumsal cinsiyetin performatif doğasına ilişkin görüşlerinden etkilenmiştir. Bununla birlikte, Latour'un Aktör-Ağ Teorisi (AAT) aracılığıyla nesnelerin bu ilişkideki rolü keşfedilmeye çalışılmıştır. Ürünlerin, toplumsal yapıyı şekillendiren ve etkileyen aktif birer“aktant”olarak sürece katıldığı savunulmaktadır. Bu doğrultuda çalışma,“ürünlerin toplumsal cinsiyet performativitesi”kavramını kuramsal literatüre kazandırmayı hedeflemektedir. Böylelikle, bu kavram üzerinden toplumsal cinsiyet açısından kapsayıcı bir tasarım anlayışına katkı sağlanması amaçlanmaktadır. Çalışma, ürünleri yalnızca işlevsel nesneler olarak görmemekte; onları toplumsal yapıyı etkileyen cinsiyetlendirilmiş aktörler olarak ele almaktadır. Problem tanımı da bu doğrultuda, cinsiyetlendirilmiş ürünler üzerinden toplumsal yapıya dair bir sorgulama olarak şekillenmiştir. Fonksiyonel olarak herkes tarafından kullanılabilen; örneğin elektrikli tıraş makinesi, epilatör gibi kişisel bakım ürünlerinin, çeşitli aktantlar vasıtasıyla toplumsal cinsiyet kalıp yargılarına göre şekillenmesi ve cinsiyetlendirilmesi süreci, toplum ve birey düzeyinde anlam dünyalarının nasıl cinsiyetlendirilerek inşa edildiği sorusu etrafında tartışılmaktadır. Bu tür ürünler doğrudan biyolojik cinsiyetle bağlantılı olmamalarına rağmen, toplumsal normlar ile tasarım ve pazarlama stratejileri aracılığıyla ikili cinsiyet kodlarına göre şekillenmekte; böylelikle toplumsal cinsiyet eşitsizliklerinin üretimine katkıda bulunmaktadır. Bu bağlamda tez, cinsiyetlendirme süreçlerini yalnızca kullanıcı kimliği veya toplumsal normlar düzeyinde değil, ürünlerin de bu sürece aktif biçimde katkı sunduğu çoklu bir etkileşim ağı olarak ele almaktadır. Tezin temel katkılarından biri,“ürünlerin toplumsal cinsiyet performativitesi”kavramını kuramsallaştırarak, eleştirel ve yaratıcı düşüncelere zemin oluşturabilecek teorik bir çerçeve sunmasıdır. Bu doğrultuda, toplumsal cinsiyet kapsayıcı tasarımın sınırlarının belirlenebilmesi için ürünlerin performatif nesneler olarak değerlendirilmesi gerektiği savunulmaktadır. Performatiflik kavramı, Butler'ın perspektifiyle temellendirilmiş; ürünlerin tasarlanması, kullanılması ve pazarlanması gibi çeşitli aktantlar üzerinden toplumsal cinsiyet kimliklerini nasıl etkilediği, dönüştürdüğü ya da inşa ettiği analiz edilmiştir. Bu doğrultuda çalışma, sosyal inşacılık yaklaşımını benimsemektedir. Aynı zamanda, Aktör-Ağ Teorisi, maddi semiyotik ve toplumsal cinsiyetin performatifliği kuramlarının kesişim noktalarına odaklanarak, bu üç teorik yaklaşımın ortaklaştığı zeminde ürünlerin toplumsal cinsiyet performativitesini etkileyen unsurları ortaya koymayı hedeflemektedir. Araştırmada karma yöntem yaklaşımı benimsenmiştir. İlk aşamada kavramsal bir model geliştirilmiş ve bu model, Barthes'ın mit (söylen) kavramından esinle bir notasyon sistemiyle temsil edilmiştir. Devamında nicel ve nitel veriler toplanarak yorumlanmıştır. Nicel veriler, çevrimiçi anketler yoluyla kullanıcıların kişisel bakım ürünlerine ve kullanım deneyimlerine ilişkin görüşleri üzerinden elde edilmiştir. Nitel veri analizi ise ürünlerin fiziksel tasarımları, satış mekanları ve ambalajlarının incelenmesini kapsamaktadır. Böylece hem kullanıcı hem de nesne perspektifi araştırma sürecine dahil edilmiştir. Karma yöntem sayesinde, kişisel bakım ürünleri ile toplumsal cinsiyet kimlikleri arasındaki ilişki; toplumsal normlar, cinsiyetlendirilmiş ürün tasarımı ve pazarlama gibi birden çok aktantın yer aldığı ilişkisel ağlar üzerinden kavramsal model aracılığıyla tartışılmıştır. Çalışmanın örnekleminde, ürünlerin tasarım süreçlerinde toplumsal cinsiylendirme pratiklerinin uygulandığı düşünülen iki ürün olan epilatör ve elektrikli tıraş makineleri seçilmiş; bu ürünlerin toplumsal cinsiyet ile maddi özellikleriyle beraber (işlev, biçim vs.) ilişkisel ağ içerisindeki yeri de analiz edilmiştir. Çalışma Türkiye'de geçtiği, ürünlerin Türkiye pazarında olması ve katılımcıların da Türkiye'de yaşan bireyleri kapsamması nedeniyle, yerel toplumsal cinsiyet normları, kişisel bakım pratikleri ve Türkiye'nin kültürel yapısı bulguların değerlendirilmesi ve yorumlanmasında bir çerçeve oluşturmuştur. Analiz aşamasında, seçilen ürünlerin toplumsal cinsiyet performativitesine dair belirlenen boyutlar ile araştırma bulguları karşılaştırılmış; ürünlerin kullanım bağlamları ile tasarım ve satış bağlamları arasındaki çatışmalar ortaya konulmuştur. Tezin katkıları arasında, özgün bir kavramsal model ve notasyon sunulması; ayrıca literatürde yeterince ele alınmayan ürünlerin toplumsal cinsiyet performativitesine ilişkin kuramsal bir temel oluşturulması bulunmaktadır. Bununla birlikte, çalışma toplumsal cinsiyete duyarlı kapsayıcı tasarım anlayışını da teşvik etmektedir. Sonuç olarak bu tez, toplumsal cinsiyetin yalnızca ürünler aracılığıyla yansıtılan değil; aynı zamanda ürünlerin tasarımı, kullanımı ve pazarlanması süreçlerinde icra edilen ve yeniden üretilen bir gerçeklik olduğunu savunmaktadır. Yeniden üretilen bu toplumsal gerçekliğin, ürünler aracılığıyla dönüşüme uğrayabildiği; bu sürecin anlam inşasına katkı sunduğu ve ürünleri toplumsal yapının aktif bir parçası haline getirdiği ileri sürülmektedir. Bu yönüyle çalışmanın, toplumsal eşitlik ve kapsayıcılık bağlamında literatüre, tasarımcılara ve araştırmacılara yeni bir bakış açısı kazandıracağı düşünülmektedir.
Özet (Çeviri)
This thesis aims to address the relationship between industrial products and gender by moving away from traditional human-centred ontological approaches and presenting a new theoretical framework that focuses on the relational associations of humans and non-humans. In this context, the view that gender is not a fixed and essential category, but rather a structure constructed through the performative processes of multi-layered relational associations and sustained through iterations is adopted. The tendency to view products as passive entities has led to the concept of the“gendered product”, often used in gender and design studies, misleading to adequately account for the active role of products in gender performance within a social context. The theoretical background of the thesis is influenced by Butler's views on the performative character of gender. However, through Latour's Actor-Network Theory (ANT), the role of objects in this relationship was tried to be explored. It is argued that products participate in the process as active 'actants' that shape and influence the social structure. In this direction, the study aims to introduce the concept of 'gender performativity of products' to the theoretical literature. Thus, this study aims to contribute to a gender-inclusive understanding of design through this concept. The study does not see products only as functional objects; it considers them as gendered actants affecting the social structure. In this direction, the problem definition is shaped as an inquiry into the social structure through gendered products. The process of shaping and gendering personal care products that can be used functionally by everyone, such as electric shavers and epilators, according to gender stereotypes through various actors is discussed around the question of how worlds of meaning are constructed by gendering at the level of society and the individual. Although such products are not directly related to biological sex, they are shaped according to binary gender codes through social norms and design and marketing strategies, thus contributing to the production of gender inequalities. In this context, the thesis addresses gendering processes not only at the level of user identity or social norms, but also as a multiple interaction network in which products actively contribute to this process. It is seen that the presentation of electrical personal care appliances to the market, which are not directly related to biological sex but are gendered by associating them with gender norms, leads to problems in the context of inclusive design and gender equality. At the same time, it is thought that gendered products may contribute to the reinforcement of existing gender stereotypes by restricting the preferences of consumer groups and users, and may contribute to the reproduction of gender norms in the performative context and create semantic restrictions in individuals' relationships with products. In this context, moving away from the traditional human-centred ontology and re-questioning the complex relationship between products and people constitutes the main starting point of the research. Problems related to this context are stated below. Products that are not related to biological sex but gendered according to gender stereotypes cause problems in the context of inclusive design and gender equality, The application of gender stereotypes through the product and other actors associated with the product, reinforcing existing gender stereotypes by restricting the product preferences of consumers and users, A gap in the literature in conceptualising the gendering of products in the context of performative gender theory, The concept of 'gender performativity of products' is not included and conceptualised in the literature, and in this direction, the gender norms of the products are reproduced through product performativity, and semantic constraints between the user and the product are formed, As a result of the inadequacy of the traditional human-centred ontological perspective to explain the performativity of products, the relationship between human and product needs to be addressed from a more inclusive perspective. One of the main contributions of the thesis is to theorise the concept of 'gender performativity of products' and to provide a theoretical framework that can form the basis for critical and creative thinking. In this direction, it is argued that products should be considered as performative objects in order to determine the boundaries of gender-inclusive design. The concept of performativity is grounded in Butler's perspective and it is analysed how products affect, transform or construct gender identities through various actors such as designing, using and marketing. In this respect, the study adopts a social constructionist approach. At the same time, by focusing on the intersections of Actor-Network Theory, material semiotics and gender performativity theories, it aims to reveal the factors affecting the gender performativity of products on the ground where these three theoretical approaches converge. A practical framework is provided for designers, researchers, and those working in design-related fields to critically evaluate how products contribute to or are influenced by the concept of gender performativity. Accordingly, dimensions have been identified in this study by regarding products as performative objects and re-evaluating them through the lens of gender performativity and material semiotics through formulation of performativity and empirical investigation study. These dimensions are: observed space, transformative, semantic, delegated task, and other performative potentials. This theoretical framework offers a holistic perspective for understanding the dynamic interactions between the product, the user, the designer, and other contexts such as culture, space, medium, time, and social norms, emphasizing that products are not static objects but rather impact society as active agents in the context of gender. A mixed method approach was adopted in the research. In the first stage, a conceptual model was developed and this model was represented by a notation system inspired by Barthes' concept of myth. Subsequently, quantitative and qualitative data were collected and interpreted. Quantitative data were obtained through online surveys based on users' views on personal care products and their usage experiences. Qualitative data analysis included analysing the physical designs, sales spaces and packaging of the products. Thus, both user and object perspectives were included in the research process. Through the mixed method, the relationship between personal care products and gender identities was discussed through the conceptual model through relational networks involving multiple actors such as social norms, gendered product design and marketing. In the sample of the study, two gendered products, epilators and electric shavers, were selected; the place of these products in the relational network between gender and body hair was also analysed. In the analysis phase, the dimensions of gender performativity of the selected products were compared with the research findings, and the conflicts between the contexts of use of the products and the contexts of design and sales were revealed. Since the study was conducted in Türkiye, the products are marketed within the Turkish context, and the participants consist of individuals residing in Türkiye, local gender norms, personal care practices, and the cultural structure of Türkiye have provided a contextual framework for the interpretation and evaluation of the findings. The contributions of the thesis include the presentation of an novel conceptual model and notation, as well as a theoretical foundation on the gender performativity of products, which has not been adequately addressed in the literature. However, the study also promotes an understanding of gender-sensitive inclusive design.
Benzer Tezler
- Çağdaş sanatta insan bedeninin fetiş, mazoşist ve sadizm ekseninde bir ürün olarak incelenmesi
Başlık çevirisi yok
DİLARA GÜLCEGÜL
Yüksek Lisans
Türkçe
2018
Güzel SanatlarGiresun ÜniversitesiResim ve Baskı Sanatları Ana Sanat Dalı
DOÇ. DR. TOLGA AKALIN
- Bilgi teknolojilerinin küresel rekabet ortamına etkisi ve bilgi teknolojilerinden faydalanan bir işletme üzerinde araştırma yapılması
Effect of information technologies to global competition environment and researching on an operation
VOLKAN TUNÇHAN EROL
Yüksek Lisans
Türkçe
2014
İşletmeBeykent Üniversitesiİşletme Yönetimi Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. TALAT FİRLAR
- Türk inşaat sektöründeki ana yüklenici firmalarda kalite yönetimi kavramının incelenmesi
A Study abput the qualtiy management process used by main contractors in Turkish construction industry
MEHMET KAYA
- İşletmelerin sosyal ve kurumsal performanslarının karşılaştırılması ?Türkiye'nin önde gelen özel üretim işletmelerinde bir uygulama?
Comparison of social and corporate performances of businesses: An application on Turkey's leading private manufacturing firms
EMRE SEZİCİ
- Entelektüel sermaye ve inovasyonun çalışan performansına etkisi: Havacılık sektörü örneği
The effect of intellectual capital and innovation on employee performance: The aviation industry case
NİL KONYALILAR