Geri Dön

Bilginin üretimine tersinir bir bakış: Arşivle(N)me olarak spekülatif mekân-yazımı

Subverting the production of knowledge: speculative spatial-writing as (UN)archiving

PDF İndir

  1. Tez No: 953715
  2. Yazar: SERAY RUSÇUKLU
  3. Danışmanlar: DOÇ. DR. SIDIKA ASLIHAN ŞENEL
  4. Tez Türü: Yüksek Lisans
  5. Konular: Mimarlık, Architecture
  6. Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
  7. Yıl: 2025
  8. Dil: Türkçe
  9. Üniversite: İstanbul Teknik Üniversitesi
  10. Enstitü: Lisansüstü Eğitim Enstitüsü
  11. Ana Bilim Dalı: Mimarlık Ana Bilim Dalı
  12. Bilim Dalı: Mimari Tasarım Bilim Dalı
  13. Sayfa Sayısı: 157

Özet

Bu tez, konumlu bilgi kavramından yola çıkarak, bilginin üretildiği araştırma mekânı ile korunduğu arşivleme pratikleri arasında tek yönlü olmayan, tersinir bir bakış öneriyor ve konuya mimarlık tarihi ve kuramı pratiği bağlamında eleştirel bir yaklaşım geliştirmeyi amaçlıyor. Mimarlıkta bilginin genellikle göz ardı edilen üretim süreci ve üretildiği mekân birbirinden bağımsız iki duruma işaret etmez. Yani, bilgi yalnızca araştırma mekânında üretilip saklanmak üzere arşive kaldırılmaz. Arşivdeki malzemelerin belirli bir bağlamda bir araya getirilip yeni anlatılar kurulması, aynı zamanda bu üretim süreçlerinin öznesini ve araştırma mekânını da yeniden üretir, dönüştürür ve çoğaltır. Söz konusu tersinir bakış, araştırma mekânının ve üretim pratiğinin birbiri ile sürekli bir diyalog kurup yeniden ürettiği bir yaklaşımı da ifade eder. Bahsedilen ilişkiyi tez boyunca feminist ve yeni materyalist kuramın; özne, bilgi ve bilginin üretim mekânı arasındaki ilişkileri hiyerarşik olmayan, karşılıklı etkileşimler üzerinden yeniden tanımlayarak oluşturmaya çalıştım. Bu yaklaşım, bilgi üretimini geleneksel anlamda lineer, durağan, tarafsız ve öznesinden bağımsız bir süreç olarak görmekten çıkarıp; bedensel, parçalı, çok katmanlı, konumlu ilişkisel bir araştırma pratiği olarak ele almayı sağlıyor. Tezin İnsanın Kendi-ne Ait Bir Odası Olmalı! başlıklı giriş bölümü, kendi kişisel çalışma alanım olan odamı bir merak nesnesi ve araştırma mekânı olarak yeniden keşfetmemle beraber ortaya çıktı. Bu ilk bölüm, tezin düşünsel aşaması olgunlaşana dek odamda yürüttüğüm çeşitli üretim pratiklerinin, araştıran bedenimle birlikte mekânı nasıl çoğaltarak yeniden üreten bir sürece evrildiğinin göstergesi olarak okunabilir. İlk bölümle eş-zamanlı bir okumayla gelişen Feminist-Nesnel Bilginin Üretim Mekânı ve Kaydının Tutulması: Arşivle(n)me Pratikleri, yalnızca dışarıdan gözlem yapan bir araştırmacının mekândaki konumlanışının ötesine geçerek, eylemler ve üretim araçlarıyla beraber öznenin ve pratiğinin mekâna doğrudan dahil olduğu bir üretim pratiğine dönüştü. Bu bağlamda, Doina Petrescu'nun“başka türlü pratik yapma”ya dair yaklaşımı, tezde benimsediğim ilişkisel ve spekülatif üretim biçimlerine teorik bir altlık oluşturarak mimarlık kuramına eleştirel bir okumayla yeniden bakmama yardımcı oldu. Bu yaklaşım araştırma sürecini yalnızca nesnel bilgiye erişmekten öte; bilginin özneyle ve mekânla birlikte, karşılıklı etkileşimler yoluyla inşa edildiği (dolayısıyla araştırma mekânını da tekrar yaratıcı pratiklerle kurduğu) ve dönüşüme açık bir alan olarak ele alıyor. Tez boyunca çeşitli mekânsal ve arşivsel karşılaşmalarla şekillenen üretimler (çizimler, haritalamalar, maketler, kodlamalar, yeniden kurmalar) bu süreci hem belgeleyen hem de dönüştürerek tekrar üreten araçlar haline geldi. Jane Rendell, Emma Cheatle, Hélène Frichot ve Naomi Stead'in okumalarıyla“spekülatif mekân-yazımı”kavramını tez boyunca mimarlık kuramında hem bir yöntem hem de bir araştırma biçimi olarak yeniden ele alıyorum. Spekülatif Mekân Yazımında (Labor)atuvarın Dönüşen Halleri bölümünde Bruno Latour, Steve Woolgar, Karen Barad ve Mary Shelley'nin Frankenstein romanı ile bu yöntemi genişletiyorum. Mimarlıkta spekülatif kurguyu, mekânı sabit ve tamamlanmış bir yapı olarak görmekten başka, sürecin belirsizliklerine alan açarak arşiv malzemelerini üretim mekânının mekânsal referanslarıyla yeniden kurgulayan; bilgiyi bilgiyle arasına belirli bir mesafe koyarak temsil eden değil, sürekli dönüştüren ve yeni karşılaşmalarla yeniden üreten ilişkisel bir mimari pratik olarak açıklıyorum. Tez çalışmasının odağını oluşturan Arşiv Olan ve Arşivi Kuran bölümünde ise, feminist arşivleme pratiğini araştırma fırsatı bulabildiğim güncel bir örnek olan Kadın Eserleri Kütüphanesi ve Bilgi Merkezi Vakfı'nı ele alıyorum. Barındırdığı çeşitli kişisel arşivleriyle KEK'i, feminist-nesnel bilginin üretildiği bir (labor)atuvar olarak okuyorum. Böylelikle, Fener'deki tarihi bir taş evin bünyesinde kendine yer bulan bu arşive dalarak arşiv nesnelerinin zamansal ve mekânsal katmanlarını açığa çıkarmaya çabalıyorum. Donna Haraway'in“konumlu bilgi”kavramından yola çıkarak, arşivdeki gezici bilgi nesnelerinin, zamansal ve mekânsal ilişkilerin taşıyıcıları olduğunu ve böylelikle de özneyi mekânla birlikte tekrar kurduğunu açıklıyorum. Ayrıca bu nesnelerin, Jean Piaget'nin öğrenmeyi bedensel hareketle açıklayan yaklaşımına paralel bir şekilde, araştırma mekânını aktif olarak yeniden ürettiğini savunuyorum. Bölümün ilerleyen kısımlarında, KEK'in arşivlerinde karşılaştığım heykeltıraş Zerrin Bölükbaşı'nın pratiğini ve üretim mekânlarını araştırıyorum. Bu araştırma ve bilgi üretme süreciyle beraber gelişen kendi pratiğimi ifade etmek üzere ortaya serdiğim“Yaratıcı Mekânsal Diyaloglar”, KEK ve Bölükbaşı'nın farklı zamanlara ait stüdyoları arasında on üç adet diyalog öneriyor. Diyaloglar, arşiv-kütüphane'nin ve içindeki arşiv malzemesinin kahraman odaklı, tekil ve kronolojik bir anlatısını üretmek yerine, araştırmacının bedeniyle ve mekânla kurduğu ilişkiler üzerinden yeniden anlam kazanıyorlar. Bu bağlamda geliştirilen Yaratıcı Mekânsal Diyaloglar, parçalı anlatılar ve mekânsal-bedensel çeviriler üzerinden spekülatif bir arşiv inşasını maket- çizim setlerinin üretilmesiyle deniyor. Tüm bunlarla birlikte, Leyla Erbil'in“Kalan”adlı romanı hem isminin KEK'in tarihsel arka planı ile kurduğu benzerlik ile hem de sunduğu mekânsal tahayyüller ve kurgusal feminist anlatı diliyle on üç yaratıcı mekânsal diyaloğa eklemlendi. Bu bağlamda, Kalan'ın arşiv-kütüphane ile kurduğu ortaklıklardan yola çıkarak ürettiğim mekânsal parçaların ve kesit-planların, yalnızca arşiv malzemesinden elde edebildiğim geçmişin izlerini taşıyan sabit temsiller olmadığını düşünüyorum. Aksine, Bölükbaşı'nın üretim pratiği ve benim araştırma sürecimdeki beden(ler)imle birlikte çalışan, arşivle(n)me pratiğini fiziksel olarak da olarak yeniden kurgulayan, zamanlar ve mekânlar arasında gidip gelen mekânsal bir arşiv denemesine dönüştüklerine inanıyorum. Tezde önerilen kurgu, ne yalnızca bilginin üretildiği statik mekân ne de yalnızca onun kaydının tutulduğu bir pratiğin araştırmasıdır. Bu iki alan (üretim ve kayıt ya da yazım ve spekülatif kurgu) birbirini sürekli olarak dönüştüren ve yeniden üreten yapılar olarak iç içe geçiyorlar. Araştırma süreci ve mekânı; özneyle birlikte hareket eden, bedenin eylemleriyle yeniden yeniden yazılan ve mekânda karşılaşmalarla sürekli biçimlenen üretken bir alan haine geliyor. Böylece araştırma, teorik arka planını da aşarak, görünmeyenin ya da görünmez kılınanın bilgisini spekülatif-mekânsal bir yazım ve üretimine dönüştürüyor. Bunu yaparken sürecin bilinmezliklerine ve tesadüfi durumlara da izin vererek aynı anda hem konumlu, bedenli, çoklu ve parçalı bir üretim pratiği hem de alternatif bir arşiv kurma (ya da başka türlü bir yazma) denemesi olarak işliyor.

Özet (Çeviri)

This thesis, drawing from the concept of situated knowledge, proposes a non-linear, reversible perspective between the space in which knowledge is produced and the archiving practices in which it is preserved, aiming to develop a critical approach to the subject within the context of architectural history and theory. In architecture, the often-overlooked process of knowledge production and the space in which it is produced do not refer to two separate entities. That is, knowledge is not simply produced in the research space and then stored away in an archive. The act of bringing together archival materials within a particular context to construct new narratives also reproduces, transforms, and multiplies the subject of these production processes and the research space itself. This reversible perspective also denotes an approach in which the research space and the production practice are in constant dialogue and co-creation. Throughout the thesis, I have attempted to construct this relationship by re-defining the connections between subject, knowledge, and the space of knowledge production through non-hierarchical, reciprocal interactions, drawing on feminist and new materialist theory. This approach allows knowledge production to be understood not as a linear, static, neutral, and subject-independent process in the traditional sense, but rather as an embodied, fragmented, multilayered, situated, and relational research practice. The introduction chapter of the thesis, titled Introduction: One Must Have a Room of One's Own! emerged as I re-discovered my personal workspace (my room) as an object of curiosity and a space of research. This first chapter can be read as an indicator of how various production practices carried out in my room evolved into a process that reproduced space together with my researching body, until the intellectual stage of the thesis matured. Developed concurrently with the first chapter, The Production Space and Recording of Feminist-Objective Knowledge: (Un)Archiving1 Practices, goes beyond the positioning of an external observer-researcher in the space and transforms into a production practice where the subject and their actions, together with production tools, are directly involved in the space. In this context, Doina Petrescu's approach to“practicing otherwise”provided a theoretical foundation for the relational and speculative production methods I adopted in the thesis and helped me re-read architectural theory through a critical perspective. This approach sees the research process not only as a means of accessing objective knowledge but as a space open to transformation, where knowledge is constructed through reciprocal interactions with the subject and space, and thus re-establishes the research space through creative practices. The various spatial and archival encounters throughout the thesis shaped productions (drawings, mappings, models, encodings, reconstructions) that became tools for both documenting and transforming this process. Through the readings of Jane Rendell, Emma Cheatle, Hélène Frichot, and Naomi Stead, I developed the concept of speculative spatial writing throughout the thesis as both a method and a research form within architectural theory. In the chapter Transforming States of the (Labor)atory in Speculative Spatial-Writing, I expand this method through Bruno Latour, Steve Woolgar, Karen Barad, and Mary Shelley's novel Frankenstein. In architecture, I explain speculative fiction not as a fixed and completed structure of space, but as a relational architectural practice that opens to uncertainties of the process, reconfigures archival materials through the spatial references of the production space, and represents knowledge not by distancing it from itself but by continually transforming and re-producing it through new encounters. In the chapter The One That is Archive(d) and the One That Builds the Archive, which forms the core of the thesis, I focus on the Women's Library and Information Center Foundation, a contemporary example where I had the opportunity to research feminist archiving practice. With its various personal archives, I read the KEK as a (labor)atory where feminist-objective knowledge is produced. In this way, by diving into this archive housed in a historic stone house in Fener, I attempt to uncover the temporal and spatial layers of archival objects. Drawing on Donna Haraway's and Ursula K. Le Guin's concepts, I explain that the mobile knowledge objects in the archive are carriers of temporal and spatial relationships and thus re-constitute the subject together with space. I also argue that these objects, in parallel with Piaget's approach that explains learning through bodily movement, actively reproduce the research space. In the later parts of the chapter, I investigate the practice and production spaces of the sculptor Zerrin Bölükbaşı, whom I encountered in KEK's archives. The Creative Spatial Dialogues I developed to express my own practice evolving with this research and knowledge production process propose thirteen dialogues between the studios of KEK and Bölükbaşı from different times. Rather than producing a hero-centered, singular, and chronological narrative of the Archive-Library and its materials, the dialogues gain new meaning through the relationships established between the researcher's body and space. Developed in this context, the Creative Spatial Dialogues attempt a speculative construction of an archive through fragmented narratives and spatial-bodily translations, realized through the production of model-drawing sets. Alongside this, Leyla Erbil's novel Kalan (The Remaining) was integrated into the thirteen creative spatial dialogues both through the similarity of its title to the historical background of KEK and its spatial imaginaries and fictional feminist narrative style. In this context, I believe that the spatial fragments and sectional plans I produced based on the commonalities established between Kalan and the Archive-Library are not fixed representations carrying traces of the past that I was able to obtain only from the archival materials. On the contrary, I believe they work together with Bölükbaşı's production practice and the body(ies) I embodied during the research process, transforming into a spatial archive experiment that spatially reconfigures the archival (be)coming practice and moves back and forth between times and spaces. I transform embodied actions and experiences within research spaces into spatial diagrams and reimagine the library not merely as a place that records history, but as a living and constantly evolving archive. In this sense, by further advancing this mode of writing that brings together literary and critical methods, I propose questioning the research space to reveal various situations, not the final state of knowledge, but the processes through which it is produced and the transformation of the subject. In order to discuss that the subject is not merely an observer but an active agent who both transforms and is transformed along with the workspace, I construct a multilayered archive-model by engaging with the archival materials of a Library that is itself an embodied workspace, through the architectural model and representation. The proposed construct of the thesis is neither a study of the static space where knowledge is produced nor merely a practice of its recording. These two domains (production and recording or writing and speculative fiction) are intertwined as structures that continuously transform and reproduce each other. The research process and space become a generative field that moves with the subject, is rewritten through the actions of the body, and is continuously shaped through encounters in space. Thus, the research transcends its theoretical framework and transforms the knowledge of what is unseen or rendered invisible into a speculative spatial writing and production. In doing so, it embraces the unknowns and contingencies of the process, functioning simultaneously as a situated, embodied, multiple, and fragmented mode of practice and as an attempt to establish an alternative archive (or to write otherwise).

Benzer Tezler

  1. Tez No

    257981

    Yukarı Mezopotamya'da - başlangıcından 3. b.nyıla kadarki süreçte ortaya çıkan- devletin temelleri ve inşası

    The foundation and the construction of the early state in Upper Mesopotamia - from the beginning to the 3rd. millenium b.c.-

    MEHMET ALTUN

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2010

    Tarihİstanbul Üniversitesi

    Tarih Bölümü

    PROF. DR. MUSTAFA H. SAYAR

  2. Tez No

    793928

    Blum blum shub üretecinin donanım gerçekleştirmesi ve kaotik tohum değerleri kullanılarak yeni bir anahtar planlama algoritması

    A new key scheduling algorithm using blum blum shub generator hardware implementation and chaotic seed values

    AHMET CAN ÇAKIL

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2023

    Bilgisayar Mühendisliği Bilimleri-Bilgisayar ve KontrolFırat Üniversitesi

    Yazılım Mühendisliği Ana Bilim Dalı

    DOÇ. DR. FATİH ÖZKAYNAK

  3. Tez No

    928565

    Siyaset haberciliğinde veri gazeteciliği: 2019 Endonezya Cumhurbaşkanlığı Seçimi örneği

    Data journalism in political reporting: The case of the 2019 Indonesian Elections

    M. FİKRİ AR

    Doktora

    Türkçe

    Türkçe

    2025

    GazetecilikSakarya Üniversitesi

    İletişim Bilimleri Ana Bilim Dalı

    DOÇ. DR. MUSTAFA ÖZTUNÇ

  4. Tez No

    766333

    Networking and gatekeeping in the distribution of the resources for research assistants: A case of a research university

    Araştırma görevlileri için kaynakların dağılımında ağ oluşturma ve eşik tutuculuk mekanizması: Bir araştırma üniversitesi örneği

    TUANA BEGÜM UTKUN

    Yüksek Lisans

    İngilizce

    İngilizce

    2022

    Eğitim ve ÖğretimOrta Doğu Teknik Üniversitesi

    Eğitim Bilimleri Ana Bilim Dalı

    DR. ÖĞR. ÜYESİ DUYGUN GÖKTÜRK AĞIN

  5. Tez No

    694288

    Bilgi toplumu kuramları bağlamında yeni medyada bilimsel bilgi

    Scientific knowledge in new media in the context of information society theories

    EŞREF ÖZDEMİR

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2021

    İletişim Bilimleriİstanbul Gelişim Üniversitesi

    Radyo Televizyon ve Sinema Ana Bilim Dalı

    DR. ÖĞR. ÜYESİ SEMİHA ÜMİT ARAT

Geri Dön