Osmanlı dönemi fıkıh-hukuk literatüründe devlete isyan (Bağy) suçu
The crime of rebellion (Bağy) against the state in Ottoman-Period fiqh-law literature
- Tez No: 954903
- Danışmanlar: PROF. DR. ABDURRAHMAN HAÇKALI
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Din, Religion
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi
- Enstitü: Lisansüstü Eğitim Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 307
Özet
İslam hukuk doktrininde bağy terimi,“güç sahibi müslüman bir topluluğun kendilerince bir gerekçeye dayanarak meşru devlet başkanını görevden uzaklaştırmak amacıyla haksız bir şekilde isyan etmesi”şeklinde tarif edilmektedir. Vukuu halinde devlet, isyancıların ikna edilerek içinde bulundukları isyan halini terk etmeleri için müzakere süreci işletebilecek veya isyanın bastırılması amacıyla silahlı mücadele yürütebilecektir. İkna yöntemiyle isyanın savuşturulması yönündeki hüküm, isyancıların müslüman olmaları nedeniyle canları ile mallarının muhafaza edilmesinin esas olduğu yönündeki ilkeye dayandırılmaktadır. Dolayısıyla da kendilerine zarar verilmeden sürecin sonlandırılması önceliklidir. Silahlı mücadele ise isyanın telafisi güç veya imkânsız neticelere sebebiyet vereceği yönünde bir kanaate ulaşılması halinde başvurulacak bir yöntemdir. Bağy, Osmanlı Devleti'nin egemenlik sürdüğü zaman diliminde teşebbüs edilmiş veya başarıya ulaşmış ya da devlet başkanı ve yönetim kademesi tarafından tehlike olarak görülmüş bir eylem olarak hep gündemde olmuştur. Nitekim dönemin üç hukuk kaynağında; fıkıh kitapları, şeyhülislam fetvaları ve kanunnâmelerde yer almıştır. Konunun Osmanlı döneminde oluşan yazılı fıkhi ve hukuki birikim içinde bir bütün olarak nasıl yer aldığının tespit edilmesi, anılan fıkıh ve hukuk kaynaklarını birlikte konu edinen ve bütüncül şekilde inceleyen, ayrıca birbirleriyle mukayese etmek suretiyle fıkhi açıdan değerlendirmeye tabi tutan bir araştırma oluşturma düşüncesi, bu tezin ortaya çıkmasında etken faktörlerdir. Bu çalışmada, bağy konusunun sözü edilen üç kaynak üzerinden incelenmesi, böylece meselenin hem teorik hem de pratik yönünün ele alınması amaçlanmıştır. Çalışmanın hazırlanışı esnasında nitel araştırma yöntemi kullanılmış, elde edilen veriler yorumlayıcı paradigma ile değerlendirmeye tabi tutulmuş, ayrıca tümevarımcı içerik analizi yöntemine de başvurulmuştur. Veri toplama yöntemi olarak ise doküman inceleme tekniği uygulanmıştır. İlaveten, elde edilen verilerin önemli bir kısmı mukayese edilerek işlenmiş, bu suretle çalışmada karşılaştırmalı analiz yöntemi de uygulanmıştır. Çalışma neticesinde bağy konusunun döneme ait metin ve şerh türü fıkıh kitaplarında, Osmanlı öncesinden tevarüs eden anlayışın devamı ve benzeri niteliğinde işlendiği görülmüştür. Mukayese sonucunda ise eserler arasında benzerlik bulunduğu görülmekle birlikte kısmi farklılık da tespit edilmiştir. Diğer taraftan Tanzimat dönemine kadar yürürlükte olan kanunnâmelerde doğrudan ve açıkça bağy konusuyla ilintili bir bulguya rastlanmamıştır. Ancak Fatih Kanunnâmesinde şehzade katlinin cevazıyla ilişkilendirilen bir kanun maddesinin, isyan potansiyeli taşıdığı düşüncesiyle tüm şehzadelerin katli için düzenlendiği, dolayısıyla hanedan içinden fiilen isyan edenlere evleviyetle şamil olduğu değerlendirilmiştir. Tanzimat sonrası kanunnâmelerde ise“bağy”,“devlete isyan”ve“isyan”sözcüklerinin kullanılmasıyla konuya yer verildiği saptanmıştır. Öte yandan, bağy eylemi vaki olduktan sonra ya da bu yönde bir girişim veya hazırlık bulunduğu anlaşıldığında, isyanın bastırılması veya hazırlığının savuşturulması için alınacak tedbirlerin meşruiyetini temin amacıyla hukuki bir merci olan şeyhülislamlık makamının fetvalarına müracaat edilmiştir. Bu çerçevede, fetva mecmuaları ve fetva metinlerinden elde edilen bağy konulu kırk dört fetva incelenmiş, ayrıca Osmanlı tarihinin bütüncül bir şekilde incelenmesi neticesinde kırk dört fetvanın daha bağy eylemini konu edindiği tespit edilmiştir. Dolayısıyla toplamda seksen sekiz fetva, fıkhi açıdan ele alınmıştır. Fetvaların çok önemli bir kısmının, isyancılara yönelik kıtâlin helal ve hatta vâcip olduğu yönünde hüküm içerdiği söylenebilir. Aynı zamanda bir meşruiyet kaynağı olarak isyancıların fetvaya müracaat ettiği örnekler de bulunmaktadır. Bu çerçevede ise sultanın görevinden uzaklaştırılmasının meşruiyetine odaklanılmıştır.
Özet (Çeviri)
In Islamic legal doctrine, the term“bağy”refers to the unjust rebellion or insurrection of a powerful Muslim community against a legitimate head of state based on their own interpretation. In such cases, the state may either engage in negotiations to persuade the rebels to abandon their rebellion or wage armed struggle to suppress the rebellion. The ruling that the rebellion should be averted through persuasion is based on the principle that the lives and property of the rebels must be preserved because they are Muslims. Therefore, it is a priority to terminate the process without harming them. Armed combat is a method that will be resorted to if it is concluded that the rebellion will lead to irreparable or impossible consequences. The reality of“bağy”frequently came to the fore during the period when the Ottoman Empire maintained its sovereignty, as an action that was attempted or succeeded, or was perceived as a threat by the head of state and the administrative hierarchy. Indeed, it was mentioned in the three legal sources of the period: fiqh books, fatwas of the Sheikh al-Islam, and law codes. The idea of conducting a study that examines the subject within the written legal corpus of the Ottoman period, that addresses the aforementioned legal sources together and examines them in a comprehensive manner, and that evaluates them from a fiqh perspective by comparing them with each other, were the factors that led to the emergence of this thesis. In this study, the aim is to examine the issue of“bağy”through the three legal sources mentioned above, thereby addressing both the theoretical and practical aspects of the issue. During the preparation of the study, a qualitative research method was used, the data obtained were evaluated using an interpretive paradigm, and an inductive content analysis method was also employed. The document review technique was used as the data collection method. In addition, a significant portion of the data obtained was processed by comparison, and thus the comparative analysis method was also applied in the study. As a result of the study, it was observed that the subject of“bağy”was dealt with in the texts and commentaries of fiqh books of the period as a continuation and like the understanding inherited from before the Ottoman period. The comparison revealed that, while there were general similarities between the works, there were also some differences. On the other hand, no direct and explicit findings related to the issue of rebellion were found in the legal codes that were in force until the Tanzimat period. However, it has been assessed that a law article in the Fatih Law Code, which was associated with the permissibility of killing princes, was enacted for the killing of all princes on the grounds that they had the potential to rebel and therefore applied to those who actually rebelled from within the dynasty. In the legal codes after the Tanzimat, it has been determined that the subject is addressed using the terms“bağy,”“rebellion against the state,”and“rebellion”. On the other hand, after an act of“bağy”occurred or when an attempt or preparation in this direction was detected, the legal authority of the Sheikh al-Islam was consulted to ensure the legitimacy of the measures to be taken to suppress the rebellion or counter its preparations. Within this framework, forty-four fatwas about“bağy”were examined from fatwa collections and fatwa texts, and as a result of a comprehensive examination of Ottoman history, it was determined that forty-four more fatwas dealt with the act of“bağy”. Thus, a total of eighty-eight fatwas were examined from a fiqh perspective. It can be said that a significant portion of the fatwas contain the view that fighting against rebels is permissible and even obligatory. At the same time, there are examples of rebels referring to fatwas as a source of legitimacy. In this context, the focus was on the legitimacy of removing the sultan from office.
Benzer Tezler
- تحقيق ودراسة حاشية على شرح الوقاية للقره باغي قسم العبادات
Karabaği'nin Hâşiye alâ Şerhi'l-Vikâye adlı eserinin tahkik ve tahlili ibadetler bölümü
GALİP ELFECİR
Yüksek Lisans
Arapça
2025
DinMarmara ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. MEHMET BOYNUKALIN
- Disciplinary transformation of late Ottoman legal education (1826-1926): An interactional field analysis
Geç dönem Osmanlı fıkıh-hukuk eğitiminin disipliner dönüşümü (1826-1926): Bir etkileşim alanı analizi
ABDURRAHMAN NUR
Yüksek Lisans
İngilizce
2015
Eğitim ve Öğretimİstanbul Şehir ÜniversitesiSosyoloji Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. ALİM ARLI
- Ahvâl-i şahsiyye literatürünün tahlili
Analysis of literature of personal status
BÜŞRA ÖZDEMİR
Yüksek Lisans
Türkçe
2020
DinOrdu ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ HATİCE ÇUBUKCU
- Modernleşme sürecinde İslam hukukunda maslahat tartışmaları
Debates on public interest (maslaha) in Islamic law in process of modernization
SAMİRE HASANOVA
- Kitabu Halli İşkâli'l-Efkâr Fi Hilli Emvâli'l-Küffâr ve Da'Vetu'n-Nefsi't-Taliha ile'l-a'Mali's- Saliha adlı eserleri bağlamında Şehzade Korkud'un fıkhi görüşleri
Islamic law/jurisprudence/fiqh views of Şahzade Korkudin the context of the books the Kitabu Halli İşkâli'lefkâr fi Hilli Emvâli'l-Küffâr and da'Vetu'n-Nefsi'ttaliha İle'l-a'Mali's- Saliha
SADIK YILTAŞ