Zaman skalasında farklı türev operatörleri için spektral teori ve bazı uygulamalar
Spectral theory for various derivative operators on time scales andsome applications
- Tez No: 957004
- Danışmanlar: PROF. DR. EMRAH YILMAZ
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Matematik, Mathematics
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Fırat Üniversitesi
- Enstitü: Fen Bilimleri Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Matematik Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Analiz ve Fonksiyonlar Teorisi Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 270
Özet
Zaman skalası teorisi, dinamik sistemler yardımıyla sürekli ve kesikli yapıların birleştirilerek tek bir çatı altında incelenmesini sağlayan bir matematiksel yapıdır. Farklı yapılarda tanımlı problemlerin tek bir teori ile çözülmesini sağlayan zaman skalası yaklaşımı, hem teorik hem de uygulamalı problemlerde önemli avantajlar sunmaktadır. Bu çalışmanın önemli kavramlarından biri olan kesirli analiz ise klasik türev ve integral kavramlarını genelleştirerek tam sayı mertebeden olmayan türev ve integralleri tanımlayan bir matematiksel disiplindir. Klasik türev operatörünün yeterli olmadığı durumlarda, kesirli türev operatörleri kullanılarak oluşturulan sistemler daha esnek ve gerçekçi çözümler sunmaktadır. Ekonomi, psikoloji, fizik ve uygulamalı matematik gibi birçok alanda sistemler, kesirli türevler aracılığıyla daha etkin biçimde temsil edilebilmektedir. Zaman skalasında oransal türev operatörü ise, hem kesikli hem de sürekli yapılar üzerinde tanımlı sistemlerin davranışlarını başarıyla modelleme ve bu dinamik süreçleri birleştirme potansiyeline sahiptir. Bu tez kapsamında, klasik spektral analize ait iki temel teori olan Sturm–Liouville ve Dirac problemleri, zaman skalasında yeniden ele alınmış ve farklı türev operatörleri kullanılarak incelenmiştir. Zaman skalasında oransal türev operatörü yardımıyla tanımlanan bu problemler, çözüm yapıları, özdeğer davranışları ve bazı önemli spektral özellikler açısından incelenmiştir. Zaman skalası ile yapılan genelleştirmeler, kesirli analiz yaklaşımlarıyla da desteklenmiş ve ilgili problemlerin hem sürekli hem de kesikli durumlarda ortak bir çerçevede çözülmesine olanak sağlanmıştır. Ayrıca, klasik spektral teoriye ait Ambarzumyan teoremleri, hem Sturm–Liouville hem de Dirac problemleri için zaman skalasında yeniden ele alınmış, delta, nabla, oransal delta, oransal nabla ve diamond alfa türevlerine genelleştirilerek ifade ve ispat edilmiştir. Bu çalışmada kullanılan oransal türev, kesirli analiz kavramları ile zaman skalası teorisini birleştirerek, dinamik sistemlerin farklı yapılar üzerinde incelenmesine olanak tanımaktadır. Bu çalışmanın bir başka konusu olan matematiksel modelleme ise, gerçek dünya süreçlerinin matematiksel yapılarla temsil edilmesini amaçlamaktadır. Bu doğrultuda modelleme çalışmalarında zaman skalası ve oransal türev kullanımı modeller üzerinde daha kapsamlı ve esnek çözümler sunmaktadır. Çalışmada tercih edilen modeller, süreçlerin daha gerçekçi biçimde temsil edilebilmesi amacıyla, dinamik sistemlerin doğasına uygun olarak klasik türev yerine zaman skalasında delta türev ve oransal türev kullanılarak yeniden yapılandırılmıştır. Elde edilen çözümler, farklı zaman skalalarında ve farklı oransal mertebeler için detaylı bir şekilde incelenmiştir.
Özet (Çeviri)
Time scale theory is a mathematical framework that allows the unification of continuous and discrete structures under a single framework using dynamical systems. The time scale approach, which allows problems defined on different structures to be solved with a single theory, offers significant advantages in both theoretical and applied problems. Fractional calculus, one of the key concepts in this study, is a mathematical discipline that generalizes the classical concepts of derivatives and integrals to define non-integer derivatives and integrals. In cases where the classical derivative operator is inadequate, systems constructed using fractional derivative operators offer more flexible and realistic solutions. In many fields such as economics, psychology, physics, and applied mathematics, systems can be more effectively represented using fractional derivatives. The proportional derivative operator on time scale has the potential to successfully model the behavior of systems defined on both discrete and continuous structures and to unify these dynamic processes. In this thesis, the two fundamental theories of classical spectral analysis, the Sturm–Liouville and Dirac problems, are revisited on time scale and investigated using different derivative operators. These problems, defined using the proportional derivative operator on time scale, are examined in terms of their solution structures, eigenvalue behaviors, and some important spectral properties. Generalizations made on time scale are also supported by fractional calculus approaches, enabling the solution of related problems within a common framework for both continuous and discrete cases. Furthermore, Ambarzumian theorems of classical spectral theory are revisited on time scale for both Sturm–Liouville and Dirac problems, and are expressed and proven by generalizing them to the delta, nabla, proportional delta, proportional nabla, and diamond alpha derivatives. The proportional derivative used in this study combines the concepts of fractional calculus with time scale theory, enabling the analysis of dynamical systems on different structures. Mathematical modeling, another topic in this study, aims to represent real-world processes with mathematical structures. In this context, the use of time-scale and proportional derivatives in modeling studies offers more comprehensive and flexible solutions for models. The models chosen in this study were restructured using delta derivatives and proportional derivatives on time scale instead of classical derivatives, in line with the nature of dynamic systems, to more realistically represent the processes. The resulting solutions were examined in detail for different time scales and different proportional orders.
Benzer Tezler
- Zaman skalası üzerinde diamond tipinde türev içeren bazı problemler
Some problems which includes diamond type derivative on time scale
AYŞE NUR AKKILIÇ
- Zaman skalasında kuasilineerizasyon metodu ve monoton iteratif teknik
Quasilinearization method and monotone iterative technique on time scale
ŞAHAP ÇETİN
Doktora
Türkçe
2025
MatematikSakarya ÜniversitesiMatematik Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. YALÇIN YILMAZ
PROF. DR. COŞKUN YAKAR
- Zaman skalası üzerinde Laplace dönüşümünün uygulamaları
Applications of Laplace transform on time scales
ELİF AYDIN
- Parçacık sürü optimizasyonu ile pareto yaklaşımının birleştirilerek çok amaçlı optimizasyon problemlerinin çözümü ve Çanakkale-Tuzla hidrotermal sistemin manyetotellürik verileri ile modellenmesi
Solution of multi-objective optimization problems by combining particle swarm optimization with pareto approach and modeling of Çanakkale-Tuzla hydrothermal system with magnetotelluric data
ERSİN BÜYÜK
Doktora
Türkçe
2020
Jeofizik Mühendisliğiİstanbul Teknik ÜniversitesiJeofizik Mühendisliği Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ABDULLAH KARAMAN
