Seyirci-mekan-performans ilişkisi bağlamında dönüşen alternatif tiyatro mekanları: İstanbul Kumbaracı50 örneği analizi
Alternative-transformed theatre spaces in the context of audience-space-performance relationship: An analysis of the Kumbaraci50 case in İstanbul
- Tez No: 958107
- Danışmanlar: DOÇ. DR. ESİN SARIMAN ÖZEN
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Mimarlık, Sahne ve Görüntü Sanatları, İç Mimari ve Dekorasyon, Architecture, Performing and Visual Arts, Interior Design and Decoration
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi
- Enstitü: Lisansüstü Eğitim Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: İç Mimarlık Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: İç Mimarlık Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 273
Özet
Bu doktora tezi, alternatif tiyatro mekânlarının dönüşümünü, seyirci-mekân-performans ilişkisi bağlamında nicel ve nitel veri toplama tekniklerinin birlikte kullanıldığı karma yöntem yaklaşımıyla ele almaktadır. Tiyatro yapısı olarak inşa edilmemiş, fakat zamanla yeniden işlevlendirilerek performans mekânına dönüştürülmüş yapıları odağına alan bu çalışma, mekânın yalnızca sahneleme için bir arka plan değil, aynı zamanda toplumsal ve mekânsal ilişkilerin kurulduğu dinamik yapılar olduğunu savunmaktadır. Alternatif tiyatro mekânları, çoğunlukla endüstriyel, ticari ya da konut işlevli yapılar içinde şekillenirken, hem fiziksel dönüşümler hem de deneyimsel olarak seyirciyle kurulan yeni ilişkiler sayesinde farklı bir tiyatro dili üretmektedir. Bu bağlamda çalışma, İstanbul'da 1990'lardan itibaren yaygınlaşan bağımsız sahnelerin ortaya çıkışı, mekânsal çeşitlenmesi ve günümüzdeki sürdürülebilirlik mücadeleleri üzerinden tarihsel ve mekânsal bir çerçeve sunar. Tiyatro sahnelerinin geleneksel kurulumlardan saparak, sahne ile seyirci arasındaki fiziksel ve duygusal mesafeyi yeniden kurguladığı bu tür geçici ve kalıcı alternatif ortamlarda; mimari öğeler, oturma düzenleri, ışık tasarımı, akustik, hacim ve atmosfer gibi faktörlerin performans algısını nasıl etkilediği anketler ve görüşmeler üzerinden analiz edilmiştir. Literatür araştırmasının dışında, alternatif sahnelemenin bir çok boyutu araştırılmış, geçici alternatif mekân olarak mekâna özgü tiyatrolar üzerine okumalar ve deneyler yapılmıştır. Araştırma kapsamında nitel yöntemlerle detaylı saha gözlemleri, mekân analizleri, seyirci anketleri ve tiyatro üreticileriyle (genel sanat yönetmenleri, oyuncular, yönetmenler, sahne tasarımcıları) yapılan yarı yapılandırılmış görüşmeler ve bu alanlarda performans deneyimleri (mekâna özgü, dijital ve alternatif sahneleme) gerçekleştirilmiştir. Bu bağlamda, izleyicilerin alternatif mekânlarda (geçici ve kalıcı olmak üzere) tiyatro izleme deneyimleri, mekân algısı, performansa odaklanma biçimleri ve fiziksel konfora ilişkin geri bildirimleri değerlendirilmiştir. Katılımcıların (seyircilerin) performans süresince oyuncularla kurdukları fiziksel yakınlık, oturma düzeninin görüş açılarına etkisi, skenografi, sahneleme stratejileri ile kurdukları bağ gibi veriler mekânsal tasarım ile dramaturji arasındaki ilişkiyi gözler önüne sermektedir. Çalışma yalnızca İstanbul'daki örneklerle sınırlı kalmamış, Almanya ve İsviçre'deki alternatif sahnelerde yapılan gözlem ve araştırmalarla karşılaştırmalı bir perspektif geliştirilmiştir. Özellikle tiyatro kültürü, mekân kullanımı, kültürel altyapı, teknik donanım ve izleyici profili gibi parametreler açısından Avrupa'daki uygulamalarla İstanbul örnekleri arasındaki benzerlikler ve farklar belirtilmiştir. Ayrıca, araştırma sürecinin bir bölümü pandemi dönemine denk gelmiş; bu dönemde fiziksel mekânlardaki tiyatro etkinliklerinin durma noktasına gelmesiyle birlikte çevrimiçi tiyatro pratikleri gündeme gelmiştir. Bu kapsamda, çevrimiçi izleme deneyimlerine yönelik iki çevrimiçi oyun deneyi ve bu oyunları izleyen seyircilerle anketler yapılmış ve çevrimiçi tiyatroda mekânın, bir 'alternatif sahne' olarak, canlılık etkisinin, etkileşimin ve seyirci-performans ilişkisinin nasıl değiştiği incelenmiştir. Pandemi dönemi, hem alternatif tiyatro mekânlarının kırılgan yapısını hem de dijital sahne deneyimlerinin potansiyelini görünür kılan önemli bir geçiş alanı olarak değerlendirilmiştir. Sonuç olarak bu tez, 21.yy alternatif tiyatro ortamında deneysel performans alanlarına hizmet eden kısıtlı seyirci kapasitesine sahip bu mekânların yalnızca sahneleme alanı olarak değil, aynı zamanda toplumsal, skenografik ve mekânsal birer üretim ve karşılaşma mekânı olarak ele almakta; tiyatro çalışmaları ve iç mimarlık disiplini arasında yeni kesişim alanları açmayı hedeflemektedir. Hikaye anlatımında bir araç olarak kullanılan alternatif tiyatro mekânının da kendi hikayesinin varlığı ve bu bağlamda mekânın kendisinin hem tiyatro seyircilerine hem de icracılarına etkisine tanıklık edilmiştir. Dönüşen mekânlar, sadece fiziksel çevrenin değil, aynı zamanda seyir alışkanlıklarının, performans tasarımı ve skenografinin, güncel tiyatro dili ve performans estetiğinin ve kentteki kültürel üretim biçimlerinin de yeniden kurgulandığı katmanlı sahnelerdir.
Özet (Çeviri)
This doctoral dissertation examines the transformation of alternative theatre spaces through a mixed-methods approach, which combines quantitative and qualitative data collection techniques within the framework of the audience-space-performance relationship. Focusing on buildings that were not originally constructed as theatres but have been adaptively reused as performance venues over time, the study argues that space is not merely a backdrop for performance but a dynamic construct where social and spatial relations are produced. Alternative theatre spaces often emerge within structures formerly used for industrial, commercial, or residential purposes. Through both physical alterations and the experiential relationships developed with audiences, these venues give rise to a distinct theatrical language. In this context, the research offers a historical and spatial framework by examining the emergence, diversification, and current struggles for sustainability of independent stages in Istanbul since the 1990s. In such alternative environments, where conventional stage setups are reconfigured and the spatial and emotional distances between audience and performance are reconsidered, interior architectural elements, seating arrangements, lighting design, acoustics, volume, and atmosphere significantly influence the perception of performance. These aspects are analyzed through audience surveys and semi-structured interviews. Beyond the literature review, various dimensions of alternative staging have been investigated, including readings and experiments on site-specific theatre as a form of temporary alternative space. Within the scope of the research, qualitative methods were employed, including detailed field observations, spatial analyses, audience surveys, and semi-structured interviews with theatre practitioners (artistic directors, actors, directors, and set designers), along with firsthand performance experiences in site-specific, digital, and alternative staging contexts. In this framework, audience experiences of watching performances in alternative spaces, both temporary and permanent, were assessed in relation to spatial perception, modes of focusing on the performance, and feedback concerning physical comfort. Data such as the audience's physical proximity to performers during the performance, the impact of seating arrangements on lines of sight, and their engagement with scenography and staging strategies reveal the relationship between spatial design and dramaturgy. The research further expands its scope by developing a comparative perspective through observations and case studies in alternative theatre venues in Germany and Switzerland. It identifies similarities and differences between European and Istanbul-based practices, particularly in terms of theatre culture, spatial utilization, cultural infrastructure, technical conditions, and audience profiles. A portion of the research coincided with the COVID-19 pandemic, during which physical theatre activities were largely suspended. This period brought online theatre practices to the fore. Two online performance experiments were conducted and accompanied by audience surveys to explore how the sense of space, liveness, interaction, and audience-performer dynamics shifted within digital environments, framing digital space as an“alternative theater.”The pandemic is thus interpreted as a significant transitional moment that exposed both the fragility of alternative theatre venues and the emerging potential of digital performance spaces. In conclusion, this dissertation proposes that these alternative performance environments not only function as spaces for staging but also serve as sites of social, scenographic, and spatial production and encounter. It aims to open new intersections between theatre studies and the field of interior architecture. Moreover, it observes that alternative theatre spaces, used as instruments for storytelling, also carry narratives of their own, shaping the experiences of both audiences and performers. These transformed venues are layered stages where not only the physical setting but also viewing habits, scenographic approaches, performance aesthetics, and modes of cultural production in the city are continually being redefined.
Benzer Tezler
- Inquiring limits in architecture
Mimarlıkta limitlerin değerlendirilmesi
DEMET DİNÇER
Doktora
İngilizce
2016
Mimarlıkİstanbul Teknik ÜniversitesiMimarlık Ana Bilim Dalı
PROF. DR. SEMRA AYDINLI
- Antik çağ konser mekanlarından 20.yüzyıl mekansal müzik konser salonlarına müzik ve mimarlık ilişkisi
Interweaving music and architecture: From antique performance spaces to the spatial design of contemporary concert halls
AYŞE SABAH
Yüksek Lisans
Türkçe
2013
MimarlıkMimar Sinan Güzel Sanatlar ÜniversitesiMimarlık Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. CÜNEYT DİRİ
- Tiyatronun gelişimi; Seyirci oyuncu ilişkileri bağlamında mimari mekana etkisi
Başlık çevirisi yok
DİLEK TÜREDİ
Yüksek Lisans
Türkçe
1998
Mimarlıkİstanbul Teknik ÜniversitesiMimarlık Ana Bilim Dalı
PROF. DR. S. METE ÜNÜGÜR
- Nesnenin plastik obje olarak kullanımının sahne tasarımında disiplinler arası yaklaşımla incelenmesi
Investigation of the use of objects as plastic objects in stage design with interdisciplinary approach
NAZIM DURAK
Yüksek Lisans
Türkçe
2022
Güzel SanatlarAkdeniz ÜniversitesiSanat ve Tasarım Ana Sanat Dalı
DOÇ. HANİFE NERİS YÜKSEL
- Teatral performansta örtük mekansallıkların inşası
The construction of implicit speciality in the theatrical performance
İLDA ERSEZER
Yüksek Lisans
Türkçe
2024
Mimarlıkİstanbul Teknik ÜniversitesiMimarlık Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ İFFET HÜLYA ARI