Teatral performansta örtük mekansallıkların inşası
The construction of implicit speciality in the theatrical performance
- Tez No: 864850
- Danışmanlar: DR. ÖĞR. ÜYESİ İFFET HÜLYA ARI
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Mimarlık, Architecture
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2024
- Dil: Türkçe
- Üniversite: İstanbul Teknik Üniversitesi
- Enstitü: Lisansüstü Eğitim Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Mimarlık Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Mimari Tasarım Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 205
Özet
Teatral performans, mekan, mekanı harekete geçiren icracı, icracıyı izleyen herhangi bir gözün varlığıyla kurgusal bir dünya yaratmaktadır. Kurgusallık gerçekliğin içerisinde uzamı dönüştürmektedir. Performe eden bedenin ve mekana ait öğelerin uzamdaki etkileşimi imgeler üretmektedir. Seyirci imgeleminde, performansa ait imgeleri ilişkilendirerek anlamı yaratmaktadır. Anlam mekanın fiziksel sınırlarına ihtiyaç duymadan, bu sınırları aşarak kurgu ve gerçek aralığında kendini var etmektedir. Performans anında yaratılan kurgusal dünya ile performansın içerisinde bulunduğu mimari mekanın fizikselliği arasındaki müzakere hali, sahneyi olduğundan başka bir yer haline getirerek, mekanda heterotopik bölgeleri yaratmaktadır. Seyircinin anlam inşasına katılarak başka bir zihne çağrıldığı, yeni mecazların üretildiği, mekansal çağrışıma açık bırakılan heterotopik bölgeler muğlak sınırlara sahiptir. İzleyici, kendinin ve yaşadığı toplumun bastırılmış bilinç seviyelerine inerek, ayrıntıları birleştirerek, gerçeklik ve kurgu ikileminde, düş gücü aracılığıyla kendi mekansal ve imgesel izleğini kurmaktadır. Nesnel boşluklar duyusal deneyimlerle hayali dolulukları meydana getirerek tasarlanmamış, algılanan mekanları yaratmakta, düşsel mekanı inşa etmektedir. Seyirci sahnede algıladığı görünür olan mekanların yanında, kurgusallığın yarattığı öteki mekanları da sahneye çağırmaktadır. Görünür olanın tetiklediği bu görünmez, duyulmaz mekanlar teatral performansın yarattığı örtük mekansallıklardır. Anda sürekli değişen, varlığı ve yokluğu askıda kalan, boyutsuz ve hacimsiz olan örtük mekansallıklar seyircinin hayal gücünde şekillenmekte, mimarinin kışkırtıcı unsurlarıyla harekete geçmektedir. Seyirciler, performansın ve geometrik mekanın hayal gücü açıklıklarında kendilerine mekansal olasılıklar inşa etmektedir. Mekanın kendini olabilirliklere açması, düşsel olanın inşasında saklıdır ve yeni anlamları kendisine katarak çoğalmaktadır. Örtük mekansallıklar, algıyla muğlaklaşmakta, düşsellikle şekillenmektedir. Dolayısıyla örtük mekan kavramı, muğlak ve düşlenen mekan ile birlikte ele alınmaktadır. Teatral performansın kendi mekanını üretme ve içerisinde bulunduğu geometrik mekanı dönüştürme potansiyelleri sebebiyle, çalışma mimari mekana teatral perspektiften bakmaktadır. Teatral edimde mekanın dinamik işleyişini anlayabilmek, mekanın çağrışımlarını takip edebilmek için seyircinin performansla kurduğu ilişkiyi ve mekanın çağrışım üretebilecek öğelerini incelemek önem taşımaktadır. Tez çalışması, mekana özgü performansların mekanda ürettiği örtük bilgiyi incelemektedir. Mimari yapıların maddiliği ile teatralliğin yarattığı maddi olmayan mekansallıkların aralığında, teatral performanslara yönelik analizlere yer vermektedir. Teatral performansın, mimarinin görünen ve görünmeyen katmanlarını nasıl bünyesine kattığına yönelik açılımlar yapmaktadır. Performansa ait metin, icracı, sahne tasarımı gibi unsurların ve performansın içerisinde bulunduğu geometrik mekanın fizikselliklerinden sıyrılarak hayal gücünde yarattıkları mekansal olasılıklara odaklanmaktadır. Performansın yarattığı burada (fiziksel) ve sözde-burada (kurgusal) olan mekansallıklara fenomenolojik bir bakış açısıyla yaklaşmaktadır. Çalışmanın amacı, teatral performansın kurduğu ontolojik ilişkiler üzerinden, mekanın başka türlü nasıl yapılandırılabileceğine dair olasılıkları teatral performanslar üzerinden keşfetmektir. Bu bağlamda tez çalışması beş ana bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde, çalışma konusuna yaklaşım, tiyatroda mekan kavramı, seyircinin performans mekanıyla karşılaşması ve örtük mekanın oluşum katmanları hakkında okuyucuya ön bilgi sunulmaktadır. Çalışmanın amacına ve çizdiği sınırlara, kullanılan kavramlara dair açıklamalara alt başlıklarda yer verilmektedir. Mekana muğlak, düşsel ve örtük mekan perspektifinden yaklaşlaşılmakta, ikinci bölümde bu kavramlara yönelik kuramsal açılımlar yapılmaktadır. Mekana özgü teatral örneklerle desteklenen kuramsal düşünceler, çalışmanın devamı için teatral performans ve mekanın birlikte nasıl değerlendirildiğine yönelik bir girizgah oluşturmaktadır. Muğlak mekan Merleau-Ponty'nin vurguladığı gibi algının yarattığı belirsizlikle şekillenmektedir. Algı, farklı zihinlerde farklı etkileşimler kurarak tanımlı olan mekanı muğlaklaştırmaktadır. Düşlenen mekan ise Bachelard'ın düşleme fenemolojisiyle iç içe geçerek yazınsal olanın poetik mekanı yaratma potansiyellerine sahiptir. Örtük mekan bu iki kavramın yarattıklarıyla üst üste düşerek, örtük felsefe ve Heidegger'in mekan düşüncesiyle ilişkilenmektedir. Çalışmanın devamı bu üç kavramın ürettiği bilgiyle örtük mekanları keşfetmenin peşindedir. Keşif sürecinde teatral performansın doğası, mekan kurma potansiyelleri ve seyirci odak noktasına alınmaktadır. Öncelikle performansın kendi potansiyellerine yönelik açılımlar yapılmakta, teatral an üzerinden üretilen imgelerin yaratıcı gücüne değinilmektedir. Seyircinin imgelem dünyası, performansın yarattığı anlam dizgesi ile var olmakta, sahnelemeye ait öğelerle şekillenmektedir. Teatral performansın mekan kurma potansiyelleri, sahnelemenin fiziksel unsurları olan metin, icracı, dekor, kostüm, ışık, ses tasarımları, multimedya araçlarının kullanımı ve mimari mekan üzerinden tartışılmaktadır. Sahnedeki fiziksel, görünür unsurların, seyircinin düş gücünde mekansal imgeler yaratarak örtük olanı inşa ettiği öne sürülmektedir. Çalışmanın merkezinde yer alan seyirci kavramı tarihsel akış içerisinde, teatral düşünceyle birlikte sorgulanmaktadır. Seyirci hayal üreten konumuyla üretken olarak kabul edilmekte ve bedenleşmiş hayal gücü olarak kavramsallaştırılmaktadır. Dolayısıyla, örtük mekanların keşif sürecinde seyircinin düş gücü odak noktasında tutulmaktadır. Bir dizi performans örneği üzerinden, sahnedeki fiziksel unsurların ürettiği mekansal kodlar ve mekana özgülüğün yarattığı potansiyeller analiz edilmektedir. Keşfetme halinden öğrenilen bilgi ve tez çalışmasının ürettiği kavramlarla, Büyük Zarifi Apartmanı, Gomidas ve Çirkin oyunlarının performans sökümü yapılmaktadır. Mimari mekanla kurdukları ilişki ve sahneleme teknikleri birbirinden farklılaşan üç oyunun örtük mekansallıkları inşa süreci, seyircinin düşleme yoluyla yarattığı mekansal izlek üzerinden takip edilmektedir. İzlek, performansın deneyimlenmesi ve notlanmasının yanında, performans araştırmaları, performans metninin sökümü, sahneleme unsurları ve çizimlerle şekillenmektedir. Teatral performans kendi mekanlarını inşa ederken, mimariyle etkileşime geçmekte, onun örtülü bilgisini de açmaktadır. Performans, mekana özgü olmanın ürettiği bilgiyle birbirine dolanıp mekanı yeniden yapılandırmaktadır. Tez çalışması, mimarinin sınırlarının eridiği, görünür ve maddi olmayan unsurların anlatıcı hale geldiği bir perspektiften, mekanın farklı olasılıklarını düşünmeye davet etmektedir. Bitmiş ve tamamlanmış mekanların aksine, düş gücünde sürekli yeniden üretilme potansiyeli taşıyan örtük mekanların arayışındadır.
Özet (Çeviri)
Theatrical performance creates a fictional world with the presence of a space, a performer who activates the space, and any observer watching the performer. Fictionality transforms space within reality. The interaction between the performing body and elements of the space produces images in the spatial realm. The audience creates meaning through their imagination by associating these images with the performance. Meaning is established without the need for the physical boundaries of the space, surpassing those boundaries to exist in the realm between fiction and reality. The negotiation between the fictional world created during the performance and the physicality of the architectural space it occupies transforms the stage into a place other than what it actually is, creating heterotopic zones within the space. The heterotopic zones, inviting the audience to participate in constructing meaning, generating new metaphors, and remaining open to spatial associations, have ambiguous boundaries. By delving into their own suppressed consciousness and that of their society, the audience constructs their own spatial and imagistic narrative through the power of imagination in the context of reality vis-a-vis fiction. Although not intentionally designed, material voids create perceived spaces by evoking imaginary fullness through sensory experiences, constructing the perceived environment, and building the imaginative space. The audience not only stimulates the visible spaces perceived on stage but also summons the other spaces created by fictionality. These invisible and inaudible spaces triggered by the visible are the implicit spatiality generated by a theatrical performance. These implicit spatial aspects are continuously changing, suspended between existence and non-existence, and devoid of dimension and volume. They take shape in the audience's imagination, provoked by the provocative elements of architecture. The audience constructs spatial possibilities for themselves within the imaginative possibilities of the performance and geometric space. The act of a space opening itself to possibilities is inherent in constructing the imaginary, and it proliferates by adding new meanings to itself. Implicit spatiality becomes ambiguous with perception and takes shape with imagination. Therefore, the concept of implicit space is considered together with the vague and imagined space. This study looks at architectural space from a theatrical perspective due to the transformative potential of theatrical performance in creating its own space and altering the geometric space it is situated in. Understanding the dynamic functioning of space in theatrical action is crucial for following its connotations. Examining the relationship between the audience and the performance and the elements that can generate connotations within the space is essential to comprehend the dynamics of space in theatrical action. This thesis examines the implicit knowledge generated within space by performance specific to that space. It explores analyses related to theatrical performances, highlighting the non-material spatiality created by the materiality of architectural structures and theatricality. It investigates how theatrical performances incorporate the visible and invisible layers of architecture. Rather than focusing on the physical aspects of the performer, stage design, and the geometric space within which the performance takes place, this study focuses on the spatial possibilities created in the realm of imagination. It approaches the here (physical) and pseudo-here (fictional) spatiality generated by the performance from a phenomenological perspective. This study aims to explore the possibilities of reconfiguring space through the ontological relationships established by theatrical performances. In this context, the thesis consists of five main sections. The first section provides background information to the reader on the approach to the research topic, the concept of space in theater, the encounter between the audience and the performance space, and the layers of formation of implicit space. Subheadings include explanations about the aim of the study, the boundaries it sets, and the concepts used. The second section examines the concepts of ambiguous, imaginary, and implicit space from a theoretical standpoint. Theoretical thoughts supported by theatrical examples specific to space serve as an introduction to how theatrical performance and space are evaluated together in the continuation of the study. Ambiguous space, as highlighted by Merleau-Ponty, takes shape with the uncertainty created by perception. Through various interactions in different minds, perception renders the defined space ambiguous. On the other hand, the imaginary space intertwines with Bachelard's phenomenology of imagination, possessing the potential to create a poetic space of literature. Implicit space overlaps these two concepts, engaging with implicit philosophy and Heidegger's concept of space. The continuation of the study aims to explore implicit spaces through the knowledge generated by these three concepts. In the process of exploration, the nature of theatrical performance, its potential for creating space, and the focus on the audience are taken into consideration. Firstly, there are discussions on the potential of the performance itself and the creative power of the images produced through theatrical moments. The audience's imaginative world coexists with the meaning generated by the performance and is shaped by elements related to staging. The potential of theatrical performance in constructing space is discussed through the physical aspects of staging, such as text, performer, set design, costumes, lighting, sound designs, the use of multimedia tools, and architectural space. It is argued that the physical, visible elements on stage construct the implicit by evoking spatial images in the audience's imagination. The concept of the audience, central to this study, is questioned in the historical context and in relation to theatrical thought. The audience is considered productive in its role of generating imagination and is conceptualized as embodied imagination. Therefore, the exploration of implicit spaces focuses on the audience's power of imagination. Through a series of performance examples, the spatial codes generated by the physical elements on stage and the potentials created by the specificity of space are analyzed. Through the concepts developed by the knowledge gained from the state of exploration and the thesis research, a performance analysis is conducted on Büyük Zarifi Apartmanı, Gomidas ve Çirkin. The construction process of implicit spatiality, shaped by drawings, performance research, the experience of performance, and staging elements, is followed through the spatial trace created by the audience through imagination. While building its own spaces, the theatrical performance engages with architecture and reveals its implicit knowledge. The performance intertwines with the knowledge generated by being specific to the space and ultimately reshapes the space. The thesis invites the readers to think about the different possibilities of space from a perspective where the boundaries of architecture disappear, and visible and immaterial elements become the narrator. It seeks implicit spaces that have the potential to be reproduced in the imagination, unlike finished and completed spaces.
Benzer Tezler
- Teatra Jiyana Nu, Seyri Mesel ve Şermola performans oyunlarında kültürel formların etkisi ve tiyatral yapılanmaları
The influence of cultural forms and theatrical structures in Teatra Jiyana Nû, Seyrî Mesel, and Şermola performance plays
FİGEN ZENDERLİOĞLU
Yüksek Lisans
Türkçe
2024
Sahne ve Görüntü Sanatlarıİstanbul Aydın ÜniversitesiDrama ve Oyunculuk Ana Sanat Dalı
DOÇ. DR. SELEN KORAD BİRKİYE
- Communicatıng difficult pasts in performing arts: Disko 5 No'lu and Sen Balık Değilsin ki
Zor geçmişleri performans sanatlarında aktarmak: Disko 5 No'lu ve Sen Balık Değilsin ki
GAMZE TOSUN
- Canlı bir deneyim olarak oyuncunun sanatı ve geleneksel performans sanatlarında icra
The actor's art as a living experience and the performance in traditional performing arts
ŞEBNEM SÖZER ÖZDEMİR
Doktora
Türkçe
2016
Sahne ve Görüntü SanatlarıAnkara ÜniversitesiTiyatro Eleştirmenliği ve Dramaturji Ana Bilim Dalı
PROF. DR. TÜLİN SAĞLAM
- İktidarın beden uygulamalarının Eski Yunan toplumunda ve tragedyadaki tezahürü
Manifestations of power holders implementation of violation of body in Ancient Greek society and their tragedies
BURHAN CAN ÖZDEMİR
Yüksek Lisans
Türkçe
2016
Sahne ve Görüntü SanatlarıAnkara ÜniversitesiTiyatro Eleştirmenliği ve Dramaturji Ana Bilim Dalı
PROF. DR. BANU BELİZ ALTAN
- Gündelik-dışı sahne davranışı: Odin Tiyatrosu'nda oyunculuk çalışması
Extra-daily stage behaviour: Actor training at Odin Theatre
DİLA OKUŞ
Yüksek Lisans
Türkçe
2020
Sahne ve Görüntü SanatlarıKadir Has ÜniversitesiFilm ve Drama Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ÇETİN SARIKARTAL
