Döngüsel ekonomi ve salutogenez yaklaşımları bağlamında rejeneratif bina değerlendirme modeli
Regenerative building assessment model in the context of circular economy and salutogenesis approaches
- Tez No: 958256
- Danışmanlar: PROF. DR. İLKAY KOMAN
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Mimarlık, Architecture
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi
- Enstitü: Lisansüstü Eğitim Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Mimarlık Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Yapı Bilgisi Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 319
Özet
Bina sektöründe doğal kaynakların yoğun bir şekilde kullanılması, yüksek düzeyde atık üretimi ve sera gazı emisyonları iklim değişikliğine önemli ölçüde katkıda bulunmakta; insan sağlığına zararlı yapı malzemelerinin kullanılması, afetlere dayanıksız ve stres oluşturan mekân tasarımları sağlıksız bina stoklarına ve ekonomik kayıpların oluşmasına yol açmaktadır. Bu bağlamda; binaların üretim sürecinin ekolojik, sosyal, ekonomik sistemlerdeki olumsuz etkilerini olumlu katkıya dönüştürmede önemli etkiye sahip uygulayıcılar (politika yapıcılar, mimarlar, mühendisler vb.) insan ve doğa merkezli rejeneratif çözümleri teşvik edici olmalıdır. Ekolojik ve insan sağlığındaki bozulmanın devam ettiği süre içerisinde zarar azaltma stratejilerini uygulayan yeşil veya sürdürülebilir binalar yetersiz kalmakta; insan ve doğa sağlığını onarmayı-iyileştirmeyi, refahını artırmayı amaçlayan, doğal döngüleri destekleyen, net pozitif etkiyi hedefleyen rejeneratif bina tasarımı ve uygulamalarına gereksinim duyulmaktadır. Bu nedenle,“Rejeneratif bina tasarımı ve değerlendirmesi karar vericiler tarafından nasıl yapılabilir?”sorusunu cevaplayabilmek bu çalışmanın ortaya çıkış nedenini oluşturmaktadır. Rejeneratif binalar; bina, ürün ve malzemelerin uzun süre kullanımda tutulmasını sağlayan döngüsel ekonomi ilkelerini/stratejilerini kullanarak yeni ham madde çıkarılmasını azaltmakta ve atıkları önleyerek doğanın yenilenmesine fırsat vermekte; salutogenez yaklaşım ilkelerini/stratejilerini kullanarak insanları sağlıklı yapan nedir? sorusuna cevap aramakta, hastalıkların önlenmesi, insan sağlığının iyileştirilmesi ve bütünsel sağlığın geliştirilmesini amaçlamaktadır. Rejeneratiflik bir amaçken döngüsel ekonomi ve salutogenez yaklaşımları rejeneratifliğe ulaşmak için ilke ve stratejiler sunmaktadır. Bina tasarım sürecinde karar vericilere rehberlik yapabilecek, döngüsel ekonomi ve salutogenez yaklaşımlarının uygulanmasını mümkün kılan, binaların rejeneratiflik düzeylerini ölçen ve değerlendirebilen rejeneratif bina değerlendirme modelinin gerekliliği bu çalışmanın temel problemi olarak tanımlanmıştır. Modelin geliştirilme sürecinde hem nitel hem de nicel araştırma yöntemlerinin kullanıldığı karma yöntem yaklaşımı benimsenmiştir. Rejeneratif bina tasarımına yönelik karar verme süreçlerinde; mimar ve paydaşlarını destekleyen, döngüsel ekonomi ve salutogenez yaklaşımlarının uygulanmasına olanak sağlayan ayrıca, binaların rejeneratiflik açısından ölçme ve değerlendirmesini yapabilen RBAM^(CE+S)'ın önerildiği bu tez çalışması yedi bölümden oluşmaktadır. Çalışmanın birinci bölümünde, Rejeneratif Bina Değerlendirme Modeli'ne gereksinim duyulmasına yönelik saptanan problem tanıtılarak; çalışmanın amacı, kapsamı, sınırlılıkları, varsayımları belirlenmekte, çalışmada tanımlanan probleme yönelik çözüm ve araştırma sorularına cevap arayan bilgi toplama, analiz, sentez ve değerlendirme aşamalarını açıklayan yöntem sunulmaktadır. İkinci bölümde, rejeneratif, restoratif, sürdürülebilir (-lik), dejeneratif kavramlarına yönelik tanımlamalar yapılmakta, rejeneratif kavramının tarihsel gelişimi ve rejeneratif tasarım ilkeleri ele alınmaktadır. Üçüncü bölümde, rejeneratif bina prototipini ortaya koyabilmek amacıyla rejeneratif bina tasarım yaklaşımları olan döngüsel ekonomi ve salutogenez hakkında açıklamalar yapılmakta, bu yaklaşımların rejeneratif binalardaki amacı ile uygulanabilirliğine imkân veren ilkeler ve stratejiler kapsamlı bir şekilde irdelenmektedir. Dördüncü bölümde, çalışmada geliştirilen modelin ürünü olacak rejeneratif binanın tanımlaması yapılarak rejeneratif binaların yaşam döngüsü aşamaları ve rejeneratif binalarda sistem yaklaşımı açıklanmaktadır. Çalışmada rejeneratif bina; döngüsellik ve salutojenik stratejileri hayata geçirerek insan ve doğal sistemlerin sağlığını onarma ve iyileştirmeyi amaçlayan birden fazla yaşam döngüsüne sahip; yapı sistemi, ürün ve malzeme seçimiyle her ölçekte rejeneratif çözümleri esas alan, güvenli yaşamı mümkün kılabilen, süreç odaklı ve yer tabanlı bütüncül bir sistem olarak tanımlanmaktadır. Rejeneratif binalar aracılığıyla yapılı çevreyi karbondan arındırma, atık oluşumunu önleme/azaltma, yeni ham madde çıkarılmasını azaltma, ekosistemlerin sağlığını onarma ve insanların mevcut sağlıklı olma halinin geliştirilebilmesi için tasarım aşamasında tüm yaşam döngüsünün dikkate alınması büyük önem taşımaktadır. Tez kapsamında rejeneratif binaların yaşam döngüsü; kavramsal tasarım, tasarım, tedarik, yapım, kullanım/bakım ve gelecek yaşam olmak üzere altı aşamada ele alınmaktadır. Rejeneratif binaların yaşam döngüsü aşamalarında sistematik bir karar verme sürecinin yürütülebilmesi için sistem yaklaşımından yararlanılarak bina, sistem, ürün ve malzeme hiyerarşik düzeylerinde rejeneratiflik sağlanmalıdır. Beşinci bölümde, Rejeneratif Bina Değerlendirme Modeli (RBAM^CE+S) önerilmektedir. Model, döngüsel ekonomi ve salutogenez yaklaşımları uygulanabilir kılan ölçütler/göstergeler içermekte; uyarlanabilir yeniden kullanım ve yeni bina tasarımlarını kapsamaktadır. Rejeneratif performans gösteren binaların tasarımı ve değerlendirmesini gerçekleştirmek isteyen uygulayıcılara (mimar ve paydaşları) yönelik geliştirilmiştir. Kavramsal tasarım aşamasından itibaren rejeneratif performans hedeflerinin belirlenebileceği, rehberliği sayesinde rejeneratif bina tasarımlarının yapılmasını sağlayan RBAM^(CE+S) ile detaylı tasarımın son aşamasında ölçme ve değerlendirme yapılabilmektedir. Böylelikle öneri model iki soruyu cevaplamaktadır. Birincisi, bir bina rejeneratif özellikte nasıl tasarlanabilir? ikincisi, tasarımı yapılan veya mevcut binanın rejeneratiflik düzeyi nedir? Öneri model RBAMCE+S dört bileşenden oluşmaktadır. Bunlar: • Rejeneratif Bina Değerlendirme Ölçeği (RBDÖ), • Puan hesaplama yöntemi (formüller) ve puan listesi, • Bina düzeyleri ve puan aralıkları, • Tasarım sürecinde RBAM^(CE+S)'ın entegre edildiği karar verme akış diyagramı. RBDÖ'nün geliştirilmesinde ilk aşamayı rejeneratif bina tasarım ölçütlerinin belirlenmesi oluşturmaktadır. İkinci aşamada alt ölçütlerde yer alan göstergeler belirlenmiştir. Üçüncü ve dördüncü aşamada ölçek ve karar vericilere yönelik güvenirlik analizleri; son aşamada ise, ölçütler ve göstergelerin önem sıralamasında bina türü açısından farklılaşma var mıdır? sorusuna cevap aranmıştır. RBDÖ'de yer alan ölçütler; küresel ölçekte literatür taraması, meta-analiz ve bibliyometrik analiz doğrultusunda belirlenmiştir.“Rejeneratif Bina Prototipi”ni oluşturabilmek amacıyla çeşitli rejeneratif kavramlarından oluşan arama terimleri ile veri tabanlarından tezin amacına hizmet eden 105 çalışma meta-analiz yöntemi uygulanmak üzere belirlenmiştir. Bu çalışmalarda sık görülen, kavramsal düzeyde ifade edilen 27 rejeneratif performans ölçütü tespit edilmiş, rejeneratif tasarım ve kalkınma destek araçları detaylı olarak incelenmiştir. Araştırmacılar tarafından vurgulanan ölçütler esas alınarak ve bibliyometrik analizle desteklenerek iki temel tasarım yaklaşımı döngüsel ekonomi ve salutogenez, rejeneratif bina tasarımlarında uygulanması için önerilerek, tezde bu yaklaşımlara ilişkin kapsama alınan 76 çalışmadan ilke ve stratejiler irdelenerek, rejeneratif binaların tasarlanması ve rejeneratiflik düzeylerini ölçmeye yönelik ölçütler ve göstergeler oluşturulmuştur. Tersinirlik, inşa edilebilirlik, enerji, su ve konfor olmak üzere 5 ana ölçüte yönelik 15 alt ölçüt ve 81 göstergeden oluşan RBDÖ geliştirilmiştir. Ana ölçütlerin rejeneratif binalarda uygulanması açıklanmakta ve uyulması gereken mevzuat detaylı bir şekilde belirtilmektedir. RBDÖ'de bulunan göstergelerin DE“R stratejileri”ve“salutogenez ilkeleri”ile ilişkilendirilmesi yapılarak DE ve salutogenez yaklaşımların binalarda uygulanabilir olmasına özen gösterilmiştir. Bununla birlikte, çok katmanlı bileşenlerden oluşan rejeneratif binaların tasarım, seçim, uygulama ve değerlendirme aşamalarında sistematik bir karar verme sürecinin yürütülebilmesi, karmaşıklığın çözümlenmesi, bina ve bina parçalarının değerinin en yüksek ölçüde korunabilmesi amacıyla yaşam döngüsü aşamaları ve hiyerarşik düzeylerle ilişkilendirilmesi gerçekleştirilmiştir. RBDÖ'nün uygulanabilirliği ve güvenirliğini test edebilmek amacıyla örnek olay tarama modeli kullanılmış sekiz rejeneratif binadan oluşan örneklem kümesi ve karar vericiler belirlenmiştir. Karar vericilerin örneklem kümesindeki binaları RBDÖ ile değerlendirmesi neticesinde elde edilen veriler SPSS yazılımının 30. versiyonuyla amacına uygun istatistiksel testler kullanılarak analiz edilmiş ve RBDÖ'nün yüksek güvenirlikli olduğu, uyarlanabilir yeniden kullanım ve yeni bina tasarımlarında kullanılabilirliği ortaya konulmuştur. Döngüsellik ve salutojenik ölçütlerin/göstergelerin puanlamasını yapmak, kendi içinde önem derecelerinin belirlenebilmesi amacıyla ölçütlerin önem sıralamasını, birbirleriyle ilişkilerini Çok Kriterli Karar Verme Yöntemi olan SWARA uygulanarak karar vericilerden elde edilen verilere göre ölçütlerin ağırlıklandırılması gerçekleştirilmiştir. Çalışmada, rejeneratif binaların tasarımında döngüsel ekonomi ve salutogenez yaklaşımlarının eşit önem ve eşit ağırlıkta ele alınması gerektiği savunularak puan aralıklarına göre öneri model RBAM^(CE+S)'da beş bina düzeyi belirlenmiştir. Ayrıca; puan hesaplama yöntemleri, puan listesi, bina düzeylerinin puan aralıkları, tasarım sürecinde uygulanan karar verme-seçim yapma akış diyagramı beşinci bölümde sunulmuştur. Altıncı bölümde, mevcut bir konut binasının RBAM^(CE+S) ile rejeneratiflik düzeyi belirlenmiş ve ölçütler açısından değerlendirilmesi gerçekleştirilerek açıklamalar yapılmıştır. Tezin son bölümünde ise; tartışma, sonuç ve öneriler sunulmaktadır.
Özet (Çeviri)
Intensive use of natural resources in the building sector, high levels of waste production and greenhouse gas emissions contribute significantly to climate change; the use of building materials that are harmful to human health, and spatial designs that are vulnerable to disasters and create stress lead to unhealthy building stocks and economic losses. In this context, practitioners (policy makers, architects, engineers, etc.) who have a significant impact on transforming the negative effects of the production process of buildings on ecological, social and economic systems into positive contributions should encourage human and nature-centered regenerative solutions. As long as the ecological and human health deterioration continues, green or sustainable buildings that implement harm reduction strategies are insufficient; regenerative building designs and practices that aim to repair and improve human and nature health, increase well-being, support natural cycles, and aim for net positive impact are needed. Therefore,“How can regenerative building design and evaluation be carried out by decision makers?”being able to answer the question constitutes the reason for the emergence of this study. Regenerative buildings use circular economy principles/strategies that ensure buildings, products, and materials remain in use for extended periods, reducing the extraction of new raw materials and preventing waste, allowing nature to regenerate. Using the principles/strategies of the salutogenesis approach, they seek answers to the question of what makes people healthy, aiming to prevent diseases, improve human health, and develop holistic health. While regenerativity is a goal, circular economy and salutogenesis approaches offer principles and strategies for achieving regenerativity. The necessity of a regenerative building evaluation model that can guide decision makers in the building design process, make it possible to apply circular economy and salutogenesis approaches, measure and evaluate the regenerativity levels of buildings has been identified as the main problem of this study. In the process of developing the model, a mixed method approach was adopted, in which both qualitative and quantitative research methods were used. This thesis study, which proposes RBAMCE+S, which supports architects and their stakeholders in decision-making processes for regenerative building design, enables the implementation of circular economy and salutogenesis approaches, and can also measure and evaluate buildings in terms of regenerative capacity, consists of seven chapters. In the first part of the study, the identified problem regarding the need for the Regenerative Building Evaluation Model is introduced; the purpose, scope, limitations, assumptions of the study are determined, the method that explains the stages of information collection, analysis, synthesis and evaluation that seek solutions to the problem identified in the study and answers to research questions is presented. In the second part, definitions of the concepts of regenerative, restorative, sustainable (-ness), degenerative are made, the historical development of the regenerative concept and regenerative design principles are discussed. In the third section, explanations are made about the regenerative building design approaches, namely circular economy and salutogenesis, in order to present the regenerative building prototype, and the principles and strategies that enable the applicability of these approaches in regenerative buildings are examined comprehensively. In the fourth chapter, the regenerative building that will be the product of the model developed in the study is defined and the life cycle stages of regenerative buildings and the system approach in regenerative buildings are explained. In the study, regenerative building is defined as a holistic system that has multiple life cycles, aims to repair and improve the health of human and natural systems by implementing cyclicality and salutogenic strategies; is based on regenerative solutions at all scales with the selection of building systems, products and materials, and enables safe living, is process-oriented and place-based. In order to decarbonize the built environment through regenerative buildings, prevent/reduce waste generation, reduce new raw material extraction, restore ecosystem health and improve people's current health, it is of great importance to consider the entire life cycle in the design phase. Within the scope of the thesis, the life cycle of regenerative buildings is addressed in six stages: conceptual design, design, procurement, construction, use/maintenance and future life. In order to carry out a systematic decision-making process in the life cycle stages of regenerative buildings, regenerativeness should be provided at the building, system, product and material hierarchical levels by utilizing the system approach. In the fifth section, the Regenerative Building Assessment Model (RBAM^CE+S) is proposed. The model includes criteria/indicators that make circular economy and salutogenesis approaches applicable; it covers adaptive reuse and new building designs. It was developed for practitioners (architects and stakeholders) who want to design and assess buildings with regenerative performance. With RBAM^(CE+S), which enables regenerative building designs to be made thanks to its guidance, regenerative performance targets can be determined from the conceptual design stage, and measurement and evaluation can be made at the final stage of detailed design. Thus, the proposed model answers two questions. First, how can a building be designed with regenerative features? Second, what is the regenerative level of the designed or existing building? The proposed model RBAM^(CE+S) consists of four components: • Regenerative Building Assessment Scale (RBAS), • Point calculation method (formulas) and points list, • Building levels and score ranges, • Decision-making flow diagram integrating RBAMCE+S into the design process. The first stage in the development of the RBAS was the determination of regenerative building design criteria. In the second stage, the indicators in the sub-criteria were determined. In the third and fourth stages, reliability analyses for scale and decision makers were conducted; in the last stage, the question of whether there is a difference in the order of importance of the criteria and indicators in terms of building type was sought. The criteria included in the RBAS were determined through a global literature review, meta-analysis and bibliometric analysis. In order to create the“Regenerative Building Prototype”, 105 studies that served the purpose of the thesis were determined from databases using search terms consisting of various regenerative concepts and the meta-analysis method. In these studies, 27 frequently seen and conceptually expressed regenerative performance criteria were identified, and regenerative design and development support tools were examined in detail. Based on the criteria emphasized by the researchers and supported by bibliometric analysis, two basic design approaches, circular economy and salutogenesis, were proposed for application in regenerative building designs, and by examining the principles and strategies from 76 studies included in the thesis regarding these approaches, criteria and indicators were created for designing regenerative buildings and measuring regenerative levels. RBAS, consisting of 15 sub-criteria and 81 indicators for 5 main criteria, namely reversibility, constructability, energy, water and comfort, was developed. The application of the main criteria in regenerative buildings is explained and the legislation to be followed is specified in detail. By associating the indicators in the RBAS with CE“R strategies”and“salutogenesis principles”, attention has been paid to the applicability of CE and salutogenesis approaches in buildings. In addition, in order to carry out a systematic decision-making process in the design, selection, implementation and evaluation stages of regenerative buildings consisting of multi-layered components, to resolve complexity and to preserve the value of the building and building parts to the highest extent, the association with life cycle stages and hierarchical levels has been carried out. In order to test the applicability and reliability of the RBAS, a case study screening model was used to determine a sample set of eight regenerative buildings and decision makers. The data obtained as a result of the decision makers' evaluation of the buildings in the sample set with the RBAS was analyzed using statistical tests appropriate for the purpose with the 30th version of the SPSS software, and it was revealed that the RBAS has high reliability and can be used in adaptive reuse and new building designs. In order to score the circularity and salutogenic criteria/indicators and to determine their importance levels, the importance ranking of the criteria and their relationships with each other were determined by applying the Multi-Criteria Decision Making Method, SWARA, and the weighting of the criteria was carried out according to the data obtained from the decision makers. In the study, it is argued that the circular economy and salutogenesis approaches should be considered with equal importance and weight in the design of regenerative buildings, and five building levels were determined in the proposed model RBAM^(CE+S) according to the score ranges. In addition; score calculation methods, score list, score ranges of the building levels, decision-making-selection flow diagram applied in the design process are presented in the fifth section. In the sixth chapter, the regenerative level of an existing residential building was determined with RBAM^(CE+S) and its evaluation in terms of criteria was carried out and explanations were made. In the last part of the thesis; discussion, conclusion and suggestions are presented.
Benzer Tezler
- Döngüsel ekonomi ve sürdürülebilirlik kapsamında Avrupa Birliği-Türkiye tekstil sektörü uygulamaları
European Union -Türkiye textile sector practices within the scope of circular economy and sustainability
RANA YAREN ÖZLÜK
Yüksek Lisans
Türkçe
2025
Ekonomiİstanbul Ticaret ÜniversitesiDijital Ekonomi ve Pazarlama Ana Bilim Dalı
PROF. DR. BETÜL GÜR
- Döngüsel ekonomi ve Türkiye döngüsel ekonomiye geçiş potansiyeli
Circular economy and Turkey's potential for transition to circular economy
NEGRİN YALÇIN DÜNDAR
Yüksek Lisans
Türkçe
2025
Çevre MühendisliğiAtatürk ÜniversitesiÇevre Mühendisliği Ana Bilim Dalı
PROF. DR. OKAN TARIK KOMESLİ
- Döngüsel ekonomi ve endüstriyel simbiyoz: Şanlıurfa örneği
Circular economy and industrial symbiosis: The case of Şanlıurfa
EYYÜP BULUT
Yüksek Lisans
Türkçe
2024
Endüstri ve Endüstri MühendisliğiHarran ÜniversitesiEndüstri Mühendisliği Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ SERCAN DEMİR
- Döngüsel ekonomi ve mali teşvikler: Türkiye- Avrupa Birliği karşılaştırması
Circular economy and fiscal incentives: The comparision of Turkey- European union
RABİA ALTINPINAR
- Döngüsel ekonomi ve sıfır atık uygulamaları: Türkiye için bir değerlendirme
Circulary economy and zero waste practices: An assement for Turkey
BÜŞRA ÜLKÜN