Sürdürülebilir peyzaj planlama ve tasarımı için kentsel alanlarda iklim parametrelerinin ve iklim bölgesi temelli morfolojik yaklaşımın iklim senaryoları ile değerlendirilmesi
Assessment of climate indicators and morphological features in urban areas within the framework of climate scenarios: A sustainable landscape planning approach
- Tez No: 958700
- Danışmanlar: PROF. DR. MEHMET ÇETİN
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Mimarlık, Peyzaj Mimarlığı, Architecture, Landscape Architecture
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Kastamonu Üniversitesi
- Enstitü: Fen Bilimleri Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Peyzaj Mimarlığı Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 98
Özet
Libya'nın kuzeydoğusunda yer alan Tobruk Eski Kenti'nde, çöl ikliminin etkisi altında gelişen kentsel ısı adası (UHI) fenomeni, bitki örtüsü azalışı ve tarihî çevre üzerindeki baskıları, entegre bir yöntem çerçevesinde ele almayı amaçlamaktadır. Araştırmada uzaktan algılama teknolojileri, Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS), nicel istatistiksel analizler ve açıklanabilir yapay zekâ yöntemleri eşgüdüm içinde kullanılarak hem bilimsel hem de uygulamaya dönük sonuçlara ulaşılmıştır. 1991 ile 2024 yılları arasındaki Landsat ve Sentinel-2 uydu görüntüleri temel alınarak LST (yüzey sıcaklığı), NDVI (bitki örtüsü indeksi) ve SUHII (ikincil kentsel ısı adası yoğunluğu) gibi çevresel göstergeler hesaplanmıştır. Morfolojik yapı ise hem iki boyutlu (yapı yoğunluğu, geçirimsiz yüzey oranı) hem de üç boyutlu (bina yüksekliği, gökyüzü görüş faktörü - SVF) değişkenlerle analiz edilmiştir. 300 metre çözünürlüklü grid sisteminde yapılan peyzaj metrik analizleri, LST üzerindeki etkili faktörlerin belirlenmesini sağlamış; yapay zekâ temelli modellemeler aracılığıyla bu değişkenlerin etkileri açıklanabilir şekilde ortaya konmuştur. Araştırma bulguları, yapı hacmi yoğunluğunun, bina yüksekliğinin ve düşük SVF oranlarının yüzey sıcaklıklarını anlamlı biçimde artırdığını göstermiştir. NDVI ile LST arasında negatif yönlü bir ilişki saptanmış; bitki örtüsünün bulunduğu alanlarda sıcaklıkların ortalama 6–7 °C daha düşük olduğu tespit edilmiştir. Geliştirilen doğa tabanlı çözüm senaryolarının uygulandığı pilot bölgelerde yüzey sıcaklığı %21 oranında azalırken, NDVI değeri %28 oranında artış göstermiştir. SHAP analizi sonuçlarına göre LST'yi en fazla etkileyen değişkenler yapı yoğunluğu (%50,9), NDVI (%25,8) ve bina yüksekliği (%20,4) olmuştur. Bu tez çalışması, tarihî kentlerde mikroiklim düzeyinde sürdürülebilirlik ilkelerine dayalı peyzaj planlamasına yönelik veri odaklı, disiplinlerarası bir model önerisinde bulunmakta; özellikle uzaktan algılama ve açıklanabilir yapay zekâ yaklaşımlarının karar alma süreçlerine nasıl entegre edilebileceğini örneklemektedir.
Özet (Çeviri)
This doctoral research focuses on the historical city of Tobruk, located in northeastern Libya, and aims to evaluate the impacts of desert climate conditions on urban heat island (UHI) effects, vegetation loss, and the vulnerability of cultural landscape assets through an integrated, multi-disciplinary approach. The study combines remote sensing, Geographic Information Systems (GIS), statistical modeling and explainable artificial intelligence techniques to produce both scientifically robust results and practical planning scenarios. Using Landsat and Sentinel-2 satellite imagery spanning the period from 1991 to 2024, key environmental indicators such as Land Surface Temperature (LST), Normalized Difference Vegetation Index (NDVI), and Secondary Urban Heat Island Intensity (SUHII) were calculated. Morphological analyses were conducted using both 2D variables (building density, impervious surfaces) and 3D indicators (building height, Sky View Factor - SVF). Landscape metrics were evaluated within a 300-meter grid framework, and the influential variables affecting LST were identified through machine learning and interpretable modeling approaches. The findings reveal that building volume density, building height, and low SVF values significantly contribute to increased LST. A negative correlation was observed between NDVI and LST, with vegetated areas showing an average of 6–7 °C lower surface temperatures. Nature-based scenarios applied to selected pilot areas led to an 21% reduction in LST and a %28 increase in NDVI. According to SHAP (SHapley Additive exPlanations) analysis, the most influential variables on LST were building volume density (50.9%), NDVI (25.8%), and building height (20.4%). This study proposes a data-driven, interdisciplinary model for sustainable microclimate planning in historic urban environments and demonstrates how remote sensing combined with explainable AI can effectively guide decision-making processes.
Benzer Tezler
- Gündüz ve gece saatlerinde eğlence mekânı kullanımında termal konforun etkisi: Ankara örneği
The impact of thermal comfort on the usage of entertainment venues during day and night: The case of Ankara
SEVGİ SEDA YALÇIN
Yüksek Lisans
Türkçe
2025
Şehircilik ve Bölge PlanlamaÇankaya ÜniversitesiŞehir ve Bölge Planlama Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. EZGİ ORHAN
- İklim değişikliğine uyum sürecinde suya duyarlı kent yaklaşımları: Malatya kent vizyonu
Water-sensitive urban design approaches in the context of adaptation to climate change: Malatya urban vision
MERVE FEYZA ERGAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2022
Peyzaj Mimarlığıİnönü ÜniversitesiPeyzaj Mimarlığı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. SEVGİ GÖRMÜŞ CENGİZ
- İklim duyarlı kent planlama stratejileri: Erzurum kenti örneği
Climate sensitive planning strategies: the case of Erzurum city
MERVE YAVAŞ
Doktora
Türkçe
2019
Peyzaj MimarlığıAtatürk ÜniversitesiPeyzaj Mimarlığı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. SEVGİ YILMAZ
- Ecologıcal ınfrastructure vs techno-fıx: A desıgn framework for renewable energy ınfrastructure ın publıc spaces
Tekno-düzeltmeye karşi ekoloji̇k altyapi: Kamusal alanlarda yeni̇lenebi̇li̇r enerji̇ altyapisi i̇çi̇n bi̇r tasarim çerçevesi̇
ABDULKADİR KAAN ÖZGÜN
Doktora
İngilizce
2015
Peyzaj MimarlığıQueensland Teknoloji Üniversitesi (QUT Gardens Point Campus)Mimarlık, Planlama ve Tasarım Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. IAN WEIR
- Virtual landscape pattern design analysis in digital games: A case study of Albion Online
Dijital oyunlarda sanal peyzaj deseni tasarımının analizi: Albion Online örnek olay incelemesi
ZEYNEP KARAMAN
Yüksek Lisans
İngilizce
2025
Peyzaj Mimarlığıİstanbul Teknik ÜniversitesiPeyzaj Mimarlığı Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ IKHWAN KIM