Yangın güvenlikli yapı tasarımında kullanıcı odaklı bir model önerisi
A user-centered model proposal for fire-safe building design
- Tez No: 959665
- Danışmanlar: PROF. DR. ERKAN AVLAR
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Mimarlık, Architecture
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Yıldız Teknik Üniversitesi
- Enstitü: Fen Bilimleri Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Mimarlık Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 315
Özet
Yangınlar, yapıların fiziksel bütünlüğünü tehdit etmenin ötesinde, kısa sürede gelişen ve can güvenliği konusunda tehlike oluşturan çok boyutlu afetlerdir. Bu nedenle güvenli tahliye süreci yalnızca yangın algılama ve bastırma sistemleri ya da kaçış altyapısı ile sınırlı görülmemekte, aynı zamanda kullanıcıların çevresel algısı, karar refleksleri ve eyleme geçme eğilimleriyle birlikte ele alınması gerektiği düşünülmektedir. Bu nedenle çalışmada, yangın güvenlikli yapı tasarımında yalnızca bina ve yangına ilişkin riskler değil; aynı zamanda kullanıcı davranışına dayalı risk faktörlerinin de dikkate alındığı bütüncül bir değerlendirme modeli geliştirilmiştir. Bu modelde, literatürdeki geleneksel risk değerlendirme sistemlerinden farklı olarak kullanıcı davranışlarının analiz sürecinin merkezine yerleştirildiği ve bu davranışların yapı ve yangın senaryolarıyla birlikte ele alınmaktadır. Literatürde ağırlıklı olarak yalnızca bireysel risk tiplerine odaklanan örneklere rastlanmasına karşın, bu modelde farklı bileşenler bir araya getirilerek literatüre özgün bir katkı sunulması hedeflenmektedir. Mevcut risk değerlendirme yaklaşımlarının büyük bir bölümü, yapısal tehlikelere ve yangın dinamiklerine odaklanmakta; buna karşın kullanıcı özelliklerinin sistematik biçimde analiz sürecine bütünleşmiş edildiği modellere sınırlı biçimde yer verilmektedir. Oysa tahliye sürecinde ortaya çıkan davranışların yalnızca gözlenen eylemlerle değil; bu davranışların arka planında yer alan algı, niyet ve karar verme süreçleriyle birlikte değerlendirilmesi gerekmektedir. Bu bağlamda, yangın güvenliği performansının kullanıcıların bireysel, sosyal ve durumsal özelliklerine bağlı olarak önemli ölçüde farklılaşabildiği anlaşılmaktadır. Geliştirilen modelde, yapı sistemleri, yangına özgü karakteristikler ve kullanıcı profilleri birlikte değerlendirilmekte ve çok boyutlu bir yaklaşım benimsenmektedir. Değerlendirme göstergeleri, kapsamlı bir literatür taraması sonucunda meta-analiz yöntemi ile belirlenmiş ve sistematik şekilde yapılandırılmıştır. Kullanıcıya ilişkin risk türleri, 2004–2025 arasında gerçekleşen yüksek can kayıplı yangın olaylarındaki gözlemlenme sıklıklarına dayanarak, ISO 31010, NFPA 551 ve PD 7974-7:2019 standartlarında önerilen yarı-nicel analiz esaslarına uygun biçimde frekans ve etki düzeyine göre puanlanmaktadır. Yapı tipi ve yangın koşullarına ilişkin risk faktörleri ise performans temelli güvenlik anlayışına dayalı olarak sınıflandırılmaktadır. Analiz sonucunda elde edilen skorlar, L tipi risk matrisi içinde bütüncül biçimde değerlendirilmekte ve her senaryo için“Bina Risk Düzeyi (BRD)”skoru hesaplanmaktadır. Bu yöntemle yangın riskinin yalnızca tanımlanması değil, aynı zamanda ölçülmesi ve karar vericilere yol gösterici, karşılaştırılabilir ve uygulanabilir veri sunulması hedeflenmektedir. BRD skorlarının belirlenmesinden sonra, öncelikli risk gruplarına yönelik müdahale stratejileri yapılandırılmaktadır. Yüksek riskli kullanıcı gruplarına sahip senaryolarda bina ve yangına ilişkin kullanıcı odaklı uyarı ve önlemlerin geliştirilmesi önerilmektedir. Böylece modelin yalnızca tespite değil, müdahale planlamasına da olanak tanıyan uygulamalı bir çerçeveye dönüştüğü görülmektedir. Model, Yıldız Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi binası ile çok amaçlı salonlar içeren Gemi, İnşaat ve Denizcilik Fakültesi binasında uygulanmış ve test edilmiştir. Bu uygulamalar sonucunda, kullanıcı yoğunluğu ve çeşitliliği fazla yapılarda modelin daha hedefe yönelik ve etkili sonuçlar verebileceği gözlemlenmiştir. Ayrıca yangının dinamik ve öngörülemez bir olgu olması nedeniyle yalnızca senaryo temelli yaklaşımlara dayanmanın belirli eksiklikleri beraberinde getirdiği kabul edilmektedir. Bu nedenle modelin, gelişen teknoloji ile birlikte kullanıcıların durumsal hareketlerini algılayabilen sensör tabanlı sistemlerle desteklenmesi; bina ve yangına ilişkin kullanıcı odaklı uyarı ve önlemlerin gerçek zamanlı olarak şekillendirilmesine olanak sağlayarak, değerlendirme sürecinin daha esnek ve güncel bir yapıya kavuşmasına katkı sunabilir. Sonuç olarak yangın güvenliği, yalnızca bina ve yangına ilişkin çözümlerle değil, kullanıcı profillerinin detaylı analiziyle desteklendiğinde sürdürülebilir ve etkili biçimde sağlanabilir. Bu çalışmada, kullanıcı odaklı, veri temelli ve uygulamaya yönelik bir modelle yangın güvenliği yönetiminde karar süreçlerinin daha rasyonel ve duyarlı hâle getirilmesi amaçlanmaktadır. Geliştirilen modelin, kabul edilebilir risk düzeylerinin belirlenmesine ve performansa dayalı düzenleyici sistemlerin geliştirilmesine katkı sağlayabilecek bir potansiyele sahip olabileceği düşünülmektedir.
Özet (Çeviri)
Fires are multidimensional disasters that not only threaten the physical integrity of buildings but also pose a significant risk to human life due to their rapid onset and complex dynamics. For this reason, safe evacuation encompasses not only fire detection and suppression systems or escape infrastructure, but also users' environmental perception, decision-making reflexes, and behavioral tendencies. Therefore, in this study, a holistic assessment model is developed that takes into account not only building- and fire-related risks but also risk factors rooted in user behavior in the context of fire-safe building design. In this model, unlike traditional risk assessment systems in the literature, user behaviors are positioned at the core of the analytical process and are evaluated in conjunction with building and fire scenarios. Although some studies in the literature primarily focus on specific risk types, this model aspires to make a unique contribution to the field by integrating multiple components into a unified framework. Most existing risk assessment approaches focus on structural hazards and fire dynamics; however, models that systematically incorporate user characteristics into the analytical process remain limited. The behaviors that emerge during the evacuation process should be evaluated not only based on observable actions, but also in light of the perceptions, intentions, and decision-making processes underlying them. In this context, it becomes evident that fire safety performance can vary significantly depending on the individual, social, and situational characteristics of users. In the developed model, building systems, fire-specific characteristics, and user profiles are evaluated collectively, and a multidimensional approach is adopted. The assessment indicators were identified through a meta-analysis grounded in a comprehensive literature review and were systematically structured. User-related risk types are scored by frequency and impact level, derived from their occurrence in high-fatality fire incidents between 2004 and 2025, in accordance with semi-quantitative analysis principles as recommended in ISO 31010, NFPA 551, and PD 7974-7:2019 standards. Risk factors related to building types and fire conditions are classified according to a performance-based safety approach. The scores obtained as a result of the analysis are evaluated holistically within the L-type risk matrix, and a“Building Risk Level (BRD)”score is calculated for each scenario. This method aims not only to define fire risk, but also to quantify it and provide decision-makers with guiding, comparable, and actionable data. After determining the BRD scores, intervention strategies are developed for priority risk groups. In scenarios involving high-risk user groups, it is recommended to implement user-oriented warnings and measures associated with the building and fire context. Thus, the model evolves into an applied framework that supports not only risk detection but also intervention planning. The model was applied and tested in the Faculty of Architecture building of Yıldız Technical University, and in the Faculty of Shipbuilding, Construction and Maritime, which includes multi-purpose halls. Based on these applications, it has been observed that the model can yield more targeted and effective results, particularly in buildings with high user density and diversity. It is also recognized that relying solely on scenario-based approaches presents certain limitations, given that fire is a dynamic and inherently unpredictable phenomenon. For this reason, enhancing the model with sensor-based systems capable of detecting users' situational movements through advancing technologies can contribute to a more flexible and up-to-date evaluation structure. Such systems enable user-oriented warnings and building- or fire-related measures to be shaped in real time. As a result, fire safety can be achieved in a sustainable and effective manner not only through building- and fire-related solutions, but also when supported by a detailed analysis of user profiles. This study aims to enhance decision-making processes in fire safety management by introducing a more rational and responsive model that is user-oriented, data-driven, and practically applicable. It is believed that the proposed model has the potential to contribute to the determination of acceptable risk levels and to the development of performance-based regulatory systems.
Benzer Tezler
- La proposition D'Un modéle de direction et de l'organisation pour le secteur de sous industrie de l'automobile Turque
Türk otomotiv yan sanayi için yönetim ve organizasyon modeli önerisi
SERKAN ANDI
Yüksek Lisans
Fransızca
2004
Endüstri ve Endüstri MühendisliğiGalatasaray ÜniversitesiEndüstri Mühendisliği Ana Bilim Dalı
PROF.DR. ETHEM TOLGA
- User-centered interface design for BIM-IoT enabled fire emergency response system
BIM-IoT tabanlı yangın acil müdahale sistemi için kullanıcı odaklı arayüz tasarımı
SANAM REZAEIFAM
Doktora
İngilizce
2023
Mimarlıkİstanbul Teknik ÜniversitesiMimarlık Ana Bilim Dalı
PROF. DR. HÜSNÜ MURAT GÜNAYDIN
PROF. DR. ESİN ERGEN PEHLEVAN
- Assessment of urbanization history of Addis Ababa city, Ethiopia
Addıs Ababa cıty, Ethıopıa'nın kentleşme tarihinin değerlendirilmesi
ABDURAHMAN HUSSEN YIMER
Yüksek Lisans
İngilizce
2023
Şehircilik ve Bölge PlanlamaMersin ÜniversitesiŞehir ve Bölge Planlama Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. ALİ CENAP YOLOĞLU
- Digital twin-driven building information modeling (BİM) for sustainable design practices in design offices
Tasarım ofislerinde sürdürülebilir tasarım uygulamaları için dijital ikiz odaklı yapı bilgi modelleri (BİM)
YOUSIF O K NASSER YOUSIF O K NASSER
Yüksek Lisans
İngilizce
2025
Mimarlıkİstanbul Teknik ÜniversitesiMimarlık Ana Bilim Dalı
PROF. DR. HÜSNÜ MURAT GÜNAYDIN
- Kaçış merdivenlerinin yangın güvenliği açısından değerlendirilmesi
Evaluation of escape stairs in terms of fire safety
HÜSNİYE SUEDA YILMAZ
Yüksek Lisans
Türkçe
2018
MimarlıkYıldız Teknik ÜniversitesiMimarlık Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. ERKAN AVLAR