المقاصد والمصلحة عند الجصاص
Cessas'ta Makâsıd ve Maslahat Anlayışı - Al-Jassas' Approach to Maqasid and Maslaha
- Tez No: 960674
- Danışmanlar: PROF. DR. ERTUĞRUL BOYNUKALIN
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Din, Hukuk, Religion, Law
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Arapça
- Üniversite: Marmara Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Temel İslam Bilimleri (Arapça) Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 291
Özet
Tezimiz, Cessâs'ın Makâsıd ve Maslahat konularını ele alarak, Cessâs'ın düşüncesindeki Makâsıd'a dair tutarlı bir usulî tasavvuru ve bunun maslahat ile ilişkisini incelemek suretiyle, Makâsıd ilminin doğuşu ve Hanefî mezhebinin bu konudaki rolüne dair yeni bir yaklaşım ortaya koymayı hedeflemektedir. Araştırmamızda, Cessâs'ın fıkıh, fıkıh usulü ve tefsir alanlarında kaleme aldığı metinleri incelemeye yönelik tümevarımsal analitik bir metodoloji benimsemiştir. Bu incelemeler sonucunda, Cessâs'ın, bilinen Makâsıd sisteminin kurucu kavramlarından farklı, derin usulî tahlillere dayanan tutarlı bir Makâsıdî yapı kurduğu ortaya çıkmıştır. Bu yapı iki temel kavram etrafında şekillenmiştir:“Hüsnü (iyi/güzel) olanı gözeten maslahatlar”ve“Aklın tahsin ve takbih'teki rolü”. Bu ikili, şeriatın gerçek hayatla olan etkileşiminin doğasına dair eşsiz bir temel vizyon oluşturmaktadır; zira şer'î emir iyi/güzel (hasen) olanla, şer'î yasak ise kötü/çirkin (kabih) olanla ilişkilendirilmektedir. Tezimizin en önemli bulgularından biri, Cessâs'ın Makâsıd için tutarlı bir teorik model sunan ilk kişi olması ve bunu fıkıh, fıkıh usulü ve tefsir'de kullanmasıdır. Bu model üzerine birçok usulî kural ve fıkhî mesele inşa eden Cessâs, genel Makâsıd düşüncesini“maslahatların temel dayanakları”(ma'âkidu'l-masalih) olarak adlandırabileceğimiz kavram çerçevesinde ortaya koyan ilk kişi olmuş ve bunları dinin, kanın, ırzın, nesebin ve malın korunması olduğunu beyan etmiştir. Bu durum, Cüveynî (ö. 478 h) tarafından makâsıd-ı hamse olarak meşhur olan beş temel maksadın kavramsallaştırılmasından yaklaşık yüz yıl öncesine denk gelmekte olup, bilinen Makâsıd tarihinin ve Hanefî mezhebinin bu konudaki yerinin yeniden gözden geçirilmesini gerektirmektedir. Cessâs ayrıca hürriyet, adalet ve ümmet düzeninin korunması gayelerine işaret etmiş, ayrıca kifâî farzlarla ilgili ilkeleri ortaya çıkarmıştır. Buna ek olarak, Ehl-i Sünnet metodolojisine uygun ve sistematik bir şekilde Fıkıh Usulü içinde“hüsün ve kubuh”ilkesinin temel konumunu öne çıkaran yaklaşımı tesis etmiştir. O'na göre aklın kesin olarak iyi veya kötü olduğuna hükmettiği hükümlerin, şeriatta nesih veya içtihad'a tabi olmayan temel hükümler olduğunu kabul etmiştir. Buna örnek olarak imanın ve adaletin vacip oluşu, küfrün, zulmün ve yalanın ise kötü oluşu verilebilir ki, bu durum metinleri anlama ve hüküm çıkarma üzerinde etkili olmaktadır. Çalışma, Makâsıdî metodolojinin çağdaş dönemdeki önemini, Hanefîlerin bu konudaki çabalarının değerlendirilmesini ve güncel meselelere değinen, fıkhî ve ahlakî bir bakış açısı sunan metodolojik bir yaklaşım haline getirilmesi için geliştirilmesini vurgulayan tavsiyelerle son bulmuştur.
Özet (Çeviri)
This dissertation explores Al-Jassas' concept of Maqasid (purpose) and Maslaha (interest), with the aim of charting a new cognitive map for the origins of the theory of Maqasid and the role of the School of Thought of Hanafi in its development. It examines Al-Jassas' coherent usuli (principle-based) framework for understanding the Maqasid and their relationship to Masalih (interests). The research employs an inductive-analytical approach to Al-Jassas' writings across three distinct disciplines: Fiqh (jurisprudence), Usul al-Fiqh (principles of jurisprudence), and Tafsir (interpretation). The findings reveal that Al-Jassas formulated a well-structured Maqasidi framework grounded in profound usuli concepts, distinct from the foundational notions of the commonly recognized Maqasidi paradigm. His notion revolves around two core ideas:“interests that uphold goodness”and“the role of reason in tahsin (virtue) and taqbih (vice).”Combining both constitutes a unique theoretical vision of how Sharia interacts with reality—where a divine command is inherently tied to what is good (hasan) and a prohibition to what is evil (qabih). One of the most significant conclusions of the study is that Al-Jassas was the first to present a coherent theoretical model of Maqasid, applying it consistently in Fiqh, Usul al-Fiqh, and Tafsir. Upon this foundation, he developed numerous legal principles and rulings. He was also the first to articulate the idea of general Maqasid; termed“nodes of interests”(ma'aqid al-masalih)—centering around preservation of religion, life, chastity, lineage, and property. Remarkably, this predates al-Juwayni's (d. 478 AH) formulation of the five Maqasid by nearly a century, prompting a reassessment of the accepted historical narrative of Maqasid and the Hanafi contribution to it. Moreover, Al-Jassas identified additional purposes, including freedom, justice and the preservation of social order. He also laid the groundwork for the principle of fard kifayah (communal obligations) and developed a systematic Sunni framework for the doctrine of al-hasan wal-qabih (good and evil). He held that rulings definitively recognized by reason as good or evil—such as the obligation of faith and fairness, and the prohibition of disbelief, injustice, and dishonesty—are essential, indisputable elements of Sharia, not subject to abolition or reinterpretation. This perspective has direct implications for interpreting texts and deriving judgments. This dissertation concludes by emphasizing the relevance of Maqasid in the contemporary context, advocating for the integration of Hanafi contributions into its development, and advancing it as a robust methodological approach capable of addressing modern issues both judicially and ethically.
Benzer Tezler
- المقاصد القرآنية من خلال سورة القصص
Kasas suresi aracılığıyla Kur'an'ın amaçladıkları
DHEYAA ALI TAHER TAHHAN
Yüksek Lisans
Arapça
2021
DinÇankırı Karatekin ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
دكتور. YAŞAR ÜNAL
- المقاصد الجزائية وأثرها في االاستدلال الفقهيدراسة تأصيلية تطبيقية
Mekasıdı cüz'iyye ve fıkhi çıkarımlarda etkisi usül ve uygulamalı bir çalışma
VASFİ ABUZİD
Doktora
Arapça
2011
DinKeio Universityİslam Hukuku Ana Bilim Dalı
البروفيسور. دكتور. MUHAMMED QASİM AL-MANSİ
- المقاصد الشرعية للعقود التمويلية في المصارف الإسلامية بين النظرية والتطبيق
TEORİ VE PRATİK ARASINDA İSLAMİ BANKALARIN FİNANSMAN ANLAŞMALARINDA ŞERİ MAKSATLAR
ABDALLAH AHMAD MOUSA KAN'AN
Doktora
Arapça
2023
Ekonomiİstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesiİslam İktisadı ve Hukuku Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ SUHEL AHMAD FADEL HAWAMDEH
- المقاصد الاقتصادية للبيوع المنهي عنها في الفقه الإسلامي
Yasak alışverişlere ait iktisadi gayeler
NASİH MİZWARİ
- المقاصد التربوية في سورة النور
Nur suresinde eğitici amaçlar
ALI HAMEED OMAR
Yüksek Lisans
Arapça
2017
DinBingöl ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. EMANNULLAH POLAT