İ'câz ve makâsıd bağlamında Zemlekânî'nin 'El-Burhânu'l-Kâşif An i'Câzi'l-Kur'an' eserinin değerlendirilmesi
An evalution of al-Zamlakânî's work Al-Burhân al-Kâshif ʿan Iʿjaz al-Qur'ân in the context of iʿjâz and magâsid
- Tez No: 961572
- Danışmanlar: PROF. DR. YAŞAR DÜZENLİ
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Din, Religion
- Anahtar Kelimeler: Kur'ân nazmı, i'câzü'l-Kur'ân, makâsıdu'l-Kur'ân, beyân, Zemlekânî, Qur'anic composition (naẓm), iʿjāz al-Qur'ān, maqāṣid al-Qur'ān, bayān, Zamalkānī
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: İstanbul Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 224
Özet
Kur'ân; Allah ile insan arasında hidayet bağı tesis eden ve benzeri bulunmadığına kanaat getirilen ilahi bir kelâmdır. Bu eşsizliğin mahiyetine yönelik araştırmalar, i'câzü'l-Kur'ân adı altında şekillenmiştir. Kur'ân'ın mucîzevî yapısını temellendiren yönlerden biri de Allah ile insan arasındaki ontolojik farklara rağmen, ortaya koyduğu anlamlı ve sağlıklı iletişimde yatmaktadır. Kemâleddin Abdülvâhid b. Abdilkerîm ez-Zemlekânî'nin (ö.651/1253) el-Burhânu'l-Kâşif an İ'câzi'l-Kur'ân eseri de Kur'ân'ın söz konusu yönünü i'câz olarak konu almaktadır. Eser, Kur'ân vahyinin ne nazma ne de nesre benzeyen lafız-mana ilişkisinin rastlantısal değil, bilinçli ve hidâyet amaçlı bir tercihin sonucu olduğunu ortaya koymaktadır. Bu doğrultuda Kur'ân'daki lafızlar; Kur'ân'ın temel hedeflerini barındıran makâsıdu'l-Kur'ân merkezli hassas bir düzenekte şekillenmiştir. Böylece eser, Kur'ân'daki i'câz yapısını yalnızca lafız merkezli değil; aynı zamanda amaç ve hedef odaklı sunmaktadır. İşte bu açılım i'câz literatüründe görülmeyen özgün bir girişime imkân tanımakta, bu yönüyle çalışılmaya değer görünmektedir. Bu çalışmada ise; Zemlekânî'nin i'câz yaklaşımının, Kur'ân içerisinde ne ölçüde uygulanabileceği sorgulanmış, eserde geçen âyetler i'câz ve makâsıd bağlamında değerlendirilmiştir. Değerlendirmeler sonucunda; müellifin beyânî yapıların imkânlarını kullanarak, âyetler üzerinden açığa çıkardığı nazmî yapının, her ne çeşitte olursa olsun makâsıdu'l-Kur'ân'dan farklı bir mecraya çıkmadığı tespit edilmiştir. Buradan hareketle denilebilir ki, müellifin temellendirdiği makâsıd düşüncesi, i'câz yapısına uymuş, âyetler üzerinde sağlıklı sonuçlar vermiştir. Böylelikle ilgili yaklaşımın, i'câz literatürüne eklemlenecek sağlam bir teorik zemin oluşturduğu tespit edilmiştir.
Özet (Çeviri)
The Qur'an is a divine discourse that establishes a bond of guidance between God and human beings, and is considered unparalleled. Research focusing on the unique nature of this divine communication has developed under the discipline known as iʿjāz al-Qur'ān. One of the aspects that grounds the miraculous nature of the Qur'an lies in its ability to convey meaningful and coherent communication despite the ontological gap between God and humans. Kemāl al-Dīn ʿAbd al-Wāḥid b. ʿAbd al-Karīm al-Zamalkānī's (d. 651/1253) work al-Burhān al-Kāshif ʿan Iʿjāz al-Qur'ān addresses this very aspect as a form of iʿjāz. The work demonstrates that the Qur'anic expression—which resembles neither prose nor poetry—is the result of a conscious and guidance-oriented choice, rather than a coincidence. In this framework, the Qur'anic words are arranged in a precise structure centered around maqāṣid al-Qur'ān (the higher objectives of the Qur'an). Hence, the work presents iʿjāz not merely from a lexical perspective but also in terms of purpose and divine intent. This perspective offers a novel contribution that is largely absent in the existing iʿjāz literature, thus making it a worthwhile subject of study. This study examines to what extent Zamalkānī's approach to iʿjāz can be applied within the Qur'an itself and evaluates the verses cited in his work in the context of iʿjāz and maqāṣid. The findings reveal that the naẓm (structural coherence) the author uncovers through the tools of bayān (rhetorical analysis) never diverges from the higher objectives of the Qur'an, regardless of the type of verse. Accordingly, it can be concluded that the maqāṣid-based reasoning constructed by the author aligns with the structure of iʿjāz and yields meaningful results in textual analysis. Consequently, this approach is found to provide a solid theoretical foundation that can be integrated into the broader iʿjāz literature.
Benzer Tezler
- İbnü'z-Zemlekânî'nin et-Tibyân fî 'İlmi'l-beyân el-mutli' 'alâ i'câzi'l-Kur'ân adlı eseri (Tahlil ve değerlendirme)
Ibnü'z-Zemlekânî's work titled et-Tibyân fî 'İlmi'l-beyân el-mutli' 'alâ i'câzi'l-Kur'ân (Analysis and evaluation)
MUSTAFA ÖZÇELİK
Yüksek Lisans
Türkçe
2022
DilbilimMarmara ÜniversitesiArap Dili ve Belagatı Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. ALİ BENLİ
- Alak Sûresi örnekliğinde Kur'ân'ın temel maksatları ve âyetlerin lafzî delâletleri
The basic purposes of the Qur'an in the example of Surah Alak and linguistic denotations of the verses
FATİH YAZGAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2024
DinAnkara Hacı Bayram Veli ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. MUSTAFA CORA
- Fahreddin er-Râzî'nin i'câz ve tefsir anlayışında nazım
The concept of nazm in Fakhr al-dîn al-Râzî's understanding of i'jâz and tafsîr
AHMET AYTEP
Yüksek Lisans
Türkçe
2018
Dilbilimİstanbul 29 Mayıs ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ MEHMET TAHA BOYALIK
- الإعجاز البياني في القراءات العشر المتواترة ودلالتهسورة (آل عمران) أنموذجاً
Mütevatir on kıraatte beyânî i'câz ve delaleti (Âl-i İmrân Sûresi örneği) / Mutevatir ten kiraatte beyânî i'caz and delaleti (Sample of Âl-i İmrân Sure)
AHMAD ALHAMAD
Yüksek Lisans
Arapça
2023
DinBingöl ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. EMRULLAH ÜLGEN
- Şa'râvî tefsirinde belagat ilmi ve Kur'an'ın i'cazı
Rhetoric and i'jazz al-Qoran in tafseer of Sha'raawy
ZEYNEP DEMİRYORGAN
Doktora
Türkçe
2022
DinBayburt ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. NASRULLAH HACIMÜFTÜOĞLU