Türkiye'de afet yönetim sisteminin mevcut durumu ve stratejik iyileştirme önerileri

Current status of disaster management system in Turkey and strategic improvement suggestions

PDF İndir

Tez No: 962555
Yazar: ZÜMRAL ERDEM
Danışmanlar: DOÇ. DR. CEM KIRLANGIÇOĞLU
Tez Türü: Yüksek Lisans
Konular: Kamu Yönetimi, İlk ve Acil Yardım, Public Administration, Emergency and First Aid
Anahtar Kelimeler: Afet yönetimi, Deprem, Coğrafi Bilgi Sistemleri, Türkiye, Disaster management, Earthquake, Geographic Information Systems, Türkiye
Yıl: 2025
Dil: Türkçe
Üniversite: Sakarya Üniversitesi
Enstitü: Fen Bilimleri Enstitüsü
Ana Bilim Dalı: Afet Yönetimi Ana Bilim Dalı
Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
Sayfa Sayısı: 173

Özet

Afetler, toplumda çeşitli kayıplara sebep olan, hayatın akışını tamamen ya da kısmen kesintiye uğratan, toplumların baş etme kapasitesini aşan doğal, teknoloji ya da insan kaynaklı olaylar olarak tanımlanmaktadır. Bu doğrultuda afet; deprem, sel, çığ vb. değil, bunların beraberinde getirdiği kayıplar ve sonuçlar olarak değerlendirilmektedir. Afet yönetim sistemlerini iyileştirmek ve oluşan kayıpları azaltmak için için tarihte birçok uluslararası çerçeve oluşturulmuştur. Bu çerçeveler arasında geniş kapsamlı, açık hedefli ve çok katılımcılı olmaları sebebi ile Yokohoma Stratejisi ve Eylem Planı, Hyogo Çerçeve Eylem Planı ve son olarak Sendai Çerçeve Eylem Planı öne çıkmaktadır. Literatürde bu çerçevelerin birbirlerinin devamı şeklinde hazırlandığı vurgulanmaktadır. En son oluşturulan Sendai Çerçeve Eylem Planı'nın 2015-2030 yılları arasında geçerli olmasına karar verilmiştir ve bu sebeple günümüzde devamlılığını sürdürmektedir. Dünya'da uygulanan afet yönetim sistemleri incelendiğinde; temelde Geleneksel Afet Yönetim Sistemi, Modern Afet Yönetim Sistemi, Toplum Tabanlı Afet Yönetim Sistemi ve Bütünleşik Afet Yönetim Sistemi olarak ayrıldıkları görülmektedir. Geleneksel Afet Yönetim daha çok afetler meydana geldikten sonra oluşan duruma odaklanır, bu sistemin kriz yönetimi odaklı olduğu ileri sürülmektedir. Modern Afet Yönetimi ise zarar azaltma, hazırlık, müdahale ve iyileştirme/yeniden inşa aşamalarının her birine özellikli olarak yaklaşılması gerektiğini savunmaktadır. Sistem daha çok teknoloji odaklı şekilde yürütülmektedir. Toplum Tabanlı Afet Yönetimi, bahsi geçen her aşamaya toplumun dahil edilmesi gerektiğini vurgulamaktadır. Son olarak ülkemizde de uygulanan Bütünleşik Afet Yönetimi, belirtilen aşamaların birbiri ile bağlantılı olduğunuve aşamalara yönelik olarak çalışmalar yapılması gerektiğini savunmaktadır. Geçmişte meydana gelen afetler incelendiğinde, oluşturduğu sonuçlar doğrultusunda Türkiye'de en çok can ve mal kaybına sebep olanın deprem olduğu görülmektedir. Bu anlamda 1939 ve 1992 Erzincan, 1999 Marmara, 2011 Van, 2020 İzmir ve son olarak da 6 Şubat 2023 Kahramanmaraş depremleri örnek olarak gösterilmektedir. Bu depremlerde afet yönetim sistemine bağlı olarak çok fazla kayıp meydana gelmiştir. Özellikle 1999 Marmara ve son yaşanan 6 Şubat 2023 Kahramanmaş depremleri getirdiği kayıplar, sonuçlar ve etkiledikleri alan büyüklükleri bakımından benzerlik göstermektedir. Meydana gelen kayıpların azaltılması için afet yönetim sisteminin tüm aşamalarının bütüncül olarak ele alınması gerektiği görülmektedir. Fakat literatüre bakıldığında, yapılan çalışmaların çoğunlukla koordinasyon, iş birliği, gönüllülük, temel ihtiyaçların karşılanması ya da hazırlık, zarar azaltma, müdahale, iyileştirme/yeniden inşa gibi tek parametreye veya aşamaya odaklandığı, buna bağlı olarak istenen bütüncül yaklaşımı içermediği gözlemlenmiştir. Bu nedenle çalışmada, geçmişte yaşanan büyük depremler doğrultusunda, afet yönetim sistemine etki eden çoklu parametrelerin değerlendirilmesi, akabinde iyileştirilme önerilerinin sunulması hedeflenmiştir. Amaç doğrultusunda, ilk aşamada Türkiye'de geçmişte meydana gelen depremler ve Dünya'daki afet yönetim yaklaşımları hakkındaki literatür incelenerek ülkemizdeki mevcut sistem hakkında bilgi edinilmiştir. Çalışmada, derinlemesine bilgi edinmek amacıyla nitel araştırma yöntemlerinden faydalanılmıştır. Yine aynı amaç doğrultusunda nitel araştırma desenleri arasında bulunan fenomenolojik yöntem benimsenmiştir. Çalışmaya uygun ölçüm aracını bulmak için detaylı bir literatür taramasının ardından iki tezde kullanılmış yarı yapılandırılmış görüşme formlarından sorular alınarak bir form oluşturulmuştur. Bazı sorular çalışma amacına uygun olmadığı gerekçesine bağlı olarak dışlanmıştır. Oluşturulan yarı yapılandırılmış görüşme formu toplam 10 sorudan meydana gelmiştir. Formların uygulanmasına yönelik olarak amaçlı örnekleme yöntemi ile katılımcılar, 1999 Marmara depremi veya 6 Şubat 2023 Kahramanmaraş görev almış personeller veya bu anlamda lisansüstü eğitimi bulunan bireyler olarak belirlenmiştir. Kriterlere uygun 24 birey e-posta veya telefon yoluyla araştırmaya davet edilmiş, ardından kabul eden 17 katılımcıya oluşturulan yarı yapılandırılmış görüşme formu uygulanmış ve derinlemesine görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Katılımcıların onayları doğrultusunda daha sonra yazıya aktarılmak üzere görüşmeler ses kaydına alınmıştır, onay verilmemesi durumunda ise araştırmacı tarafından anlık olarak yazıya aktarılmıştır. Toplam 17 katılımcı ile yapılan görüşmeler sonrasında verilerin analizi gerçekleştirilmiştir. Veri analizi gerçekleştirilirken ilk aşamada ses kayıtları yazıya aktarılarak 17 katılımcıya ait 62 sayfalık bir veri seti elde edilmiş, ardından tekrarlı okumalar yapılarak başlangıç kodları oluşturulmuştur. Oluşturulan kodlar arasındaki uyum değerlendirilerek alt temalar, alt temalar arasındaki uyum değerlendirilerek ise ana temalar oluşturulmuştur. Toplam 10 adet ana tema, 42 adet alt tema ve yüzlerce kod elde edilmiştir. Elde edilen bulgular doğrultusunda, afet yönetim sistemini etkileyen çeşitli parametrelerin varlığı ve bağlantılı oldukları tespit edilmiştir. Bulgular, koordinasyon ve iş birliği problemlerinin, müdahale sürecini geciktirdiğini; denetim konusundaki yetersizliklerin ve uygunsuz yapı tasarımlarının, binaların hazırlıksız olmasına yol açtığını; afet farkındalığının ve eğitim eksikliklerinin, toplumun bilinç düzeyini olumsuz etkilediğini; mevcut durumdaki bilinçsizliğin, toplumun baş etme kapasitesini yetersiz kıldığı; yerel yönetimlerin sisteme dahil edilmediğini, bu doğrultuda kriz zamanlarında çeşitli zorlukların meydana geldiğini; teknoloji ve erken uyarı sistemlerinin yeterince aktif kullanılmadığını; istihdam alanlarındaki yanlış uygulamaların, afet yönetiminin her aşamasında yetersizlik oluşturduğunu; personellerin bilgi düzeyinin ve ekipmanlarının yetersiz olmasının, müdahalede seçiciliğe neden olduğunu vb. ortaya koymuştur. Bu bulgular doğrultusunda, afet yönetim sisteminin işlevselliğini artırmak ve meydana gelmesi muhtemel olan kayıpları azaltmak adına çok paydaşlı bir yapı benimsenmesi; denetim ve yapı uygulamaları konusunda mevcut problemlerin giderilmesi adına çalışmalar yapılması; toplumdaki afet bilincini oluşturmak için küçük yaşlarda eğitimlere başlanması ve gruplara özgü eğitim içeriklerinin oluşturulması; Coğrafi Bilgi Sistemleri tabanlı teknolojilerin afet yönetimine entegre edilerek, bu alanda yapılan yatırımların artırılması; teknoloji ve erken uyarı sistemlerinin afet yönetimine dahiliyetinin artırılması; nitelikli insan kaynağı istihdamının sağlanması ve tüm kurumların ekipman desteğinin eşit olması gerektiği başlıca vurgulanan öneriler olmuştur. Ayrıca gönüllülük sistemi hakkında olumsuz yorumlar birçok görüşmede ifade edilmiştir. Bu doğrultuda gönüllü bireylerin eğitimlerinin artırılması ve afet yönetim sistemine entegrasyonunun sağlanması önerilmektedir. Özellikle afet yönetiminin her aşamasının ayrı bir uzmanlık alanına ihtiyaç duyduğu ve buna bağlı olarak bu alanda uzman personellerin, sorunun çözümüne önemli bir katkı sunacağı kanaatine varılmıştır. Bilimsel anlamda yapılan çalışmaların, sistemin gelişmesi adına önemli sonuçlar sunduğu ve afet yönetim sisteminin bu çalışmalar doğrultusunda düzenlenmesi gerektiği düşünülmektedir. Araştırma bulguları, afet yönetiminin çok önemli ve kapsamlı bir alan olmasına rağmen ülkemizde yeterince ilerleme kaydedilmemiş olduğunu ortaya koymaktadır. Bu doğrultuda, problemlere yönelik olarak sunulan önerilerin uygulanması ile mevcut sistemin daha iyi hale getirilebileceği sonucuna ulaşılmıştır. Ayrıca çalışma sonucunda elde edilen bulguların ileride yapılacak olan çalışmalara katkı sağlayacağı öngörülmektedir.

Özet (Çeviri)

Disasters are defined as natural, technological, or human-induced events that result in various societal losses, completely or partially disrupt the flow of life, and exceed the coping capacity of affected societies. Consequently, disasters are not solely limited to earthquakes, floods, and avalanches, but rather encompass the comprehensive losses and consequences that accompany them. A plethora of international frameworks have been instituted throughout history with the objective of enhancing disaster management systems and mitigating losses. It is evident that the Yokohama Strategy and Action Plan, the Hyogo Framework for Action and the Sendai Framework for Action are distinguished by their comprehensiveness, clarity, targeted nature and multi-participation. The extant literature highlights the fact that these frameworks were prepared as a continuation of each other. The most recent Sendai Framework Action Plan was agreed to be valid between 2015 and 2030 and is therefore still in effect today. An examination of disaster management systems globally reveals a classification into four primary categories: traditional disaster management systems, modern disaster management systems, community-based disaster management systems, and integrated disaster management systems. Conventional disaster management strategies are predicated on the assumption that the focus should be on the aftermath of a disaster. It is asserted that this system is crisis management oriented. Conversely, Modern Disaster Management posits that each stage of mitigation, preparedness, response and recovery/reconstruction should be approached in a distinct manner. The system is characterised by a technologically oriented approach. Community-Based Disaster Management emphasises the importance of societal inclusion at each of the aforementioned stages. Finally, Integrated Disaster Management, a system also employed in our country, posits that the aforementioned stages are interconnected and that studies should be conducted for each stage. A retrospective analysis of past disasters reveals that earthquakes have been the most prevalent cause of loss of life and property in Türkiye. In this sense, the earthquakes of 1939 and 1992 in Erzincan, 1999 in Marmara, 2011 in Van, 2020 in Izmir, and finally on February 6, 2023 in Kahramanmaraş are shown as examples. In the case of these seismic events, a significant number of losses were attributed to the efficacy of the disaster management system. A notable similarity can be observed between the 1999 Marmara and the recent February 6, 2023 Kahramanmaras earthquakes with respect to the losses, consequences and the size of the affected area. It is evident that all phases of the disaster management system ought to be approached in a holistic manner in order to minimise losses incurred. However, an examination of the extant literature reveals a predominant focus on specific parameters or phases, including coordination, cooperation, volunteerism, meeting basic needs, or preparedness, mitigation, response, recovery/reconstruction. Consequently, these studies do not embody the desired holistic approach. Consequently, the objective of this study is twofold: firstly, to evaluate the multiple parameters affecting the disaster management system in accordance with the major earthquakes experienced in the past; and secondly, to present suggestions for improvement. For the purposes of this study, the existing literature on past earthquakes in Türkiye and disaster management approaches worldwide was examined in order to obtain information about the current system in Türkiye. The present study employed qualitative research methodologies in order to obtain in-depth information. For the same purpose, the phenomenological method, which is among the qualitative research designs, was adopted. Following a comprehensive review of the extant literature to identify a suitable measurement tool for the study, a form was developed by adapting questions from semi-structured interview forms used in two theses. It is important to note that a number of questions were excluded on the grounds that they were deemed to be unsuitable for the purpose of the study. The semi-structured interview comprised a total of ten questions. The application of the forms was determined by the purposeful sampling method, with participants selected from those who had experience of the 1999 Marmara earthquake or the 6 February 2023 Kahramanmaraş earthquake, or from individuals in possession of a graduate education. Twenty-four subjects who satisfied the specified criteria were invited to participate in the study via electronic mail or telephone. Following this invitation, semi-structured interview forms were administered to 17 participants who consented to participate, and in-depth interviews were subsequently conducted. In accordance with the consent of the participants, the interviews were audio-recorded for transcription at a later point, and in the absence of consent, the researcher immediately transcribed the interviews. Following the conduction of interviews with a total of 17 participants, the data were analysed. In the initial phase of data analysis, the voice recordings were transcribed, resulting in a 62-page data set comprising information from 17 participants. Subsequent to this, preliminary codes were developed through repeated readings of the data. Sub-themes were formed by evaluating the harmony between the codes, and main themes were formed by evaluating the harmony between the sub-themes. The analysis yielded a total of 10 main themes, 42 sub-themes and hundreds of codes. In accordance with the findings, it has been determined that there are various parameters affecting the disaster management system and that they are related. The findings indicate that deficiencies in coordination and cooperation result in delays to the response process. Inadequacies in supervision and the presence of inappropriate building designs contribute to the occurrence of unprepared buildings. The absence of disaster awareness and training has a detrimental effect on societal consciousness, while a lack of awareness regarding the current situation engenders inadequate coping capacity within society. Local administrations have been excluded from the system, thus giving rise to various difficulties in times of crisis. Technology and early warning systems have not been utilised to their full potential, and erroneous practices in the employment sector engender inadequacy at every stage of disaster management. The inadequate level of knowledge and equipment possessed by personnel results in selectivity in intervention, and so forth. etc. (et cetera). In accordance with the aforementioned findings, it is recommended that a multi-stakeholder structure be adopted with a view to enhancing the functionality of the disaster management system and mitigating losses. It is further advised that studies be conducted to address the prevailing issues pertaining to inspection and building practices. Moreover, it is recommended that training be initiated at an early age in order to cultivate disaster awareness in society and that specific training content be developed for designated groups. The integration of Geographical Information Systems (GIS)-based technologies into disaster management was identified as a key recommendation, along with the augmentation of investments in this domain. The recommendations further emphasised the necessity of enhancing the involvement of technology and early warning systems in disaster management, ensuring the deployment of qualified human resources and the provision of equitable equipment support to all institutions. Furthermore, a number of interviews revealed a negative sentiment towards the volunteering system. In this regard, it is recommended that the training of volunteer individuals be augmented and their incorporation into the disaster management system be assured. In particular, it was determined that each phase of disaster management necessitates a distinct area of expertise. Consequently, the involvement of specialised personnel in this domain is deemed to be a pivotal factor in the development of effective solutions to the problem. It is hypothesised that scientific studies provide significant results for the development of the system, and that the disaster management system should be organised in accordance with these studies. The research findings reveal that although disaster management is a very important and comprehensive field, not enough progress has been made in our country. In this direction, it is concluded that the current system can be improved by implementing the suggestions presented for the problems. Furthermore, it is anticipated that the findings obtained from this study will contribute to future research in this field.

Benzer Tezler

Tez No
911981
Turkey's role in Afghanistan in the post 9/11 era
11 Eylül'den günümüze Türkiye'nin Afganistan'daki rolü
CANAN BAYRAM ÇUBUK
Yüksek Lisans
İngilizce
2014
Uluslararası İlişkiler Orta Doğu Teknik Üniversitesi
Uluslararası İlişkiler Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. IŞIL ANIL
Tez No
946291
Enhancing disaster management through deep learning: Building damage assessment using satellite imagery
Derin öğrenme ile afet yönetiminin geliştirilmesi: Uydu görüntüleri kullanılarak bina hasar tespiti
MOHAMMADREZA MOHAMMADIAHANI
Yüksek Lisans
İngilizce
2025
Bilgisayar Mühendisliği Bilimleri-Bilgisayar ve Kontrol İstanbul Teknik Üniversitesi
Afet ve Acil Durum Yönetimi Ana Bilim Dalı
PROF. DR. DİDEM SALOĞLU DERTLİ
Tez No
947713
Afetlerden sonra yerinde edilmiş nüfus için farklı tipteki barınakların ve geçici barınma çözümlerin etkinliğini ve verimliliğini karışılaştırmak
Comparing the effectiveness and efficiency of different types of shelters and temporary housing solutions for displaced populations after disasters
ABDURRAHMAN ZÜBİ
Yüksek Lisans
Türkçe
2025
Deprem Mühendisliği İstanbul Teknik Üniversitesi
Acil Durum ve Afet Yönetimi Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ PINAR ÖZDEMİR ÇAĞLAYAN
Tez No
143093
Türkiye'de üst düzey planlama sistemi ve yönetimine afet yönetimi kapsamında bakış
A look at the upper level planning system and its management through disaster management in Turkey
İ.BAKIR KANLI
Doktora
Türkçe
2003
Şehircilik ve Bölge Planlama İstanbul Teknik Üniversitesi
Şehir ve Bölge Planlama Ana Bilim Dalı
PROF. DR. YÜCEL ÜNAL
Tez No
943624
Türkiye nükleer emniyet olaylarına müdahale planının acil durum yönetim sistemine entegrasyonu
Integration of Türkiye nuclear security response plan to emergency management system
ZEYNEB CAMTAKAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2025
Kazalar İstanbul Teknik Üniversitesi
Afet ve Acil Durum Yönetimi Ana Bilim Dalı
PROF. DR. DİDEM SALOĞLU DERTLİ

Geri Dön