Geri Dön

1950-2000 yılları arasında istanbul'da kentsel büyümeyi etkileyen makro dinamiklerin konut alanları üzerinden analizi

Analysis of macro dynamics that influence the urban growth in İstanbul between 1950-2000 through housing areas

  1. Tez No: 962875
  2. Yazar: İBRAHİM ONUR ZENGİN
  3. Danışmanlar: DOÇ. DR. CEMİLE TİFTİK
  4. Tez Türü: Yüksek Lisans
  5. Konular: Mimarlık, Şehircilik ve Bölge Planlama, Architecture, Urban and Regional Planning
  6. Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
  7. Yıl: 2025
  8. Dil: Türkçe
  9. Üniversite: İstanbul Teknik Üniversitesi
  10. Enstitü: Lisansüstü Eğitim Enstitüsü
  11. Ana Bilim Dalı: Kentsel Tasarım Ana Bilim Dalı
  12. Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
  13. Sayfa Sayısı: 181

Özet

İnsanların yaşamlarını sürdürdükleri yerleşimler; tarih içinde farklı dönemlerden geçmiş, farklı dinamikler tarafından biçimlendirilmiştir. Kent; ortaya çıkışı ve geçirdiği dönüşümler ve bügünü ile tarihteki farklı kırılma noktalarının ve süreçlerin izlerini taşımaktadır. Çalışma, 1950-2000 yılları arasında İstanbul'da kentsel büyümeyi biçimlendiren makro dinamiklerin konut alanları üzerindeki etkisini araştırmaktadır. Bu bağlamda, dış politika, ulusal ve yerel siyaset, ekonomik, sosyal, demografik yapı ve yasal çerçeve kentsel büyümeyi ve konut alanlarını yönlendiren başlıca etmenler olmuşlardır. İlgili dinamiklerin ve faktörlerin konut üretiminin ve dolayısıyla kentsel dokuların oluşumu üzerinde önemli bir etkiye sahip olduğu ileri sürülmektedir. Çalışmada makro dinamikler ve konut alanları konularında kapsamlı bir literatür bulunmaktadır. Çalışmanın araştırdığı görüş; kentsel alanlar ve özelde konut alanlarının; tarihte var oldukları dönemlerin sosyal, siyasal, ekonomik, demografik ve teknolojik koşullarının bir yansıması olduğudur. Bu çalışma, İstanbul'da ilgili dönemde üretilen konut alanlarının bazı karakteristik özelliklerini araştıran tarihsel analiz sunmaktadır. İstanbul, büyüklüğü, karmaşıklığı ve çeşitliliği nedeniyle ülkenin kentleşme tarihini de temsil etmektedir. Çalışma; ayrıntılı olarak incelenecek 1950-1960, 1960-1980 ve 1980-2000 dönemlerine zemin oluşturulması açısından Tanzimat Dönemin'den başlamaktadır. Tanzimat Dönemi ve 1950 yılları arasındaki süreçler çalışmada özet olarak incelenmiştir. Detaylı araştırmanın yapıldığı birinci dönemde (1950-1960) Türkiye'nin makroekonomik politikası, Dünya Savaşı'ndan sonra kapitalist dünya sistemine entegrasyon ile ifade edilebilir. Bu dönemde hükümetler bazı uluslararası organizasyonlara katıldı ve piyasa odaklı bir ekonomik politika benimsedi. Nüfus hareketleri ve tarımda makineleşme dönem için belirleyici oldu. İkinci dönemde (1960-1980) Türkiye'de ithal ikameci politikalar ve planlı kalkınma ile birlikte devlet odaklı planlı ekonomi modeli benimsendi. Bu model sonucunda ülke, bir önceki dönemden bazı konularda farklılaştı. 1980'deki 24 Ocak kararları ve 12 Eylül Darbesi Türkiye'de neoliberalizm ve serbest piyasa ekonomisi olarak adlandırılan yeni bir döneme işaret etti. Bu dönemde ülke uluslararası sermayeye eklemlenme çabalarını yoğunlaştırdı ve konut sektörünü bu dinamik doğrultusunda düzenledi. 2000 yılı sonrasındaki dönem ise; ülkede ve konut alanında yaşanan birçok değişim nedeni ile farklı bir çalışmanın konusu olması nedeni ile çalışmaya dahil edilmedi. Çalışmada incelenen dönemlerin; makro dinamikleri, kentsel ölçekteki durumu ve konut alanlarının özellikleri arşiv ve literatür araştırması ile, dönemlerin konut üretim modelini temsil eden tipik konut çevrelerinin analizi ise alanda yapılan gözlemlere ek olarak haritalar yardımıyla ulaşılan nicel veriler yolu ile saptanmıştır. Çalışma, konut alanlarının genel ve morfolojik özelliklerinin karşılaştırmalı analizini sunmaktadır. Çalışmada; yasadışı yapılaşma (gecekondu ve hisseli yapılaşma), bireysel apartmanlaşma, toplu konutlar ve kapalı topluluklar olarak sınıflandırılan dönemlerin belirgin konu sunum biçimleri incelenmiştir. Alan çalışması, konut alanlarını ortaya çıkaran makro dinamikler, konut sunum biçimi, aktör, finansman, ilk kullanıcı gelir grubu, üretildiği dönemde makrodormdaki konum, tarihi kent merkezinden uzaklık, TAKS, KAKS, yapı düzeni, yapım sistemi, ortalama yapı yüksekliği, ortalama yapı taban alanı, nüfus yoğunluğu, yaya ve araç girişi, özelleşmiş otopark alanı, ticari merkez ve ortak alanların değerlendirilmesi ve karşılaştırılması ile tamamlanmıştır. Araştırma, İstanbul'da yapıldığı dönemin tipik özelliklerini temsil eden konut örneklerine odaklanmıştır. 1950-1960 dönemi kapsamında Şişli Baraka Sokak, Fatih Ziya Gökalp Sokak, Şişli Emekli Subay Evleri, 1960-1980 yılları arasında; Eyüpsultan Güzeltepe, Fatih Ahmet Vefik Paşa Caddesi ve Bakırköy Ataköy 5. Kısım, 1980-2000 yılları arasındaki dönem için ise Sarıyer Rumeli Hisarüstü, Bağcılar Yeni Mahalle, Avcılar Sarı Çiçek Sokak, Bahçelievler Eserkent, Esenyurt Esenkent ve Eyüpsultan Kemerköy Evleri örnekleri incelenmiştir. İncelemeler konut dokusu içindeki belirli alanlar üzerinden yapılmıştır. Sonuç olarak; Tanzimat döneminde Osmanlı İmparatorluğu, batılılaşma çalışmalarını hızlandırdı. Bu dönemde yeni kentsel formlar ve konut biçimleri görülmeye başlandı. Cumhuriyet'in ilanından sonra Ankara başkent olarak ilan edildi ve yeni yönetimin dikkatleri Ankara üzerine yoğunlaştı. Bu dönemde İstanbul'un yapılı çevresinde ciddi değişimler yaşanmadı. 1950'li yıllarda İstanbul ise hem ülkenin içinden geçtiği sürecin, hem de başbakan Menderes'in etkileri ile; tarihi Osmanlı kenti görünümünden hızla uzaklaşmaya başladı. İç ve dış göç, kentte nüfusun dağılımını değiştirdi. İstanbul'da bu dönemde gecekondu, bireysel apartman ve toplu konut projeleri göze çarpmaktaydı. Çalışmada incelenen parametreler kapsamında bu süreçte en olumlu yaşam çevresi toplu konut örneğinde gözlemlendi. 1960-1980 arasında da gecekondular, bireysel apartmanlar ve toplu konutlar öne çıkan konut sunum biçimleri oldu. Ancak bu süreçte bazı gecekondu alanları birçok açıdan değişim gösterdi ve daha olumlu yaşam çevrelerini oluşturdu. Bireysel apartmanlar ise bu dönemde nicel özellikler açısından olumsuz yönde değişti. Toplu konutlar ise aynı dönemdeki diğer konut sunum biçimlerinden farklı olarak sahip olduğu olanaklar ile farklılaştı. 1980-2000 yılları ise kapitalist kentleşme bağlamında toplu konut üretimlerinin önem kazandığı bir süreç oldu. Yasal dayanaklar ile düçlendirilen bu durum, İstanbul makroformundaki kente büyük parçalar halinde eklemlenme biçimindeki büyüme ile birlikte gelişti. Kapalı topluluklar ise sözkonusu tarih aralığında önem kazanmaya başladı. Yasal süreçlerin tamamlanması ile üretilen bireysel apartmanlaşma kent içinde varlığını korumasına rağmen oldukça azaldı. 1980 sonrasında gecekondu alanlarında kat artışları yaşandı ve ticarileşme hızlandı. Hisseli yapılaşma ise bu süreçte belirleyici oldu. Makroformda ciddi bir yeri bulunan bu konut sunum biçimi ile; oldukça yoğun ve olumsuz özellikleri ön planda olan bir kentsel doku ortaya çıktı. Çalışma sonucunda; literatür bölümünde ve alan çalışmasında araştırma sorularına cevap verilmiş ve hipotezin doğrulandığı görülmüştür. İstanbul'daki konut alanları yapıldıkları dönemin sosyal, siyasal, ekonomik, demografik ve teknolojik koşullarından doğrudan etkilenmişlerdir. Konut alanlarının sunum biçimi, aktörleri, üretildikleri dönemde makroform içindeki konumları, morfolojik özellikleri, sahip oldukları donatılar gibi parametreler incelenen dönemlerdeki makro dinamiklere bağlı olarak; ortaya çıkmış, değişmiş veya yok olmuştur.

Özet (Çeviri)

This study investigates the macro dynamics that shaped urban growth and the formation of housing areas in Istanbul between 1950 and 2000. In this regard, foreign policy, nationwide and local politics, economic, social, and demographic structure, and legal framework are some of the major determinants of urban growth. It is argued that the corresponding dynamics and factors have a significant influence on the formation of housing production and hence the urban patterns. There is extensive literature on housing areas, and the majority of studies deal with specific cases. The main perspective of the study is as follows: urban areas and specifically housing areas are reflections of the social, political, economic, demographic, and technological conditions of the periods in which they existed in history. This study provides a historiographic analysis that found some identical characteristics of housing typologies produced in the corresponding period in Istanbul. Istanbul, due to its size, complexity, and diversity represents the urbanization history of the country. The thesis study explains the Tanzimat period, when radical changes and integration with the world economy began in our country, and then examines the reflections of the changes seen with the declaration of the Republic on urban space and housing areas. The section of the study up to 1950 was prepared in order to provide a theoretical and historical background before the detailed research begins. The period between 1950-2000, which constitutes the focus of the study, was examined in detail by dividing it into three different sections as 1950-1960, 1960-1980, 1980-2000 periods. In the first period (1950-1960), Turkey's macroeconomic policy was based on integration into the capitalist world system after World War II. This process, which began after World War II but accelerated with the change of government after 1950, radically changed the country, cities and especially Istanbul. During this period, governments joined some international organizations and adopted a market-driven economic policy. With the encouragement of foreign aid and foreign experts, agricultural mechanization efforts were initiated. This change caused large-scale population movements in an economy where most of the country's population lived in rural areas and made their living from agriculture. In these years of intense internal migration to large cities, the efforts of the central government in solving the housing problems of the immigrant masses were far from being sufficient. The immigrant masses, on the other hand, tried to find an answer to this problem by producing (squatter areas), with their own resources. With these housing productions, the housing texture, especially around industrial areas, changed. Another characteristic of the period covering the years 1950-1960 was the increase in individual apartments and mass housing practices. During this period, the production of individual apartments accelerated and the user profile diversified compared to previous periods. Thanks to mass housing practices, a significant number of houses were produced on the city peripheries during the period. When examined as a whole, the period between 1950 and 1960 is the period when Turkey tried to integrate into the Western Bloc in the international arena and this situation was felt in urban areas, especially in Istanbul. In the second period (1960-1980), a state-driven planned economy model was adopted in Turkey along with import substitution policies. This period is started with the May 27 Military Coup in many sources belonging to different disciplines and ended with the January 24 Decisions and the September 12 Military Coup. During the period, import substitution industrial policy was implemented together with political and economic developments. A new constitution was prepared. The State Planning Organization was established and five-year development plans began to be prepared. Housing was included in the new constitution and development plans. Migration to big cities continued throughout the period and squatting increased. There were also some differences regarding squatting during this period. In addition to the usage value of squatter areas, their exchange value also emerged and these areas began to be commercialized. Another issue regarding suquatter areas was that the rising leftist movement put the housing problem and housing production on the agenda of the people. Another innovation that emerged during the period was the Condominium Law. As a result of this law, single-story garden houses were demolished and apartment buildings were built in their place. In addition, during this period, mass housing became an important form of housing supply model. Towards the end of the period, political events increased and the economic situation deteriorated. With the January 24 decisions in 1980 and the September 12 Military Coup, Turkey entered a new era called neoliberalism and market driven economy. During this period, import substitution industry was abandoned. The labor movement was suppressed through the September 12 military administration, and the society's demands for rights were blocked. After the military period, the country's opening up to the outside world was accelerated by administrations supported by big capital groups in the country and by America in the outside world. Moreover, the dissolution of the Soviet Union and socialist countries accelerated glabalization trends. Cities and housing areas were significantly affected by this situation. The defining feature of the period was the increase in mass housing supply model. The Housing Development Administration was established as a public institution and aimed to finance the housing sector. Large-scale companies entered the construction sector instead of small-scale contractors and started to produce housing. In addition, housing cooperatives also produced a large amount of housing during this period. Another feature of the period in the field of housing was the emergence of gated communities. Also, residential areas called satellite cities, consisting of many housing units and able to meet their own needs, were also the products of this period. Alternative housing was produced for the upper income group who wanted to live in the city center with residences generally built near shopping malls in the city center. This period of the study was terminated in 2000. The period after 2000 was not included in the study, as it relates to a different research topic due to the many changes occurig in the country and in housing areas. The macro dynamics of periods examined in the study, the situation at the urban scale, and the characteristics of housing areas were determined through archival and literature research. The analysis of typical residental environments representing the housing production model of the period was carried out through quantitative data obtained from field observations and maps. The study presents a comparative analysis of the general and morphological characteristics of residental areas. The study examines the distinct form of the periods, classied as informal construction (squatting and co-owned construction), individual apartmens, mass housing and gated communities. The case study was complated through the identification and comparision of the macro dynamics that give rise to residental areas, housing supply form, actors, financing, initial user income group, location within the macroform at the time of production, distance from historic city center, floor area ratio, building covarage ratio, building arrangement, constructuin system, average building height, average building footprint, population density, pedestrian and vehicle access, specialized parking areas, commercial centers, and the evalution and comparision of common spaces. The research focuses on residental examples that represent the typical charasteristics of the Period in İstanbul. Within the scope of the 1950-1960 period, the examples examine are Şişli Baraka Street, Fatih Ziya Gökalp Street, and Şişli Retired Officers' Houses. Between 1960 and 1980, the examples include Eyüpsultan Güzeltepe, Fatih Ahmet Vefik Paşa Street, and Bakırköy Ataköy 5th Section. For the period between 1980 and 2000, the examples studied are Sarıyer Rumeli Hisarüstü, Bağcılar Yeni Mahalle, Avcılar Sarı Çiçek Street, Bahçelievler Eserkent, Esenyurt Esenkent, and Eyüpsultan Kemerköy Houses The studies were conducted based on specific areas within the housing fabric. As a result of the study, it has been observed that the hypothesis was confirmed both in literature rewiev and the case study. The residental areas in İstanbul have been directly influenced by the social, political, economic, demographic, and technological conditions of the period in which they were built. The housing supply methods, actors, morphological characteristics, amenities, and other parameters have emerged, changed or disappeared depending on the dynamics of the periods examined.

Benzer Tezler

  1. Tez No

    485183

    Transformation of the Istanbul skyline since the 1950s

    İstanbul şehir silüetinin 1950 sonrası değişimi

    EBRU ŞEVKİN

    Yüksek Lisans

    İngilizce

    İngilizce

    2017

    Mimarlıkİstanbul Teknik Üniversitesi

    Mimarlık Ana Bilim Dalı

    PROF. DR. MEHMET MURAT GÜL

  2. Tez No

    595219

    Urban transformation as political and ideological intervention in space: A case study in Diyarbakır

    Mekana politik ve ideolojik bir müdahale olarak kentsel dönüşüm: Diyarbakır örneği

    DİREN TAŞ

    Yüksek Lisans

    İngilizce

    İngilizce

    2019

    SosyolojiOrta Doğu Teknik Üniversitesi

    Sosyoloji Ana Bilim Dalı

    YRD. DOÇ. DR. BARIŞ MÜCEN

  3. Tez No

    381849

    Urban protests against neoliberal urban policies: The case of Istanbul

    Neoliberal kent politikalarına karşı kentsel protestolar: İstanbul örneği

    DİLEK KARABULUT

    Yüksek Lisans

    İngilizce

    İngilizce

    2015

    Siyasal Bilimlerİstanbul Teknik Üniversitesi

    Şehir ve Bölge Planlama Ana Bilim Dalı

    PROF. DR. GÜLDEN ERKUT

  4. Tez No

    561544

    Arazi örtüsü değişimlerinin kentsel ısı adalarına olan etkilerinin zamansal ve mekansal olarak araştırılması

    Spatio-temporal analyses of land cover changes and its impacts on urban heat islands

    BAHADIR ÇELİK

    Doktora

    Türkçe

    Türkçe

    2019

    Jeodezi ve Fotogrametriİstanbul Teknik Üniversitesi

    Geomatik Mühendisliği Ana Bilim Dalı

    PROF. DR. ŞİNASİ KAYA

  5. Tez No

    864938

    Kırsal yerleşmelerin analizinde kültürel coğrafya yaklaşımı: Kocaeli, İzmit örneği

    Cultural geography approach in the analysis of rural settlements: Kocaeli, İzmit case

    ESRA BALCI

    Doktora

    Türkçe

    Türkçe

    2024

    Şehircilik ve Bölge PlanlamaYıldız Teknik Üniversitesi

    Şehir ve Bölge Planlama Ana Bilim Dalı

    PROF. DR. İCLAL SEMA DİNÇER

Geri Dön