Prospektif bellek ve maksatlı unutma: Sosyal medya üzerinde bir inceleme
Prospective memory and intentional forgetting: An investigation on social media
- Tez No: 963578
- Danışmanlar: PROF. DR. SEVTAP CİNAN
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Psikoloji, Psychology
- Anahtar Kelimeler: prospektif bellek, maksatlı unutma, pozitif ve negatif uyaran etkisi, sosyal medya, Instagram, prospective memory, intentional forgetting, effect of positive and negative stimuli, social media, Instagram
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: İstanbul Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Psikoloji Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 197
Özet
Prospektif bellek (PB), gelecekte yapılması planlanan bir eylemi gerçekleştirmeyi hatırlama becerisidir. Maksatlı unutma (MU), bireyin başlangıçta gerçekleştirmeyi planladığı bir eylemi sonradan bilinçli olarak unutmaya yönelmesidir. Bu tez çalışmasında, Instagram üzerinden sekiz günlük bir deney akışı hazırlanarak, pozitif-negatif görsel uyaranların PB ve MU üzerindeki etkileri sosyal medya bağlamında incelenmiştir. Buna ek olarak, nomofobi, Instagram bağımlılığı ve sosyal medyada gelişmeleri kaçırma korkusu (GKK) değişkenlerinin prospektif bellek ile ilişkisi araştırılmıştır. Sekiz gün boyunca katılımcılara, görev içeriğiyle uyumlu pozitif-negatif görsel uyaranlar eşliğinde zaman temelli ve olay temelli PB görevleri; yalnızca sözel talimatlardan oluşan MU görevleri; pozitif-negatif görsel uyaranlar içeren maksatlı unutma yerine (yeni görev) paylaşma (MU-Y) görevleri verilmiştir. Zaman temelli PB görevlerinde katılımcılardan belirli bir saatte paylaşım yapmaları; olay temelli PB görevlerinde ise belirli bir emojiyi gördüklerinde herhangi bir kelimeyi mesaj olarak göndermeleri beklenmiştir. MU görevlerinde, bazı zaman temelli PB görevleri için unut talimatı verilerek katılımcıların bu görevleri yerine getirmemeleri istenmiştir; MU-Y görevlerinde ise, unut talimatı verilen görevlerin yerine yeni görevler sunulmuş ve bu görevlerin gerçekleştirilmesi beklenmiştir. Katılımcılardan, bu görevleri yalnızca deney amacıyla oluşturdukları bir Instagram hesabı üzerinden paylaşım yaparak yerine getirmeleri istenmiştir. Katılımcıların yarısı görevleri bireysel olarak alırken, diğer yarısı görevleri Instagram üzerinde oluşturulan bir mesajlaşma grubu aracılığıyla grup içinde almıştır. Bu şekilde, görevlerin bireysel ya da grup ortamında verilmesinin etkisi incelenmek istenmiştir. Araştırmanın örneklemi, aktif olarak Instagram kullanan 19-29 yaş aralığında olan 33 katılımcıdan oluşmaktadır. Uygulama süreci üç aşamada gerçekleştirilmiştir: Birinci aşamada, katılımcıların çalışmaya dahil edilme kriterlerini karşılayıp karşılamadıkları test edilmiştir. İkinci aşamada, Instagram üzerinden sekiz gün süren deneysel uygulama gerçekleştirilmiştir. Üçüncü aşamada ise katılımcılara nomofobi, Instagram bağımlılığı ve GKK düzeylerini değerlendirmek üzere çeşitli ölçekler uygulanmıştır. Araştırmada pozitif ve negatif görsel uyaranların PB, MU ve MU-Y görev performansları üzerindeki etkileri her görev türü için ayrı ayrı karşılaştırılmıştır. Pozitif görsel uyaranlarla sunulan görevlerde katılımcılar, zaman ve olay temelli PB görevlerini negatif görsel uyaranlarla sunulan görevlere kıyasla daha başarılı bir şekilde gerçekleştirmiştir. Buna karşın, negatif görsel uyaranlarla sunulan görevlerde katılımcılar, MU görevlerini pozitif görsel uyaranlarla sunulan görevlere kıyasla daha başarılı bir şekilde gerçekleştirmiştir; diğer bir deyişle, unut talimatına uygun biçimde davranarak ilgili görevi Instagram'da paylaşmamışlardır. MU-Y görevlerinde ise, pozitif ve negatif uyaran türleri arasında doğruluk puanları açısından anlamlı bir fark tespit edilmemiştir. Aynı şekilde, zaman ve olay temelli PB görevlerinin bireysel ya da grup ortamında sunulmasının görev performansı üzerinde anlamlı bir etkisinin olmadığı görülmüştür. Nomofobi, Instagram bağımlılığı ve sosyal medyada GKK değişkenlerinin her biri ile prospektif bellek arasında anlamlı ilişkiler bulunmuştur. Elde edilen sonuçlar, pozitif görsel uyaranların PB performansını, negatif görsel uyaranların ise MU performansını desteklediğini göstermektedir. Bunun yanında, nomofobi, Instagram bağımlılığı ve GKK'nın; sosyal medyaya yönelik zihinsel meşguliyetin ve sosyal bağlantıları kaçırmama güdüsünün tetiklediği sürekli dikkat hali aracılığıyla, bireylerin PB performansını desteklemiş olabileceği düşünülmektedir. Bu çalışma klasik prospektif bellek araştırmalarının yöntemsel ve kuramsal sınırlarını aşarak, sosyal medya platformlarının bellek üzerindeki destekleyici, dönüştürücü ve bazen de engelleyici rollerini açığa çıkararak literatüre özgün ve önemli bir katkıda bulunmaktadır.
Özet (Çeviri)
Prospective memory (PM) refers to the ability to remember to carry out an intended action in the future. Intentional forgetting (IF) refers to the conscious process of deliberately forgetting an action that was initially planned. In this thesis, an eight-day experimental design was implemented via Instagram to examine the effects of positive and negative visual stimuli on PM and IF in the context of social media. Additionally, the relationships between prospective memory and the variables of nomophobia, Instagram addiction, and fear of missing out (FoMO) on social media were investigated. Throughout the eight-day period, participants were given time-based and event-based PM tasks accompanied by emotional visual stimuli; standard IF tasks delivered through verbal instructions; and intentional forgetting replacement tasks (IF-R) tasks, where to-be-forgotten items were replaced by new ones that participants were expected to complete by sharing them on Instagram. In the time-based PM tasks, participants were instructed to share a post at a specific time; in the event-based PM tasks, they were expected to send a message containing any word upon seeing a specific emoji. In the IF condition, participants were given forget instructions for certain time-based PM tasks, asking them not to perform the task; in the IF-R condition, new tasks were introduced to replace the to-be-forgotten ones, and participants were expected to complete these instead. All tasks were to be completed by sharing via a dedicated Instagram account created solely for the experiment. While half of the participants received tasks individually, the other half received them in a group context via a messaging group created on Instagram. This design allowed for the investigation of the potential effects of task delivery context (individual vs. group) on performance. The study sample consisted of 33 participants aged 19 to 29 who actively used Instagram. The procedure was carried out in three stages: In the first stage, eligibility criteria were assessed; in the second stage, the eight-day experimental tasks were administered via Instagram; in the third stage, participants completed various psychological scales to assess their levels of nomophobia, Instagram addiction, and FoMO. The effects of positive and negative visual stimuli on PM, IF, and IF-R task performance were compared separately for each task type. Tasks accompanied by positive stimuli led to better performance in both time- and event-based PM tasks compared to those with negative stimuli. In contrast, participants in the negative stimulus condition showed better performance in IF tasks by adhering to the forget instructions and refraining from posting the assigned tasks. No significant difference was found between stimulus types in the IF-R condition. Similarly, whether PM tasks were delivered individually or in a group setting had no significant impact on task performance. Significant correlations were found between prospective memory and each of the variables: nomophobia, Instagram addiction, and FoMO. The findings suggest that positive visual stimuli enhance PM performance, whereas negative stimuli support IF performance. Moreover, it is considered that nomophobia, Instagram addiction, and FoMO may facilitate PM performance through a heightened state of attentional engagement, driven by mental preoccupation with social media and the motivation to stay socially connected. By integrating social media platforms into experimental procedures, this study goes beyond the methodological and theoretical limitations of traditional PM research and offers an original and valuable contribution to the literature by uncovering the supportive, transformative, and sometimes inhibitory roles of social media on memory.
Benzer Tezler
- Prospektif bellek ve geleceğe yönelik niyetleri unutmaya niyetlenme
Prospective memory and intent to forget future intentions
MERAL BOZDEMİR
- Hafif kognitif bozuklukta ve subjektif kognitif bozuklukta prospektif bellek
Prospective memory in mild cognitive impairment and subjective cognitive impairment
GÜLCAN ÖZTÜRK
Doktora
Türkçe
2022
Nörolojiİstanbul ÜniversitesiSinir Bilimi Ana Bilim Dalı
PROF. DR. İBRAHİM HAKAN GÜRVİT
- Investigation of relationships between episodic future thinking, prospective and retrospective memory and inhibition: An experimental study
Olaysal gelecek düşünme, ileriye dönük ve geriye dönük bellek ve ketleme arasındaki ilişkilerin incelenmesi: Deneysel bir çalışma
ÖZLEM SENA HALICI
Yüksek Lisans
İngilizce
2022
PsikolojiBahçeşehir ÜniversitesiSosyal Bilimler Ana Bilim Dalı
PROF. DR. METEHAN IRAK
- Kompleks çalışma belleği görevlerinde bireysel farklılıklar, sezgi, prospektif bellek ve zaman eğilimi
Individual differences in complex working memory tasks, insight, prospective memory and time orientation
ASLI DOĞAN
- Parkinson hastalığı hafif kognitif bozukluk hastalarında kognitif işlevlerin tedavi uyumuna ve yönetimine etkisi
Effect of cognitive functions on adherence and medication management ability in patients with parkinson's disease mild cognitive impairment
ZÜLBİYE BETÜL ŞEKERCİ
Doktora
Türkçe
2019
Eczacılık ve Farmakolojiİstanbul ÜniversitesiSinir Bilimi Ana Bilim Dalı
PROF. DR. HAŞMET AYHAN HANAĞASI