Ebulhayr Han ve zamanı (1429-1468)
Abulkhayr Khan and his time (1429-1468)
- Tez No: 964176
- Danışmanlar: PROF. DR. ABDULLAH GÜNDOĞDU
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Tarih, History
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Ankara Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Tarih Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Genel Türk Tarihi Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 210
Özet
Şibanîlerin en başarılı olan hanı Ebulhayr, 1412 yılında doğdu ve 1429 yılında Doğu Deşt-i Kıpçak'taki Özbeklerin hanı oldu. Ebulhayr Han döneminde Altın Orda'nın batı tarafı çeşitli hanlıklara bölündü. Kazan, Kırım, Astrahan ve Kasım hanlıkları ortaya çıktı. Doğuda ise Ebulhayr Han sayesinde yaklaşık kırk yıl bir bütünlük sağlandı. Doğu Deşt-i Kıpçak'taki Özbekler üzerinde hanlık otoritesini kurdu. Özellikle Sayın Han sülalesinin sona ermesinden sonra tahta çıkarılan hanların büyük bir nüfuzu yoktu ve iktidar aslında beylerin elindeydi. Ancak Ebulhayr Han, kendisini tahta çıkaranlar üzerinde otorite kurmayı başaran nadir hanlardan biridir. Onun döneminde Doğu Deşt-i Kıpçak'ın çevresindeki devletlerin neredeyse tamamında iç karışıklıklar hâkimdi. 1446 yılında Sırderya'nın aşağı akımlarını ele geçirdikten sonra Timurluların iç işlerine karıştı. Timurlu Ebu Said'in tahta oturmasına yardım etti. Bununla birlikte pek çok Timurlu mirzaya da destek oldu. Bu dönemde Özbekler, Timurlu sahasına sürekli baskın yapıyorlardı. Harezm birkaç defa kuşatıldı. Ebulhayr Han'ın devletinin sınırları, kuzeyde ormanlık araziye, batıda İtil nehrine ve doğuda Çağatay Hanlığı sınırlarına kadar uzanıyordu. 1457 yılında Kalmuklarla yaptığı savaşta yenildi ve bu savaştan sonra Özbek Hanlığı zayıfladı. Ebulhayr Han'ın otoritesi sarsıldı. Hâkimiyeti altındaki Özbeklerin bir kısmı başka hanlara sığındılar. 1468 yılındaki ölümünün ardından Doğu Deşt-i Kıpçak'ta Sibir ve Kazak Hanlıkları kuruldu. Torunu Muhammed Şibani Han, Maveraünnehir'i ele geçirdi. Ebulhayr Han'ın tarihi, modern Özbekistan ve Kazakistan'ın geçmişleriyle doğrudan ilişkilidir. Ayrıca, Kazak, Sibir, Nogay ve Türkistan hanlıklarının tarihlerine ışık tutmaktadır.
Özet (Çeviri)
The most successful khan of the Shibanis, Abul Khayr, was born in 1412 and became the khan of the Uzbeks in Eastern Desht-i Qipchaq in 1429. During the reign of Abul Khayr Khan, the western part of the Golden Horde was divided into various khanates. The Kazan, Crimean, Astrakhan and Qasim khanates emerged. In the east, unity was achieved for about forty years thanks to Abul Khayr Khan. He established the authority of the khanate over the Uzbeks in Eastern Desht-i Qipchaq. Especially after the end of the Sayin Khan dynasty, the khans who ascended to the throne did not have much influence and the power was actually in the hands of the beys. However, Abul Khayr Khan is one of the rare khans who managed to establish authority over those who ascended to the throne. During his reign, almost all the states surrounding Eastern Desht-i Qipchaq were in internal turmoil. After capturing the lower reaches of the Syr Darya in 1446, he meddled in the internal affairs of the Timurids. He helped the Timurid Abu Said ascend to the throne. He also supported many Timurid Mirzas. During this period, the Uzbeks were constantly raiding the Timurid territory. Khwarezm was besieged several times. The borders of Abul Khayr Khan's state extended to the forested land in the north, the Volga River in the west, and the borders of the Chagatai Khanate in the east. He was defeated in a war with the Kalmyks in 1457, and after this war the Uzbek Khanate weakened. Abul Khayr Khan's authority was shaken. Some of the Uzbeks under his rule took refuge in other khanates. After his death in 1468, the Sibir and Kazakh Khanates were established in Eastern Desht-i Kipchak. His grandson, Muhammad Shibani Khan, captured Transoxiana. The history of Abul Khayr Khan is directly related to the past of modern Uzbekistan and Kazakhstan. It also sheds light on the history of the Kazakh, Siberian, Nogay and Turkestan khanates.
Benzer Tezler
- Zübdetü'l - Âsâr [vr. 461b - 474b] adlı eserin transkripsiyon ve değerlendirilmesi
The transcription and evaluation of Zübdetül'- Âsâr [vr. 461b - 474b]
ŞEYDA DUMAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2015
TarihAfyon Kocatepe ÜniversitesiTarih Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. GÜLAY ÇINAR
- Kazaklarda boy teşkilatlanması ve özellikleri
Tribal organization and characteristic of Kazakh
ONUR AKKOÇ
Yüksek Lisans
Türkçe
2025
TarihKırgızistan-Türkiye Manas ÜniversitesiTarih Ana Bilim Dalı
PROF. DR. CENGİZ BUYAR
- İlyas Esenberli'nin Köşpendiler ( II. kitap) Jantalas adlı eserinin Kazak Türkçesinden Türkiye Türkçesine aktarımı ve transkripsiyonu
Köşpendiler, written by İlyas Esenberlin, is the translation from Kazakh to Turkish and linguistic analysis
SEFA CAN KARSLI
Yüksek Lisans
Türkçe
2015
DilbilimOrdu ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. İSMAİL DOĞAN
- İlyas Esenberlin'in Köşpendiler (1. kitap) adlı eserinin Kazak Türkçesinden Türkiye Türkçesine çevirisi ve dil incelemesi
İlyas Esenberli̇n's work about translati̇on from Kazakh Turki̇sh to Turkey Turki̇sh and language analysi̇s
AİDA ÜNAL
Yüksek Lisans
Türkçe
2014
Türk Dili ve EdebiyatıOrdu ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. İSMAİL DOĞAN
- Ebulhayr Hayri Faryabi'nin hayatı, sanatı ve eserleri
The life, art and literary works of Ebul Hayr Hayri
ATAULLAH DASHTI
Yüksek Lisans
Türkçe
2013
Türk Dili ve EdebiyatıAnkara ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. NURULLAH ÇETİN