Bellek mekânı olarak kutsal mekânlar üzerine halkbilimsel bir araştırma: Kocaeli- Bayraktar Mahallesi örneği
A folkloristic study on sacred places as memory spaces: The case of Bayraktar Neighbourhood in Kocaeli
- Tez No: 965038
- Danışmanlar: DR. ÖĞR. ÜYESİ EVRİM ULUSAN ÖZTÜRKMEN
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Halk Bilimi (Folklor), Türk Dili ve Edebiyatı, Folklore, Turkish Language and Literature
- Anahtar Kelimeler: bellek, toplumsal bellek, kutsal mekân, Bayraktar Mahallesi, memory, social memory, sacred space, Bayraktar Neighbourhood
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Marmara Üniversitesi
- Enstitü: Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Türk Halk Edebiyatı Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 176
Özet
Bu tezde Kocaeli İlinin İzmit İlçesine bağlı kırsal mahallesi Bayraktar'da bulunan kutsal mekânlar konu edilmiştir. Kutsal mekânlar belli bir inanç grubu tarafından ilahi işaretleri olduğuna ve Tanrı ile temas edildiğine inanılan yerlerdir. Bu yerler etrafında ritüeller, halk anlatıları ve bazen de şenlikler teşekkül eder. Kutsal bir mekân rüya, mucize, fiziğin açıklayamayacağı doğaüstü bir durumla kendiliğinden ortaya çıkıp belirlenebileceği gibi bizzat gruplar tarafından da inşa edilebilir. Kutsal mekânlar kamusal alanlardır ve diğer kamusal alanlardan farklı olarak ritüelistik uygulamalara sahne olur ve belli kurallar çerçevesinde ziyaret edilirler. Bayraktar Mahallesinde kutsal mekân tanımına ve kapsamına uygun olarak tespit edilen mekânlar türbeler, cami, cemevi, mezarlık ve mesire alanıdır. Bu kutsal mekânlar mahalle halkında korunma, bir yere bağlı hissetme, veliler aracılığı ile Tanrı'ya yaklaşma, bir arada olma gibi duygu ve düşüncelere kaynaklık etmektedir. Türbeler etrafında gelişen ritüeller ve memorat, menkıbe türü çeşitli anlatılar vardır. Bu ritüeller belli zaman aralıklarında tekrarlanmakta ve toplumsal hafızanın canlı tutulmasına yardımcı olmaktadır. Ritüellere kaynaklık eden türbeler kutsallaştırılmış mekânlar olarak doğrudan ritüellerle ilişkili olsun veya olmasın mahalle halkının anılarında yer almaktadır. Zaman içerisinde ritüel canlılığını kaybeden ve unutulan türbeler olduğu gibi ritüel canlılığı devam eden çevresinde Hıdırellez gibi büyük etkinliklerin yapıldığı türbeler de mevcuttur. Bölgedeki türbe ve makamlarla birlikte mezarlık, su kenarları, tepeler, ağaç çevreleri gibi daha özel alanların da kutsallaştırıldığı görülmektedir. Bireyin toplumsallaştığı, kültürlendiği, kutsal güçlerle iletişime geçme fırsatı bulduğu bu mekânlar birçok ritüelin gerçekleştirildiği, folklorik türlere ev sahipliği yapan mekânlardır. Tezde bu mekânların bireysel ve toplumsal bellek inşasında etkileri konu edilmiştir. Birinci bölümde mekânın kutsallaştırılma sürecindeki unsurlar belirlenmiş ve Bayraktar yöresindeki kutsal mekânlarda bu unsurların ortaya çıkış aşamaları ve görünümleri ele alınmıştır. Bu bölüm, hangi mekânların neden“kutsal”olarak kabul edildiğine dair bir ön betimlemeye ayrılmıştır. Kutsal kabul edilen mekânların isimleri, coğrafi konumları, çevrelerinde gelişen diğer kültler, ritüeller ve anlatılarla ilgili veriler sunulmuştur. Veriler bellek mekânı, kültürel bellek, bireysel bellek ve kolektif bellek kavramları çerçevesinde kutsal mekânların topluluk üyelerinin anılarında oynadıkları rol merkeze alınarak incelenmiştir. Çalışmada kültürel bellek ve toplumsal hafıza bağlamındaki çalışmaların bakış açıları ve terminolojilerinden yararlanılmıştır. Derleyici kaynak kişiler ile yüz yüze mülakat yaparak ses ve görüntü kaydı almış aynı zamanda, ritüeller ve etkinliklere katılımlı gözlem yöntemiyle fotoğraf ve video kaydı almıştır. Kutsallaştırılmış mekânların toplumsal ve bireysel hafızanın inşasındaki rolüne ve hatırlamanın sürekliliğine, değişim dinamiklerine dair anlamlı veriler elde edilmiştir: Yerel yönetimlerin mekânlara müdahale ederek geleneği yeniden inşa etmeye çalıştığı fakat kısmen başarılı olduğu, ritüeli farklı bir bellek mekânına taşınan ilk mekânın fiziksel olarak göz ardı edilip unutulmaya başlandığı ama sembolik olarak hafızada varlığını devam ettirdiği, grubun kendi istek ve rızası dışında mekândan koparılma girişimi ile karşı karşıya kaldığında direniş göstereceği, grupların beden hafızalarında ritüellerin sıra, biçim, ritim, müzik gibi unsurlarının kodlu olduğu şablonlar bulunduğu ve bu şablonun dışına çıkıldığı takdirde ritüelin sekteye uğradığı, türbelerin birer bellek mekânı olarak en küçük kurum aileden başlayarak ardından mahalle ve mezhep birlikleri için de birer kimlik göstergesi olduğu gibi sonuçlara ulaşılmıştır.
Özet (Çeviri)
This thesis deals with sacred places located in Bayraktar Mahallesi, a rural neighbourhood in the İzmit district of Kocaeli Province. Sacred places are places believed by a certain religious group to be divine signs and places of contact with God. Rituals, folk tales and sometimes festivals are formed around these places. A sacred place can arise spontaneously and be defined by a dream, a miracle, or a supernatural phenomenon that cannot be explained by physics, or it can be constructed by groups themselves. Sacred places are public spaces, but unlike other public spaces, they are the scene of ritualistic practices and are visited within a specific set of rules. The places identified as sacred spaces in Bayraktar Neighbourhood, in accordance with the definition and scope of sacred spaces, are tombs, mosques, cemevis, cemeteries and recreational areas. These sacred spaces are a source of feelings and thoughts such as protection, belonging, approaching God through guardians, and being together among the people of the neighbourhood. There are various rituals and memorat, menkıbe-type narratives that have developed around the tombs. These rituals are repeated at certain intervals and help to keep social memory alive. The tombs that are the source of these rituals are sanctified places that are directly related to the rituals or not, but they are still present in the memories of the neighbourhood people. There are tombs that have lost their ritual vitality over time and been forgotten, as well as tombs that continue to be ritually active and host major events such as Hıdırellez. Along with the tombs and shrines in the region, more specific areas such as cemeteries, waterfronts, hills, and tree surroundings are also considered sacred. These places, where individuals socialise, become cultured, and have the opportunity to communicate with sacred powers, are venues for many rituals and folkloric traditions. This thesis examines the effects of these places on the construction of individual and social memory. The first chapter identifies the elements involved in the process of sanctification and discusses the stages and manifestations of these elements in the sacred places of the Bayraktar region. This chapter provides a preliminary description of which places are considered 'sacred' and why. Data on the names of sacred places, their geographical locations, other cults that developed around them, rituals, and narratives are presented. The data are examined within the framework of the concepts of memory space, cultural memory, individual memory, and collective memory, focusing on the role that sacred places play in the memories of community members. The study draws on perspectives and terminology from research on cultural memory and social memory. The compiler conducted face-to-face interviews with key informants, recording audio and video, and also participated in rituals and events, taking photographs and video recordings. Meaningful data has been obtained regarding the role of sanctified spaces in the construction of social and individual memory and the continuity of remembrance and dynamics of change: The ritual of local governments attempting to rebuild tradition by intervening in spaces, but only partially succeeding, the first space, where the ritual is transferred to a different memory space, is physically ignored and begins to be forgotten, but continues to exist symbolically in memory, and when the group is faced with an attempt to separate them from the space against their will and consent, they will resist, and there are templates in the groups' bodily memories where the sequence, form, rhythm, music, and that if this pattern is deviated from, the ritual is disrupted, and that shrines, as memory spaces, serve as identity markers within the smallest institutional unit of the family, followed by neighbourhood and sectarian communities.
Benzer Tezler
- Su belleği söylemi bağlamında tapınma mekanlarında suyun tezahürleri üzerine bir inceleme
An examination of the manifestations of water in places of worship in the context of water memory discourse
ÖZLEM KIR
Yüksek Lisans
Türkçe
2025
MimarlıkDokuz Eylül ÜniversitesiMimarlık Ana Bilim Dalı
PROF. DR. RENGİN ZENGEL
- Kafkasya kökenlilerin hafıza mekanları üzerine bir araştırma: İzmir, İstanbul ve Düzce/Sakarya örneği
A research on realms of memory caucasion baseds: example for İzmir, İstanbul and Düzce/Sakarya
TUĞBA ERDEM
- Roman urban space framed by colonnades: Mediating between myth, Memory and history in Ephesus
Kolonadlı Roma kent mekanları: Efes'te mit, Bellek ve tarih üçgeninde bir değerlendirme
PELİN YONCACI
Yüksek Lisans
İngilizce
2007
ArkeolojiOrta Doğu Teknik ÜniversitesiMimarlık Tarihi Ana Bilim Dalı
PROF.DR. SUNA GÜVEN
- Sanal gerçeklik deneyiminin mekân algısına etkisi: Sergileme mekânları üzerinden bir inceleme
The effect of virtual reality experience on spatial perception: A study on exhibition spaces
ŞEVVAL DENİZ KILIÇ
Yüksek Lisans
Türkçe
2024
MimarlıkMaltepe ÜniversitesiMimarlık Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ ASENA KUMSAL ŞEN BAYRAM
- Ankara efsanelerinde zaman ve mekân (Kahramankazan, Kızılcahamam, Polatlı)
Time and space in Ankara of legends-Kahramankazan, Kızılcahamam, Polatlı province example
BELGİN UYSAL
Yüksek Lisans
Türkçe
2025
Türk Dili ve EdebiyatıAnkara Hacı Bayram Veli ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. ÇİĞDEM AKYÜZ ÖZTOKMAK