Resmu'l-Mushaf ilminde Akîletu Etrâbi'l-Kasâid literatürü: Cemîletu Erbâbi'l-Merâsıd örneği
Akîletu Etrâbi'l-Kasâid literature in the science of Resmu'l-Mushaf: The example of Jamiletu Erbâbi'l-Merâsid
- Tez No: 965041
- Danışmanlar: DR. ÖĞR. ÜYESİ HİDAYET AYAN
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Din, Religion
- Anahtar Kelimeler: Kırâat, Resmu'l-mushaf, Şâtıbî, Akîle, Ca'berî, Cemîle, Qiraah, Rasm al-Mushaf, Shatibi, Aqilah, Jaʿbari, Jamilah
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Marmara Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Kur’ân-ı Kerîm Okuma ve Kırâat İlmi Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 97
Özet
Kur'ân-ı Kerîm'in indirilişinden itibaren lafzıyla birlikte yazılı olarak muhafaza edilmesi, İslâm ümmetinin en büyük ilmî sorumluluklarından biri olmuştur. Bu doğrultuda mushafların yazımı sırasında takip edilen yazım kaideleri zamanla belli bir ilim dalı hâline gelmiş, bu ilim“resmu'l-mushaf”olarak adlandırılmıştır. Harflerin, kelimelerin yazımı ve bazı imlâ özellikleriyle alakalı ilkeleri belirleyen bu ilim, özellikle sahabe ve tâbiîn dönemlerinde fiilî olarak uygulansa da hicrî ikinci asırdan itibaren yazılı metinler ve müstakil eserlerle desteklenmiş, bu alanda zengin bir literatür oluşmuştur. Bu literatürün temel kaynaklarından biri olan Ebû Amr ed-Dânî'nin (öl. 444/1053) el-Mukni' fî ma'rifeti mersûmi mesâhifi'l-emsâr adlı eseri, sahih rivâyetlere dayalı olarak resmu'l-mushaf kaidelerini sistemli biçimde ortaya koymuş; bu eser daha sonra Şâtıbî (öl. 590/1194) tarafından Akîletu etrâbi'l-kasâid adıyla manzum hale getirilmiştir. Şâtıbî'nin bu telifi, konuyu kolay ezberlenebilir ve aktarılabilir bir formda sunduğu için geniş bir ilgi görmüş ve bu eser üzerine pek çok şerh yazılmıştır. Bunlar içerisinde en hacimlisi ve detaylı olanlarından biri Burhânuddîn Ca'berî'nin (öl. 732/1332) Cemîletu erbâbi'l-merâsıd fî şerhi Akîleti etrâbi'l-kasâid adlı çalışmasıdır. Söz konusu eser incelendiğinde yalnızca Akîle beyitlerinin açıklamasıyla sınırlı kalmayıp resmu'l-mushaf ilminin tarihi arka planına, temel meselelerine ve kaynaklarına dair zengin bilgiler sunmaktadır. Bu tez çalışması üç ana bölümden oluşmaktadır. İlk bölümde resmu'l-mushaf ilminin tanımı, tarihi seyri ve kaynakları ele alınmıştır. Bu beyanda öncelikle Hz. Peygamber döneminden başlayarak Hz. Ebû Bekir, Hz. Osman, tâbiîn ve tebeu't-tâbiîn dönemlerindeki resm uygulamaları ve alanla ilgili temel kaynaklar aktarılmıştır. İkinci bölümde Şâtıbî'nin hayatı, ilmî kişiliği ve eserleri tanıtılmış; ardından Akîletu etrâbi'l-kasâid'in yapısı, metodu ve resmu'l-mushaf ilmi açısından taşıdığı değer irdelenmiş; bu manzume üzerine yapılan şerhler kısaca tanıtılmış ve eserin sonraki literatür üzerindeki etkisi ortaya konulmuştur. Üçüncü bölümde ise Ca'berî'nin Cemîletu erbâbi'l-merâsıd isimli şerhi detaylı bir şekilde incelenmiştir. Ayrıca eserin yazım yöntemi, kaynakları, diğer şerhlerden ayıran yönleri vb. hakkında ayrıntılı bilgi verilmiştir. Bunun yanı sıra eserin içeriğinde yer alan ferş ve usûl meseleleri gibi konulara yaklaşımı ve verdiği örnekler analiz edilerek değerlendirilmiştir.
Özet (Çeviri)
Since the revelation of the Qur'an, preserving it in written form alongside its oral transmission has been one of the greatest scholarly responsibilities of the Islamic ummah. In this context, the orthographic rules followed during the transcription of the Qur'anic codices eventually evolved into a distinct field of study known as rasm al-mushaf. This discipline, which determines the principles for writing letters, words, and certain orthographic features, was practically applied during the time of the Companions and their successors. From the second century AH onward, it began to be supported by written texts and independent treatises, resulting in a rich body of literature. One of the foundational sources in this field is al-Muqniʿ by Abu Amr al-Dânî, which systematically presents the principles of resm al-mushaf based on authentic narrations. This work was later versified by al-Shatibi in his poem Aqilatu atrab al-qasaid. Due to its accessible and memorizable format, al-Shatibi's poem garnered significant attention and inspired numerous commentaries. Among these, one of the most comprehensive and detailed is Jamilatu arbab al-marasid fi sharh Aqilati atrab al-qasaid by Burhan al-Din al-Jaʿbari. This work not only explains the verses of Aqila but also offers rich insights into the historical background, core issues, and sources of rasm al-mushaf. This thesis consists of three main chapters. The first chapter discusses the definition, historical development, key concepts, and sources of resm al-mushaf, covering the application of orthographic rules from the Prophet's time through the periods of Abu Bakr, Uthman, the Tabiun, and the Taba al-Tâbiîn. It explains rules such as hadhf, ithbat, ibdal, farsh, usul, hamza, and qalb. The second chapter introduces al-Shatibi's life, scholarly character, and works; it then examines the structure, method, and significance of Aqilatu atrab al-qasaid within the discipline of resm al-Mushaf. The commentaries written on this poem are briefly introduced, and the work's influence on later literature is evaluated. The third chapter offers a detailed analysis of al-Jaʿbari's commentary Jamila. It explores the author's methodology, sources, distinguishing features compared to other commentaries, and analyzes his treatment of issues such as farsh and usul through selected examples.
Benzer Tezler
- Akiletü Etrabi'l-Kasaid ile ilgili çalışmalar
Studies on the book 'Aqila Atrab Alkasaed'
ABDULKADİR DEYRİ
Yüksek Lisans
Arapça
2022
DinMarmara ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ EMRULLAH TUNCEL
- Kıraatlerin sarf (Morfolojik) açısından incelenmesi: 30. cüz örneği
Investigation of qirā'āt in terms of sarf (Morphology): Example of juz 30
HATİCE ZAFER
Yüksek Lisans
Türkçe
2024
Doğu Dilleri ve Edebiyatıİstanbul ÜniversitesiDoğu Dilleri ve Edebiyatları Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ABDULLAH KIZILCIK
- Türk ve İslam Eserleri Müzesi Şam Evrakı Koleksiyonu'ndaki Hicazi Kur'an yazmalarının tasvir ve tahlili
Description and analysis of the Hijāzī Qur'an manuscripts in the museum of Turkish and Islamic Art Museum's collection of damascus documents
ELİF BEHNAN BOZDOĞAN
Doktora
Türkçe
2024
DinMarmara ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. MEHMET EMİN MAŞALI
- Tefsir mukaddimelerinde yer alan kıraat bilgileri
The informations of qiraat in tafsirs introductions
MEHMET CİHAT AKSOY
Yüksek Lisans
Türkçe
2023
DinErciyes ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. ÖMER ÖZBEK
- Kırâat ilminin temel meseleleri açısından İbn Akîle el-Mekkî'nin 'ez- Ziyâde ve'l-İhsân fî ulûmi'l Kur'an' adlı eseri
An examination of Ibn ʿAkīle al-Makkī's 'al-Ziyāde ve al-Ihsān fīʿUlūmi'l- Qurʾān' in terms of the core issues of qiraat studies
HÜSEYİN ÇELİKKOL
Yüksek Lisans
Türkçe
2025
DinMarmara ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ MEHMET KARA