Orhun ve Yenisey yazıtlarındaki coğrafi terimlerin art ve eş zamanlı dil incelemesi
Diachronic and synchronic linguistic analysis of geographical terms in the Orkhon and Yenisei inscriptions
- Tez No: 966159
- Danışmanlar: PROF. İBRAHİM ŞAHİN
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Türk Dili ve Edebiyatı, Turkish Language and Literature
- Anahtar Kelimeler: Toponimi, Coğrafi Terimler, Fonetik Değişmeler, Morfolojik Değişmeler, Yapısal İnceleme, Toponymy, Geographical Terms, Phonetic Changes, Morphological Changes, Structural Analysis
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Ege Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Türk Dili ve Lehçeleri Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 115
Özet
Bu tezin konusu, Orhun ve Yenisey Yazıtlarındaki Coğrafi Terimlerin Art ve Eş Zamanlı Dil İncelemesi olup, Orhun ve Yenisey Yazıtları kapsamındaki kaynaklarımız ise Kül Tigin, Bilge Kağan, Bilge Tokyukuk, Yenisey, Köli Çor, Tes, Tariat ve Şine Us Yazıtlarıdır. Bu eserlerdeki coğrafi terimler tespit edilip art ve eş zamanlı olarak incelenmiştir. Tezimiz iki ana bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde yukarıda sözü geçen yazıtlardaki coğrafi terimlerin tespit edilmesi, tespit edilen coğrafi terimlerin toponimin türleri (Oykomin, oronim, hidronim, drimonim vb.) bakımından sınıflandırılması ve her bir coğrafi terim hakkında edinilen etimolojik izahlar; makaleler, gramer kitapları, yüksek lisans ve doktora tezlerinden yararlanılmış olan bilgiler, bunula birlikte Derleme Sözlüğü, Tarama Sözlüğü, konumuzla ilgili yapılan coğrafya çalışmaları da mevcuttur. Tez kapsamında ele alınan çağdaş Türk lehçeleri olan Özbek Türkçesi, Kırgız Türkçesi, Tuva Türkçesi ve Türkiye Türkçesinde tespit edilen coğrafi terimlerin karşılaştırılmasında, ilgili lehçelere ait gramer kaynakları ile sözlüklerden yararlanılmış; bu kaynakların hem orijinal halleri hem de Türkiye Türkçesine aktarılmış versiyonları kullanılmıştır. İkinci bölümde, tespit edilen coğrafi terimler fonetik, morfolojik kuruluşları itibarıyla incelenmişlerdir. Sonuç bölümünde ise, her bölümüne ait öne çıkan sonuçlar ifade edilmiş ve tez kapsamında ele alınan yazıtlardaki coğrafi terimlerin yine tez kapsamında incelenen çağdaş Türk lehçeleriyle karşılaştırılmasına yönelik tablo çalışması (Tablo 1.) yer almaktadır. Toponimi türlerine göre dağılım oranlarının gösterildiği grafik ise (Grafik 1.) ekler bölümünde sunulmaktadır.
Özet (Çeviri)
The topic of this postgraduate thesis is A Diachronic and Synchronic Study of Geographical Terms in the Orkhon and Yenisei Inscriptions. The primary sources examined within the scope of this study include the inscriptions of Kül Tigin, Bilge Khagan, Bilge Tonyukuk, Yenisei, Köli Chor, Tes, Tariat and Shine Usu. In these works, geographical terms have been identified and analyzed both diachronically and synchronically. This thesis consists of two main chapters. In the first chapter, the geographical terms found in the aforementioned inscriptions are identified and classified according to their toponymic categories (e.g., oikonyms, oronyms, hydronyms, dromonyms, etc.). Etymological explanations for each geographical term are provided with reference to academic articles, grammar books, master's and doctoral theses, as well as lexical sources such as the Derleme Sözlüğü (Compilation Dictionary), Tarama Sözlüğü (Scanning Dictionary), and relevant geographical studies. In the comparison of the identified geographical terms with those found in contemporary Turkic dialects—namely Uzbek, Kyrgyz, Tuvan, and Turkey Turkish—both original and translated versions of grammar books and dictionaries pertaining to these dialects have been utilized. The second chapter focuses on the phonetic (e.g., vowel lengthening and shortening, consonant alternations), morphological (e.g., derivational suffixes used in place names), and structural analysis (e.g., simple, derived, and compound toponyms) of the identified terms. In the conclusion section, general findings from each chapter are summarized. Additionally, a comparative table (Figure 1) of the geographical terms in the inscriptions with their equivalents in contemporary Turkic dialects is presented. A chart (Figure 2) displaying the distribution of the terms by toponymic category is also included in the appendix section.
Benzer Tezler
- Çok satırlı Yenisey Yazıtları üzerine incelemeler
Studies on the multi-line Yenisei Inscriptions
TUĞÇE ÇULUK
Yüksek Lisans
Türkçe
2025
Türk Dili ve Edebiyatıİzmir Demokrasi ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. HÜSNÜ ÇAĞDAŞ ARSLAN
- Erken devir Türk yazıtlarında Türk sanat tarihine ilişkin bilgiler
According to old Turkish inscription information regarding Turkish history of art
NURAY FİLİZ
Yüksek Lisans
Türkçe
2019
Sanat TarihiMimar Sinan Güzel Sanatlar ÜniversitesiSanat Tarihi Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ JALE ÖZLEM OKTAY ÇEREZCİ
- Yenisey yazıtları (Transliterasyon, transkripsiyon, çeviri, açıklama, metin ve dizin)
Yenisey inscriptions (Transliteration, transcription, translation, explanation, text, index)
SERKAN ŞEMEN
Doktora
Türkçe
2016
Türk Dili ve Edebiyatıİstanbul ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. AYŞEGÜL SERTKAYA
- 1-12 arasında numaralandırılmış Yenisey yazıtları
Yenisei inscriptions numbered between 1-12
ELİF NUR KARAR
Yüksek Lisans
Türkçe
2021
Türk Dili ve EdebiyatıAnadolu ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ HÜLYA YILDIZ
- Орхон жана энесай жазма эстеликтеринин тилдик жана алфавиттик салыштырылуусу
Orhun ve Yenisey yazıtlarının dil ve alfabe açısından karşılaştırılması
ARGEN ŞABDANOV
Yüksek Lisans
Kırgızca
2022
DilbilimKırgızistan-Türkiye Manas ÜniversitesiTürkoloji Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. NURDİN USEEV