Muhammed b. Mustafa Akkirmânî'nin Beydâvî tefsirine yazdığı hâşiye: İnceleme ve neşir (Nebe-İnfitar arası)
Muhammed b. Mustafa al-Akkirmânî's gloss on Beydâvî's tafsir: Analysis and critical edition (Between Nebe and İnfitar Surahs)
- Tez No: 966836
- Danışmanlar: DOÇ. DR. ŞÜKRÜ MADEN
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Din, Religion
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Karabük Üniversitesi
- Enstitü: Lisansüstü Eğitim Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 274
Özet
Tefsir ilmi asırlardır devam edegelen bir gelişim süreci içerisinde olmuştur. Osmanlı Dönemi'nde te'lif edilen eserler bu gelişimin büyük bir parçasını oluşturmaktadır. Nitekim Osmanlı dönemi tefsirciliğinde bir gelenek haline gelen şerh ve hâşiye yazımı bu çerçevede önemli bir konuma sahiptir. Hâşiye literatürü içerisinde sûreler üzerine te'lif edilen hâşiyeler önemli bir kısmı oluşturur. Bunlar arasında da namazlarda daha çok okunmasının yanında lügavi i'câzı daha bariz olmaları hasebiyle Fatiha, İhlas ve Nebe cüzü sûrelerine hâşiyeler yazılmıştır. Bu çalışma XVIII. yüzyıl Osmanlı müfessirlerinden Muhammed b. Mustafa Akkirmâni'nin, Beydâvî Tefsîri'nin Nebe Cüzü üzerine kaleme aldığı yazma halindeki hâşiyesi konu edinilmiştir. Bu eserin ismi kütüphane kayıtlarına her ne kadar Tefsir-u Sûreti'n Nebe olarak kaydedilmiş olsa da hâşiyenin mukaddimesinden anlaşılacağı üzere Kur'ân'ın 30. cüzünün tamamını ihtiva etmektedir. Araştırmanın ilk bölümünde; müderrislik ve kadılık vazifeleri ifa etmiş ve dini-akli ilimlerin birçok alanında te'liferi bulunan Muhammed b. Mustafa Akkirmâni'nin hayatı, ilmi kişiliği, tahsili ve yaptığı görevler ile kaleme aldığı eserleri incelenmiştir. İkinci bölümde; Akkirmânî'nin, Beydâvî'nin Envâru't tenzil ve esrâru't te'vil adlı tefsirine yazdığı hâşiyenin adı, müellife aidiyeti, te'lif tarihi ve muhtevâsı ele alınmış, eserin kaynakları tespit edilmiştir. Üçüncü bölümde ise muhaşşinin yaptığı çok yönlü açıklamalar ele alınarak eserin, rivâyet ve dirâyet yönleri zikredilmiş, ulaşılan sonuçlara yer verilmiş, ihtiva ettiği ulûmü'l-Kur'ân konuları incelenmiş ayrıca hâşiyenin metni (Nebe-İnfitar sûreleri arası), neşredilerek çalışmaya eklenmiştir. Eser, metni şerh etmenin yanı sıra dönemin ilmî birikimini de yansıtmaktadır. Özellikle sarf ve nahiv bağlamındaki dilbilimsel tahliller, kıraat farklılıklarına dair açıklamalar ve kelami değerlendirmelere ön plana çıkmaktadır. Müfessirin aklî ve naklî istidlalleri Osmanlı tefsirciliğinin özelliklerini taşımaktadır.
Özet (Çeviri)
The science of Qur'anic exegesis has been in a continuous process of development for centuries. Works produced during the Ottoman period constitute a significant part of this tradition. In Ottoman exegesis, the writing of commentaries (sharḥ) and glosses (ḥāshiya) became a scholarly tradition of notable importance. Within the gloss literature, works composed on individual surahs form a considerable portion. Among these, glosses on Sūrat al-Fātiḥa, Sūrat al-Ikhlāṣ, and the surahs of the Nabaʾ section stand out, both because of their frequent recitation in prayers and their more apparent lexical inimitability (iʿjāz). This study examines the manuscript gloss written by the 18th-century Ottoman exegete Muḥammad b. Muṣṭafā al-Aqqirmānī on the Nabaʾ section of al-Bayḍāwī's Tafsīr. Although recorded in library catalogues under the title Tafsīr Sūrat al-Nabaʾ, the introduction shows that the gloss covers the entire 30th juzʾ of the Qur'an. The first chapter of the research focuses on al-Aqqirmānī's life, education, scholarly character, official duties, and works, as he served both as a mudarris and a qāḍī, producing writings in various fields of religious and rational sciences. The second chapter discusses the title, authorship, date of composition, and content of the gloss, as well as identifying its sources. The third chapter analyzes the exegete's multifaceted explanations, identifying the transmitted (riwāya) and rational (dirāya) dimensions, examining the topics of Qur'anic sciences (ʿulūm al-Qurʾān) it contains, and presenting the edited text of the gloss (covering Sūrat al-Nabaʾ to Sūrat al-Infiṭār) as an appendix to the study. In addition to explaining the text, the work reflects the scholarly accumulation of its period. In particular, linguistic analyses in the fields of morphology and syntax, discussions of variant readings (qirāʾāt), and theological interpretations stand out. The author's rational and textual arguments embody the characteristic features of Ottoman Qur'anic exegesis.
Benzer Tezler
- Akkirmanî adıyla bilinen Muhammedin bin Mustafa Hamid el- Kefevî'nin Besmele Salat ve Hamdele adlı risalesinin tahkiki
رسالة في حَلِّ البسملة والصلاة والحمدلة، للإمام محمد بن مصطفى حميد الكفوي، المعروف بآقكرماني (ت: 1074هــ) دراسةً وتحقيقاً
ESSMAT SHAKIR FARHAN
Yüksek Lisans
Arapça
2023
DinÇankırı Karatekin ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ BEKİR YILDIRIM
- Muhammed B. Mustafa Akkirmani' nin İklilü't-Teracim adlı eserinde felsefi kavramlar
Philosophy ideas in the work called 'İklilü't-Teracim' of Muhammed B. Mustafa Akkirmani
NESLİHAN DAĞ
Yüksek Lisans
Türkçe
2006
DinFırat ÜniversitesiFelsefe ve Din Bilimleri Ana Bilim Dalı
Y.DOÇ.DR. CEVDET KILIÇ
- Muhammed b. Mustafa el-Akkirmânî ve cüz-i irade görüşünün değerlendirilmesi
Muhammed b. Mustafa el-Akkirmânî and evaluation of judgment of will
HÜSNÜ ÖTÜN
Yüksek Lisans
Türkçe
2023
DinSivas Cumhuriyet ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ ERKAN BULUT
- Muhammed bin Mustafa Akkirmânî ve itikâdî görüşleri
Muhammad bin Mustapha Aqkirmânî And his belief opinions
MUSTAFA BAL
Yüksek Lisans
Türkçe
2017
DinGümüşhane ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. BERAT SARIKAYA
- Muhammed bin Mustafa Akkirmânî ve Muhtasâr-u Muğni'l- Lebîb an Kütübi'l-Ea'rîb'in edisyon kritiği
Muhammad bin Mustafa Akkirmani and Muhtasar-u Mugni'l-Lebib an Kutubi'l-Ea'rib edition critic
SADRETTİN BUĞDA
Yüksek Lisans
Türkçe
2014
Doğu Dilleri ve EdebiyatıAtatürk ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. MUSTAFA KAYA