Fâtımîler ve Eyyûbîler döneminde Mısır'ın Yemen üzerindeki hâkimiyet mücadeleleri (358-648/969-1250)
The struggle for Egyptian domination over Yemen during the Fāṭimid and Ayyūbid periods (358–648/969–1250)
- Tez No: 967924
- Danışmanlar: DOÇ. DR. MURAT SERDAR
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Tarih, History
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi
- Enstitü: Lisansüstü Eğitim Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Tarih Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Ortaçağ Tarihi Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 288
Özet
Yemen tarihi açısından Hicrî 358-648/Miladî 950-1250 yılları arasında Orta Çağ İslâm dünyasında iki büyük devlet etkili olmuştur. Bunlardan ilki, Kuzey Afrika, Mısır, Şam, Hicaz ve Yemen'de egemenlik kuran Fâtımî Devleti'dir. İkincisi ise Fâtımîler'e son vererek onların iktidar olduğu topraklara varis olan ve aynı bölgelerde siyasî üstünlük kuran Eyyûbî Devleti'dir. Her iki devletin de Yemen üzerindeki etkisi belirgin olmuştur. Siyasî ve dinî alanda büyük bir güce erişmiş olan Fâtımîlerin, ardından Eyyûbîlerin, Yemen üzerinde siyasî, askerî ve kültürel tahakkümü söz konusudur. Fâtımîlerin Yemen'deki ilk egemenlik devresinde, İsmâilî dâvayı yaymak amacıyla yürütülen yoğun bir siyasî ve dinî faaliyetle başlamıştır. İsmâiliyye mezhebinin Yemen'de yayılması için İbn Havşeb ve Ali bin Fazl gibi önemli şahsiyetler, bölgeye gönderilmiş, bu kişiler Yemen'de yerel kabilelerle ittifak kurarak İsmâilî dâvayı yaymaya çalışmıştır. Bu süreçte Yemen'deki yerel hânedanlıklarla çatışmalar yaşanmış ve bölge üzerinde egemenlik mücadelesi başlamıştır. Ali bin Fazl'ın San'a ve Zebîd gibi önemli şehirleri ele geçirmesi, Fâtımîlerin Yemen üzerindeki nüfuzunu güçlendirmiştir. Ancak Fâtımîlerin Yemen'deki bu hükümranlığı, hem iç çekişmeler hem de dış güçlerin baskıları sonucunda zayıflamaya başlamış ve bu sürecin sonunda Yemen'de Fâtımî otoritesi sona ermiştir. Bununla birlikte Fâtımîlerin Yemen'deki ikinci hâkimiyet döneminde Fâtımîlere tâbi olarak iktidar tesis eden Suleyhîler (439-532/1047-1138) Yemen'deki siyasî birliği sağlamış ve Fâtımîlerle sıkı bir bağ kurmuştur. Devletin müessisi Ali bin Muhammed'in ölümünden sonra oğlu Ahmed el-Mükerrem, sonrasında da el-Mükerrem'in eşi Melike Ervâ yönetimi devralmış ve Suleyhî hânedanı bir süre daha varlığını sürdürmüştür. Suleyhîler Yemen'de siyasî dengeyi sağlamakta önemli bir rol oynamış hatta bu dönemde Yemen, İsmâiliyye mezhebinin Mısır'ın ardından ikinci merkezi olmuştur. Ancak iç çatışmalar ve dış baskılar nedeniyle zamanla zayıflayarak v çökmüştür. Fâtımî hânedanına son veren Eyyûbîlerin Yemen'e olan müdahalesinde Selâhaddîn'in kardeşi Turan Şah, Yemen'i fethederek burada Eyyûbî idaresini tesis etmiş ve bölgedeki Benî Mehdî Devleti'ni ve yerel hânedanlardan Zürey'îleri ve Benî Hâtim hânedanını ortadan kaldırmıştır. Eyyûbîler Yemen'de kurdukları idarî yapı ile bölgede merkezi bir otorite tesis etmeye uğraşmışlardır. Turan Şah ve Tuğtekin gibi Eyyûbî liderler, hem yerel kabilelerle ittifaklar kurmuş hem de mezhepsel çatışmaları kontrol altına almaya çalışmışlardır. Eyyûbîlerin Yemen üzerindeki askeri başarıları ve Aden, San'a gibi stratejik şehirleri ele geçirmeleri, bölgenin siyasî dengelerini değiştirerek tesis edilen idarî yapı ve askerî faaliyetler vasıtasıyla bölgenin sosyal ve ticarî yapısını derinden etkilemiştir.
Özet (Çeviri)
From the perspective of Yemeni history, between AH 358–648/AD 950–1250, two major states held influence in the medieval Islamic world. The first was the Fāṭimid Caliphate, which established authority over North Africa, Egypt, al-Shām, the Ḥijāz, and Yemen. The second was the Ayyūbid dynasty, which brought an end to Fāṭimid rule and inherited its territories, achieving political supremacy across the same regions. Both dynasties had a profound impact on Yemen, exercising political, military, and cultural hegemony. The first phase of Fāṭimid domination in Yemen commenced with intensive political and religious activities aimed at propagating the Ismāʿīlī daʿwa. Leading dāʿīs such as Ibn Ḥawshab and ʿAlī b. Faḍl were dispatched to the region to spread the Ismāʿīlī doctrine, forging alliances with local tribal groups. This period witnessed conflicts with indigenous dynasties and the emergence of a struggle for regional supremacy. The conquests of ʿAlī b. Faḍl, notably the capture of major urban centers such as Ṣanʿāʾ and Zabīd, consolidated Fāṭimid influence in Yemen. However, internal factionalism and external pressures gradually weakened this authority, leading to the collapse of direct Fāṭimid control. The second phase of Fāṭimid influence was marked by the rise of the Ṣulayḥid dynasty (439–532/1047–1138), which acknowledged Fāṭimid suzerainty. The Ṣulayḥids unified Yemen politically and maintained strong ties with Cairo. Following the death of the founder, ʿAlī b. Muḥammad al-Ṣulayḥī, power passed to his son Aḥmad al-Mukarram, and subsequently to al-Mukarram's wife, Queen Arwā bt. Aḥmad al-Ṣulayḥī. Under their leadership, the Ṣulayḥids preserved political stability and transformed Yemen into the second most important center of the Ismāʿīlī movement after Egypt. Nonetheless, internal disputes and external interventions led to their decline. After the fall of the Fāṭimids, the Ayyūbids, under the command of vii Tūrānshāh, brother of Ṣalāḥ al-Dīn Yūsuf b. Ayyūb, invaded Yemen, establishing Ayyūbid rule and eliminating the Banū Mahdī state as well as local dynasties such as the Zurayʿids and the Banū Hātim. The Ayyūbids sought to centralize governance through newly introduced administrative structures, forging alliances with local tribes while attempting to regulate sectarian tensions. The Ayyūbids' military successes— most notably the capture of strategic cities such as ʿAdan and Ṣanʿāʾ—reshaped the political balance of the region. Through their administrative organization and military campaigns, they profoundly influenced Yemen's social structure and commercial networks.
Benzer Tezler
- Türk ve İslam Eserleri Müzesi'nde bulunan Memlûk cildleri
Bindings of Mamluk manuscripts found in the Museum of Turkish and Islamic Arts
BETÜL ŞAHİN
Doktora
Türkçe
2022
Güzel Sanatlarİstanbul ÜniversitesiTürk İslam Sanatları Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. HİLAL KAZAN
- İbn Berri, hayatı, eserleri ve Mesâ'il Mensûre fi't-Tefsir ve'l-Arabiyye ve'l Meânî adlı eserinin incelenmesi
The examination of the work of Ibn Berrî, hayati, eserleri ve Mesâi'l Mensûre fi't-Tefsir ve'l-Arabiyye ve'l-Meâni
MUKADDES ÇELİK
Yüksek Lisans
Türkçe
2022
DilbilimAdıyaman ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ HACI ÇİÇEK
- Memlûk-Altın Orda diplomasisi ve Karadeniz köle ticareti (1260-1354)
Mamluk-Golden Horde diplomacy and the Black Sea slave trade (1260-1354)
BATUHAN TAŞKIN
Yüksek Lisans
Türkçe
2025
TarihFatih Sultan Mehmet Vakıf ÜniversitesiTarih Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ AHMET USTA