(حاشية حسين بن حسن الخلخالي (ت.1014هــ) على تفسير البيضاوي: من سورة القيامة إلى سورة الناس دراسةً وتحقيقاً)
Hüseyin b. Hasan el-Helhâlî'nin Beydâvî tefsiri üzerine yaptığı haşiyenin tahkik ve incelemesi (Kıyâmeh Suresinden Nâs Suresine kadar)
- Tez No: 968068
- Danışmanlar: DOÇ. DR. MOHAMADOU ABOUBACAR MAIGA
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Din, Religion
- Anahtar Kelimeler: Tefsir, Beyzâvî, Halkhâlî, Kıyamet, Tahkik, Tafsīr, al-Bayḍāwī, al-Khalkhālī, al-Qiyāmah, Critical Edition
- Yıl: 2025
- Dil: Arapça
- Üniversite: Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi
- Enstitü: Lisansüstü Eğitim Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 231
Özet
Bu çalışma, Hüseyin b. Hasan el-Halkhâlî'nin (ö. 1014 H.) Beyzâvî Tefsiri Üzerine Hâşiyesi'ni (Kıyamet Suresi'nden Nâs Suresi'ne kadar olan kısmı) tahkik edip incelemektedir. Söz konusu haşiye, Zemahşerî'nin el-Keşşâf'ının bir özeti olan Beyzâvî tefsirine yönelik kapsamlı bir şerh niteliği taşıdığı için hem dil hem de tefsir ilimleri açısından büyük bir öneme sahiptir. Bu nedenle, çalışmaya gösterilen özen hem Beyzâvî hem de Zemahşerî tefsirlerine duyulan ilgiyi yansıtmaktadır. Tahkik çalışmasında Türkiye'de bulunan üç nüsha esas alınmıştır. Çalışmada, Beyzâvî ve Halkhâlî'nin ilmî hayatlarıyla ilgili olarak tarihsel-tanımlayıcı yöntem kullanılmıştır. Tahkik bölümünde ise karşılaştırma ve mukayese yöntemi benimsenmiş, metinler karşılaştırılarak farklılıklar dipnotlarda belirtilmiş ve kaynaklara atıflar yapılmıştır. Çalışmanın ulaştığı başlıca sonuçlardan biri, Halkhâlî'nin kendi döneminde Azerbaycan'da önde gelen Sünni âlimlerden biri olduğu ve özellikle dil, tefsir ve mantık alanlarında üstün bir yetkinliğe sahip olduğudur. Ayrıca, müellifin Mu'tezile gibi sapkın mezheplere karşı görüşler geliştirdiği, Kıyamet gününde Allah'ın görüleceğini savunduğu ve ilâhî zatın bir benzerinin olamayacağını vurguladığı tespit edilmiştir. Halkhâlî'nin geniş bir kültüre sahip olduğu, başvurduğu kaynakların zenginliği ve görüşleri sunmadaki ustalığı da dikkat çekmektedir. Haşiye, ayetlerin tefsirinde pek çok yorum, mantıksal inceleme, edebî bezeme (bedî') ve söz sanatları, gramer ve sarf konularını, farklı kıraat (okunuşları) ve bunların yönlendirilmesini içermektedir. Müellif, önceki müfessirlerin görüşlerini sadece aktarmakla yetinmemiş, onların ifadelerini çözümlemiş, anlamı problemli olan kısımları açıklamış ve en uygun yorumu seçerek tefsir ilmine özgün bir katkı sunmuştur. Seçimlerini ise diğer müfessirler, dilbilimciler ve uzmanların görüşleriyle desteklemiştir. Sonuç olarak, çalışma hem bilimsel derinliği hem de akıcı üslubuyla tefsir literatürüne önemli bir katkı sağlamaktadır.
Özet (Çeviri)
This study examines and critically editions Ḥusayn ibn Ḥasan al-Khalkhālī's (d. 1014 H.) marginal commentary on the al-Bayḍāwī Tafsīr, covering the portion from Sūrat al-Qiyāmah to Sūrat al-Nās. This commentary holds significant value in both linguistic and tafsīr sciences, as it provides a comprehensive explanation of the al-Bayḍāwī Tafsīr, which itself is a concise version of al-Zamakhsharī's al-Kashshāf. Therefore, the scholarly attention given to this work reflects an interest in both the al-Bayḍāwī and al- Zamakhsharī's tafsīrs. The critical edition is based on three manuscripts preserved in Turkey. The study employs a historical-descriptive approach to examine the scholarly lives of al-Bayḍāwī and al-Halkhâlî. In the edition section, a comparative method was applied: texts were compared, textual variants were noted in the footnotes, and references were documented meticulously. One of the main findings of the study is that al-Halkhâlî was one of the leading Sunni scholars in Azerbaijan during his time, possessing exceptional expertise in language, tafsīr, and logic. Moreover, he articulated positions against deviant sects such as the Mu'tazilah, affirmed the vision of God on the Day of Resurrection, and emphasized that the Divine Essence has no comparable counterpart. al- Khalkhālī's broad cultural knowledge, the richness of his sources, and his skill in presenting and reconciling differing views are particularly noteworthy. The commentary encompasses a wide range of exegetical material, including interpretive notes, logical analysis, rhetorical devices (badī'), literary embellishments, grammatical and morphological discussions, and guidance on different qirā'āt (readings). The author does not merely transmit the opinions of previous exegetes; he analyzes their expressions, clarifies problematic passages, and selects the interpretation most appropriate to the meaning of the verses, thereby making an original contribution to tafsīr scholarship. His selections are further supported by the views of other exegetes, linguists, and scholars. In conclusion, this study provides a valuable contribution to the tafsīr literature, combining scholarly depth with a clear and engaging style.
Benzer Tezler
- حاشية حسين بن حسن الخلخالي (ت.1014هــ) على تفسير البيضاوي من سورة يس إلى سورة الزُّمر: دراسةً وتحقيقاً
Hüseyn B. Hasan El-Helhâlî'nin Beydâvî tefsiri üzerine yaptığı haşiyenin tahkik ve incelemesi (Yasin Suresinden Zümer Suresine kadar)
ADİL NAJM ABDULLAH ABDULLAH
Yüksek Lisans
Arapça
2025
DinTokat Gaziosmanpaşa ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. SÜLEYMAN PAK
- Muhammed B. Sâlim El-Hafnî'nin (Ö. 1181/1767) Hâşiye Alâ Hâşiyeti'l-Hafîd Alâ Muhtasarı't-Taftazâni Alâ Telhîsi'l-Miftâh Li'l-Kazvînî isimli eseri (Haber-i İsnâd bölümünden kitabın sonuna kadar) Tahkîk-Araştırma-Analiz
حاشية محمد بن سالم الحفني (ت.1181/ 1767) على حاشية الحفيد على مختصر التفتازاني على تلخيص المفتاح للقزويني( من مبحث أحوال الإسناد الخبري إلى آخر الكتاب) دراسة وتحقيقاً
HÜSEYİN ÇOBAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2024
DinTokat Gaziosmanpaşa ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ İBRAHİM İBRAHİMOĞLU
- (حاشية محمد بن سالم الحفني (1181هــ)على حاشية الحفيد على مختصر التفتازاني على تلخيص المفتاح للقزوينيمن بداية الكتاب إلى مبحث صدق الخبر وكذبه)دراسة وتحقيقاً
Muhammed b. Sâlim el-Hafnî'nin (Ö. 1181) Hâşiye alâ âşiyeti'l-hafîd alâ Muhtasarı't-Taftazâni alâ Telhîsi'l-Miftâh li'l-kazvînî isimli eseri (Kitabın başından habarin doğru ve yalan olması konularına kadar) araştırma analiz
BEYZANUR SAĞIR
Yüksek Lisans
Arapça
2024
DinTokat Gaziosmanpaşa ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ İBRAHİM İBRAHİMOĞLU
- حاشية سيف الدين الأبهري على شرح العضد لمختصر ابن الحاجب للإمام سيف الدين أحمد الأبهري الشافعي
Seyfüddin el-Ebherî'nin Adudüddîn Îcî'nın Şerhu Muhtasaru İbnü'l-Hâcib'ı üzerine haşiyesi [48-97. Varaklar Arası]
VEISAL ORUJOVI
Doktora
Arapça
2024
DinFatih Sultan Mehmet Vakıf ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ MAHMOUD MASRİ
- حاشية أحمد بن يحيى بن محمد بن سعد الدين مسعود بن عمر التفتازاني الهروي (ت916ه) على شرح الوقاية لصدر الشريعة الثاني من كتاب المكاتب إلى نهاية المخطوط(دراسة وتحقيق)
Ḥaşiyetu Aḥmed b. Yaḥya b. Muḥammed b. Sa'düddîn Mes'ûd b. Ömer et-Teftâzânî El-Herevî (ö. 916h) Ala Şerḥi'l-Viḳaye li-Sadrüşşerîa min Kitabi'l-Mukâtib ila Nihayeti'l-Maḫṭuṭ adlı eserin tahkik ve neşri
RİAN SHAKİR MOHAMMED ALİ AL QIRMIZ
Yüksek Lisans
Arapça
2024
DinKarabük ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ KHALED DERSHWI