حاشية حسين بن حسن الخلخالي (ت.1014هــ) على تفسير البيضاوي من سورة يس إلى سورة الزُّمر: دراسةً وتحقيقاً
Hüseyn B. Hasan El-Helhâlî'nin Beydâvî tefsiri üzerine yaptığı haşiyenin tahkik ve incelemesi (Yasin Suresinden Zümer Suresine kadar)
- Tez No: 925159
- Danışmanlar: DOÇ. DR. SÜLEYMAN PAK
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Din, Religion
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Arapça
- Üniversite: Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi
- Enstitü: Lisansüstü Eğitim Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 223
Özet
Bu tez, Hüseyin bin Hasan el-Halhalî'nin (ö. 1014/1605) Beyzavî Tefsiri üzerine yazdığı ve Yasin Suresi'nden Zümer Suresi'ne kadar olan kısmı inceleyip tahkik eden“Haşiyetü Hüseyn bin Hasan el-Halhalî ala Tefsiri'l-Beyzavî min Sureti Yasin ila Sureti'z-Zümer: Dirâseten ve Tahkikan”adlı eserini ele almaktadır. Söz konusu kitap, değerli ve önemli dilbilimsel tefsirlerden biri olarak kabul edilmektedir. Bu önemi, yazarının Zemahşeri'nin Keşşaf tefsirini özetleyerek kaleme aldığı Kadı Beyzâvî'nin tefsirine bir şerh olmasından kaynaklanmaktadır. Dolayısıyla, bu esere gösterilen özen, aslında bu iki büyük tefsire gösterilen özeni ifade etmekte olup, bu durum çalışmaya değer bir husustur. Tahkik sürecinde Türkiye'deki üç yazma nüsha esas alınmıştır. Çalışmada ayrıca, Beyzavî ve Halhalî'nin kişisel ve ilmi yaşamlarını incelerken betimsel-tarihsel yöntem izlenmiş, tahkik bölümünde ise metinlerin karşılaştırılması, farklılıkların dipnotlarda belirtilmesi ve metinlerle görüşlerin kaynaklarına atıfta bulunulması suretiyle karşılaştırmalı ve yorumlayıcı bir yöntem benimsenmiştir. Çalışma sonucunda bir dizi önemli bulguya ulaşılmıştır. Bunlardan en dikkat çekicisi, Halhalî'nin yaşadığı dönemde Azerbaycan'ın önde gelen Sünni alimlerinden biri olması, dil, tefsir, mantık ve diğer ilimlerdeki üstünlüğü, Allah'ın kıyamet gününde görüleceği ve ilahi zat hakkında hiçbir benzerlik ve eşliğin bulunmadığı gibi birçok konuda Mutezile ve benzeri diğer fırkalara reddiyeler yazmış olmasıdır. Ayrıca, başvurduğu çok sayıda kaynak ve görüşleri sunma, uzlaştırma ve tercih etmedeki ustalığı sayesinde geniş bir kültüre sahip olduğu görülmektedir. Haşiye, bu ayetlerin tefsirinde birçok tefsiri ve mantıki inceliği barındırmaktadır. Şerh, bedi' ve belagat sanatlarını, nahiv ve sarf konularını, kıraat vecihlerini ve bunların gerekçelerini içermektedir. Müellif, ayetlerin şerhinde Beyzavî ve Zemahşerî gibi kendisinden önceki müfessirlerin tefsirleriyle yetinmemiş, aksine onların görüşlerini V anlamış, ifadelerini çözümlemiş ve anlaşılması güç noktaları açıklamıştır. Bazen onların sözlerini eleştirmiş ve ayetlerin anlamına en uygun olan ve delil ve içtihadının kendisini yönlendirdiği görüşü tercih etmiştir. Tercihlerini, müfessirlerden, dilbilimcilerden ve diğer ilim adamlarından oluşan muhakkiklerin görüşleriyle desteklemiştir. Sonuç olarak eser, doyurucu, kapsamlı ve bilimsel açıdan sağlam ve ilgi çekici bir üslupla karmaşık ve anlaşılması güç noktaları aydınlatan önemli bir kaynak haline gelmiştir.
Özet (Çeviri)
This academic thesis examines and critically edits“(The Glosses of Hussein bin Hasan al-Khalkhālī (d. 1014 AH) on al-Bayḍāwī 's Tafsir from Surah Ya-Sin to Surah Az-Zumar: A Study and Critical Edition),”and the book is considered one of the most important and valuable linguistic commentaries. This importance stems from the fact that it is a commentary on the commentary of Judge al-Bayḍāwī, which was authored by its writer as an abridgement of al-Zamakhshari's al-Kashshāf. Therefore, attention to it means attention to these two great commentaries, making it a worthwhile endeavor. In its critical edition, three manuscripts from Turkey were relied upon. Furthermore, the study employed a descriptive-historical method when researching the personal and scholarly biographies of al-Bayḍāwī and al-Khalkhālī. In the edited section, the study also adopted a method of comparison, contrast, and commentary by transcribing the text, comparing its versions, noting the differences in the footnotes, and attributing texts and statements to their sources. The study yielded a set of conclusions, most notably: al-Khalkhālī was one of the prominent Sunni scholars in Azerbaijan during his time, excelling in language, commentary, logic, and other fields. He refuted heretical sects such as the Mutazilite's and others on numerous issues, such as his affirmation of the vision of God Almighty on the Day of Judgment and the negation of any likeness or resemblance to the Divine Essence. He was also distinguished by his extensive knowledge, evidenced by the abundance of sources he consulted and his skill in presenting, reconciling, and prioritizing different opinions. Additionally, the glosses contain many exegetical and logical subtleties in the interpretation of these verses, and the commentary includes figures of speech, rhetorical enhancements, grammatical and morphological issues, variant readings, and their justifications. The author did not merely rely on the interpretations of his predecessors, such as al-Bayḍāwī and al-Zamakhshari, in explaining the verses. Rather, he comprehended their views, analyzed their expressions, and clarified what was problematic. Sometimes, he critiqued their statements and selected the most plausible VII opinion that aligned with the meaning of the verses, guided by evidence and his own scholarly reasoning. He supported his choices with corroborating statements from accomplished commentators, linguists, and others, resulting in a rich, comprehensive, and engaging book that serves as an important source for clarifying ambiguities and resolving difficulties in a rigorous and captivating scholarly style.
Benzer Tezler
- (حاشية حسين بن حسن الخلخالي (ت.1014هــ) على تفسير البيضاوي: من سورة القيامة إلى سورة الناس دراسةً وتحقيقاً)
Hüseyin b. Hasan el-Helhâlî'nin Beydâvî tefsiri üzerine yaptığı haşiyenin tahkik ve incelemesi (Kıyâmeh Suresinden Nâs Suresine kadar)
SAAD YASEEN YOUSIF QUBLAN
Yüksek Lisans
Arapça
2025
DinTokat Gaziosmanpaşa ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. MOHAMADOU ABOUBACAR MAIGA
- Muhammed B. Sâlim El-Hafnî'nin (Ö. 1181/1767) Hâşiye Alâ Hâşiyeti'l-Hafîd Alâ Muhtasarı't-Taftazâni Alâ Telhîsi'l-Miftâh Li'l-Kazvînî isimli eseri (Haber-i İsnâd bölümünden kitabın sonuna kadar) Tahkîk-Araştırma-Analiz
حاشية محمد بن سالم الحفني (ت.1181/ 1767) على حاشية الحفيد على مختصر التفتازاني على تلخيص المفتاح للقزويني( من مبحث أحوال الإسناد الخبري إلى آخر الكتاب) دراسة وتحقيقاً
HÜSEYİN ÇOBAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2024
DinTokat Gaziosmanpaşa ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ İBRAHİM İBRAHİMOĞLU
- (حاشية محمد بن سالم الحفني (1181هــ)على حاشية الحفيد على مختصر التفتازاني على تلخيص المفتاح للقزوينيمن بداية الكتاب إلى مبحث صدق الخبر وكذبه)دراسة وتحقيقاً
Muhammed b. Sâlim el-Hafnî'nin (Ö. 1181) Hâşiye alâ âşiyeti'l-hafîd alâ Muhtasarı't-Taftazâni alâ Telhîsi'l-Miftâh li'l-kazvînî isimli eseri (Kitabın başından habarin doğru ve yalan olması konularına kadar) araştırma analiz
BEYZANUR SAĞIR
Yüksek Lisans
Arapça
2024
DinTokat Gaziosmanpaşa ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ İBRAHİM İBRAHİMOĞLU
- حاشية سيف الدين الأبهري على شرح العضد لمختصر ابن الحاجب للإمام سيف الدين أحمد الأبهري الشافعي
Seyfüddin el-Ebherî'nin Adudüddîn Îcî'nın Şerhu Muhtasaru İbnü'l-Hâcib'ı üzerine haşiyesi [48-97. Varaklar Arası]
VEISAL ORUJOVI
Doktora
Arapça
2024
DinFatih Sultan Mehmet Vakıf ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ MAHMOUD MASRİ
- حاشية أحمد بن يحيى بن محمد بن سعد الدين مسعود بن عمر التفتازاني الهروي (ت916ه) على شرح الوقاية لصدر الشريعة الثاني من كتاب المكاتب إلى نهاية المخطوط(دراسة وتحقيق)
Ḥaşiyetu Aḥmed b. Yaḥya b. Muḥammed b. Sa'düddîn Mes'ûd b. Ömer et-Teftâzânî El-Herevî (ö. 916h) Ala Şerḥi'l-Viḳaye li-Sadrüşşerîa min Kitabi'l-Mukâtib ila Nihayeti'l-Maḫṭuṭ adlı eserin tahkik ve neşri
RİAN SHAKİR MOHAMMED ALİ AL QIRMIZ
Yüksek Lisans
Arapça
2024
DinKarabük ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ KHALED DERSHWI