Orta Asya ülkelerinin güvenlik alanındaki çok taraflı işbirliği faaliyetlerinin etkinliği
Борбордук азия өлкөлөрүнүн коопсуздук жаатындагы көп тараптуу кызматташуу иш-аракеттеринин натыйжалуулугу
- Tez No: 968245
- Danışmanlar: DOÇ. DR. ZAKİR ÇOTAYEV
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Belirtilmemiş.
- Anahtar Kelimeler: Orta Asya, Neo Realizm, BDT, KGAÖ, ŞİÖ
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi
- Enstitü: Lisansüstü Eğitim Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Uluslararası İlişkiler Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 149
Özet
Orta Asya bölgesi, geçmiçten bugüne kadar doğudan batıya uzanan ticaret yollarının üzerinde bulunması nedeniyle uluslararası ilişkilerde önemli bir role sahiptir. Orta Asya'nın stratejik öneminin küresel ve bölgesel düzeyde artması büyük güçlerin ilgisini çekmeye devam etmektedir. Günümüzde bölgeye hakim olan devletin doğudan batıya uzanan ulaşım hatlarına hâkimi olacağından dolayı başta Amerika Birleşik Devletleri (ABD) olmak üzere, Rusya Federasyonu (Rusya) ve Çin Halk Cumhuriyeti'nin (Çin) ilgisini çekmektedir. Bu bölgeye olan herhangi bir ülkenin ilgisi veya hâkimiyet kurması, Avrasya'da yer alan devletlerin birbirleriyle olan ilişkilerini belirlemekte stratejik güç edinmesine yol açmaktadır. Aynı zamanda Orta Asya'nın güvenliğini sağlamak da en az bu bölgeye hâkimiyet kuracak kadar önem taşımaktadır. Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği (SSCB) döneminde bölgenin güvenliği SSCB tarafından sağlanmışsa günümüzde ise bölgesel işbirliği ile sağlanmaktadır. Devlerlerarası ilişkilerin biçimlenmesinde ve bölgelerde istikrarın korunmasında güvenlik alanındaki işbirlikleri önemli bir etkiye sahiptir. SSCB'nin dağılımından sonra bağımsızlıklarını elde eden beş yeni devlete kendi güvenliklerini sağlamak zorluk yaşatmıştır. Bundan dolayı yeni beş ulus devlet kendilerini geleneksel tehdit, terörizm, askeri saldırılara veya ortaya çıkabilcek yeni tehditlere karşı güvenliği sağlamak için işbirliği yürütmeye başlamıştır. Orta Asya ülkeleri, hem bölgesel hem de bölge dışı kaynaklı sorunlardan etkilenmiştir. Bölgedeki en önemli meselelerden biri devletlerarasındaki sınır anlaşmazlıkları olmuştur. Bu sorunları çözen ilk ülke Kazakistan ardından Türkmenistan olmuştur. Ancak, Özbekistan, Kırgızistan ve Tacikistan arasındaki sınır problemleri uzun yıllar devam etmiştir. Son dönemde Özbekistan ile Kırgızistan nihai bir anlaşmaya varmış, 2025 yılı itibariyle ise Kırgızistan ve Tacikistan da uzlaşmaya ulaşmıştır. Bölgede sınır sorunlarının yanı sıra enerji ve ticaret güvenliği ile terör bağlantılı radikal gruplar gibi diğer güvenlik tehditleri de bulunmaktadır. Orta Asya'daki güvenlik işbirliği faaliyetleri, stratejik konum, enerji kaynakları ve transnasyonel tehditler gibi nedenlere dayanmaktadır. Bu bağlamda, bölgede Birleşmiş Milletler (BM), Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (AGİT), Bağımsız DevletlerTopluluğu (BDT), Kollektif Güvenlik Antlaşması (KGAÖ), ve Şanghay İşbirliği Örgütü (ŞİÖ) faaliyet göstermektedir. Bu çalışma Orta Asya ülkelerinin güvenlik alanında yaptığı çok taraflı işbirliği faaliyetlerini araştırmak ve bunların etkili olup olmadığını belirlemeyi amaçlamaktadır. Tezin kapsamında temel iddia Orta Asya ülkelerinin ortak güvenlik sorunlarının var olması dolayısıyla aralarında çok taraflı işbirliğinin yapılmasıyla bunların ortak güvenlik işbirliği faaliyetleri sayesinde daha etkin bir şekilde halledilebileceği öngörülmektedir. Bunun yanında, Orta Asya ülkelerinin kendine özgü yönetimsel ve kurumsal yapı sorunlarının var olmasının nedeniyle bölgenin güvenlik alanında ortak işbirliği faaliyetlerinin zayıf kaldığı iddia edilmektedir. Bu araştırma, güvenlik işbirliğini realist ve liberal teoriler açısından değerlendirerek, bölge ülkeleri arasındaki güvenlik işbirliklerinin sebepleri ve sonuçlarına dair bir nitel araştırma yapmayı amaçlamaktadır. Araştırmada üç ana bölüm bulunmakta. Birinci bölümde güvenlik alanındaki işbirliği ile ilgili teorik çerçeve kapsamında liberalizm, neo liberalizm, realizm ve neo realizm teorileri değerlendirilip ve uluslararası güvenlik işbirlikleri örnekleri kapsamında Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü ve Varşova Paktı incelenmiştir. İkinci bölümde ise Orta Asya Bölgesinin tarihsel gelişimini, konumunu ve jeopolitik önemi ile Orta Asya'da güvenlik sorunu doğuran Orta Asya devletlerinin güvenliğini etkileyen faktörler ele alınmıştır. Üçüncü bölümde ise Orta Asya'nın güvenlik alanında çok taraflı işbirliği faaliyetleri kapsamında küresel nitelikteki Birleşmiş Milletler ve Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı ile bölgesel nitelikteki Bağımsız Devletler Topluluğu ve Şanghay İşbirliği Örgütlülerinin Orta Asya'daki faaliyetlerini ve faaliyetlerinin etkinlik dereceleri incelenmiştir. Araştırmanın sonucuna göre bölgede gösterdikleri faaliyetlere göre BM, AGİT, BDT ve ŞİÖ'nün her biri Orta Asya'daki güvenlik işbirliğine farklı güçlü ve zayıf yönlerle yaklaşmakta ve bu da her iki alanda da örtüşmelere ve görevdeşlik veya rekabet potansiyeline yol açmaktadır. BM, AGİT, BDT ve ŞİÖ'ün katılımı şüphesiz Orta Asya'nın güvenlik manzarasını etkilemiş olup, her bir kuruluş bölgesel istikrara çeşitli şekillerde katkıda bulunmaktadır. Bundan dolayı Orta Asya ülkelerinin bu örgütler ile işbirliklerine dair bakış açıları farklılık göstermektedir.
Özet (Çeviri)
Тарыхта маанилүү географиялык абалга ээ болгон Борбордук Азия — чыгыштан батышты көздөгөн соода жолдорунун кесилишкен аймагы катары өзгөчө мааниге ээ. Ал эми, Борбордук Азиядагы коопсуздук маселелери аймактын стратегиялык жайгашуусу, энергия булактарына жетүү, этностук жана диний ар түрдүүлүк, терроризм, баңги зат соодасы жана башка трансчекаралык коркунучтар менен тыгыз байланышта. Регион соңку жылдары дүйнөлүк аренада экономикалык жана саясий жактан өз таасирин күчөтүүдө. Бул аймак ар дайым эл аралык деңгээлде көптөгөн державалардын кызыгуусун жаратып жана алардын үстөмдүк орнотуу аракеттерине арена болуп келген. Себеби бул аймактагы үстөмдүк, Евразия континентинде жайгашкан өлкөлөрдүн тышкы саясатын жана бири-бири менен болгон мамилелерин аныктоодо маанилүү ролду ойнойт. Ошондой эле, аталган аймак, чыгыш менен батышты туташтырган транспорттук жана соода жолдорунда чечүүчү орунда турат. Советтик Социалисттик Республикалар Союзу (СССР) учурунда бул аймактын коопсуздугу негизинен союздун саясий жана аскердик структуралары аркылуу көзөмөлдөнып турган. Ал мезгилде коопсуздук маселелери борбордон башкарылып, тышкы таасирлерге чектөө болгон. 1991-жылы СССРдин кулашы менен Борбордук Азия чөлкөмүндө беш жаңы мамлекет эгемендүүлүккө ээ болушкан. Алар Кыргызстан, Казакстан, Өзбекстан, Түркмөнстан жана Тажикстан. Болжол менен 70 жыл СССРдин курамында болгон Борбордук Азия мамлекеттери үчүн, советтик багыттагы тышкы саясаттан баш тартуу жана өз алдынча тышкы саясат жүргүзүү өтө татаал баскычтардан болгон. Жогоруда аталган мамлекеттер өз алдынча көз карандысыздыкка жетишкенден кийин өздөрүнүн улуттук жана аймактык коопсуздугун камсыз кылууга аргасыз болуп, өз ара кызматташууга киришкен. Бул кызматташтыктын негизги максаты катары, дүйнөлүк жалпы коркунучтарга (терроризм, аскердик чабуул, салттуу жана жаңы коркунучтар) биргеликте каршы туруу, өз ара ишеним түзүү жана аймактык туруктуулукту камсыз кылууну белгилөөгө мүмкүн. Өз ара кызматташтыктардан
Benzer Tezler
- Gelişmekte olan ülkelerin dış borç sorunu ve Türkiye'nin dış borçları
Başlık çevirisi yok
MUSTAFA KARAGÖZ
- L'instrumentalisation de l'énergie dans la politique étrangère Russe et ses effets sur la politique énergétique de l'Union Européenne
Rus dış politikasında enerjinin araçsallaşması ve Avrupa Birliği enerji politikasına etkileri
ZEYNEL KILINÇ
Yüksek Lisans
Fransızca
2013
EnerjiGalatasaray ÜniversitesiUluslararası İlişkiler Ana Bilim Dalı
PROF. DR. MEHMET ARDA
- A neorealist analysis of Iran-Russia relations: Tajik and Syrian civil wars
İran-Rusya ilişkilerinin neorealist bir analizi: Tacik ve Suriye iç savaşları
ESRA YANIK
Yüksek Lisans
İngilizce
2019
Uluslararası İlişkilerOrta Doğu Teknik ÜniversitesiOrtadoğu Araştırmaları Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ DERYA GÖÇER AKDER
DR. ZELAL ÖZDEMİR
- The impact of Turkey's European Union accession process on EU-Turkey energy relations
Türkiye'nin Avrupa Birliği katılım sürecinin, AB-Türkiye enerji ilişkilerine etkisi
FATİH HACIBEKTAŞOĞLU
Yüksek Lisans
İngilizce
2021
EnerjiTürk-Alman ÜniversitesiAvrupa ve Uluslararası İlişkiler Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. EBRU TURHAN
- Assessment of urbanization history of Addis Ababa city, Ethiopia
Addıs Ababa cıty, Ethıopıa'nın kentleşme tarihinin değerlendirilmesi
ABDURAHMAN HUSSEN YIMER
Yüksek Lisans
İngilizce
2023
Şehircilik ve Bölge PlanlamaMersin ÜniversitesiŞehir ve Bölge Planlama Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. ALİ CENAP YOLOĞLU
