Yahya Naci Efendi ve modern fizik konusundaki Türkçe eseri
Yahya Naci Efendi and his treatise on modern physics
- Tez No: 104925
- Danışmanlar: PROF. DR. FEZA GÜNERGÜN
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Eğitim ve Öğretim, Tarih, Education and Training, History
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2001
- Dil: Türkçe
- Üniversite: İstanbul Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Bilim Tarihi Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 182
Özet
oz Tezimizde, modern bilimlerin Osmanlı ülkesine girişinde önemli rol oynamış bir kurum olan Mühendishane-i Berri-i Hümayun hocalarından Yahya Naci Efendi (öl.l824)'nin“Risâle-i Hikmet-i Tabüyye”adh eseri incelenmiştir. Eser, İstanbul'da 1809 yılında yazılmış olup 44 varaktan oluşmaktadır. Yahya Naci Efendi'nin ilk görevi Mühendishane'deki Fransızca hocalığıdır. Aynı zamanda, Bâb-ı Alî'de hevesli öğrencilere Fransızca dersleri de vermiş ve Divan-ı Hümayun tercümanı olarak da görev yapmıştır. Yahya Naci Efendi, eserinin önsözünde Avrupa ülkelerinde fen bilimleri eğitimi aldığını belirtmektedir. İnceleme konusu yaptığımız eserini, Mühendishane'de fen dersleri verdiği sırada, Batı kaynaklarından yararlanarak hazırlamıştır. Eserin yazılış amacı, top ve havan türü ateşli silahların çalışma prensiplerini açıklamaktır.“Risâle-i Hikmet-i Tabüyye”bir giriş ve 16 konu başlığından oluşmaktadır. Her başlık altında, ateşli silahların çalışma prensiplerini açıklamak için ilgili fizik ve kimya konularını ele alınmıştır. Öncelikle kinematik ve dinamik konulan (fırlatılan cisimlerin hareketi, serbest düşme, yatay atış, dairesel hareket, ağırlık ve çekim kuvvetleri, impuls) incelenmiştir. Barutun kimyasal yapısı, silahların ateşlenmesi ve yanma mekanizmaları açıklanmıştır. Sonra, yanma için havanın önemi birkaç başlık altında ele alınmıştır. Havanın bileşenleri ve özelliklerinden bahsedilmiş, su ve bileşenleri incelenmiştir. Gerek fizik ve gerek kimya konularında anlatılanlar için toplam 12 şeklin tarifi verilmiştir. İncelediğimiz yazma eserde bu şekiller yer almamaktadır.“Risâle-i Hikmet-i Tabüyye”yi, aynı dönemde benzer konularda yazılmış Avrupa kaynaklan ile karşılaştırdığımızda, bu eserin doğrudan tek bir eserin çevirisi olmadığını kolaylıkla anlayabiliriz. Yazarın, ateşli silahlann çalışma prensiplerini açıklamak için farklı eserlerden yararlanarak fizik ve kimya konularını derlemiş olduğu görülmektedir.“Risâle-i Hikmet-i Tabüyye”, klasik bir fizik veya kimya ders kitabı düzeninde olmayıp, yazara özgü bir düzen içinde yazılmıştır. Eser, gerek matematiksel temel ve gerekse felsefi yöntem itibariyle elemanter yani temel bilgileri içeren bir eser olarak değerlendirilebilir. Diğer taraftan, Yahya Naci Efendi, yararlandığı Avrupa kaynaklanndaki fizik ve kimya terimlerini" Osmanlıca'ya çevirmeye özen göstermiştir. Bu suretle modern Türkiye'de bilim terimlerinin oluşmasına öncelik etmiş grubun içinde yer almıştır. Yahya Naci Efendi'nin bu eseri, yabancı dildeki bilim eserlerinin Türkçe'ye kazandınlma sürecinin aydınlatılması bakımından önem taşımaktadır. Bu eserin incelemesiyle, onun Batı biliminden Türkçe bilim literatürüne sağladığı katkı ve yaptığı aktarma çahşmalan ortaya konacaktır.
Özet (Çeviri)
ABSTRACT The present thesis aims to study Risâle-i Hikmet-i Tabîiyye, a treatise on physics written by Yahya Naci Efendi (d. 1824), a professor at the Imperial School of Military Engineering (Muhendishane-i Berri-i Hümayun), a school which played an important role in introducing the modern sciences to the Ottoman state. The manuscript, which was written in Istanbul in 1809 (1224 H.), consisted of 44 leaves. Yahya Naci Efendi taught French at the Sublime Porte (Bâb-ı Alî), and served as dragoman at the Divan-i Hümayun. He also lectured French and sciences at the Imperial School of Military Engineering. In the preface of his book, he stated that he studied physical and mathematical sciences in Europe and prepared his book as based on European sources for the students of the military engineering school. The purpose of compiling the manuscript was to explain the operational principles of artillery such as the howitzer and gun. Risâle-i Hikmet-i Tabîiyye includes an introduction and sixteen headings. Each heading gives the physical and chemical principles needed to understand the functioning of the firearms. First, the subjects of dynamics and kinematics (projectile motion 1-2 dimensions, the motion of free falling body, circular motion, weight, attraction force and impulse) are analysed. Then, the chemical composition of the gunpowder, its combustion in the firearms are explained. The air, the crucial component of the combustion is studied under several headings. The physical and chemical properties of water and its constituents are studied as well. Yahya Naci describes twelve experiments of physics in the book. Figures of these experiments, however, are hot included in the manuscript that we studied. When Risâle-i Hikmet-i Tabîiyye is compared with end-eighteenth century European textbooks, it is easily observed that the relevant material was not directly translated from a specific book. It is likely that the writer derived the information from several sources. Moreover, the title and the order of its headings is dissimilar to those displayed in standard textbook on physics or chemistry. This dissimilarity reflects the author's personal style and also his aim* to explain how firearms function and to give the underlying principles. Yahya Naci Efendi endeavoured to translate* :; the European physical and chemical terminology into Ottoman language. Thus, he took his eminence in the elite that contributed to the establishment of scientific terminology in Turkey. The present study aims to enlighten the activities carried out by the Ottomans in the process of the transferring modern sciences into Turkey and to examine more closely the formation of the Ottoman scientific terminology in the begining of the nineteenth century.
Benzer Tezler
- Hat sanatında kullanılan okutma, mühmel harf ve tezyin işaretleri
Vowel points undotted symbols and decorative elements used in calligraphy art
BİLAL SEZER
Doktora
Türkçe
2004
El SanatlarıAtatürk Üniversitesiİslam Tarihi ve Sanatları Ana Bilim Dalı
PROF. DR. NACİ OKCU
- Şeyhülislâm Yahyâ, Cevrî, nedîm dîvânlarında gönül
Heart in the divans of Şeyhülislâm Yahyâ, Cevrî, Nedîm
REYHAN KELEŞ
Yüksek Lisans
Türkçe
2008
DinAtatürk Üniversitesiİslam Tarihi ve Sanatları Ana Bilim Dalı
PROF. DR. NACİ OKÇU
- Sayyid Yahya Şirvani ve Şarh-i Maratib-i Asrar-ı Kulub
Başlık çevirisi yok
AYPER SELİM ÖCAL
Yüksek Lisans
Türkçe
1989
Dilbilimİstanbul ÜniversitesiFars Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. A. NACİ TOKMAK
- Türk halk şiirinde ve klasik Türk şiirinde sevgili
Beloved in Turkish folk poetry and classical Turkish poetry
SUNA BULUT
Yüksek Lisans
Türkçe
2023
Türk Dili ve EdebiyatıMuğla Sıtkı Koçman ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. MEHMET NACİ ÖNAL
- Tasavvuf bağlamında Türk şiirinin serüveni: Tanzimat'tan günümüze
The adventure of turkish poetry within the context of sufism: From Tanzimat reform era to today
AHMET KARAKUŞ
Doktora
Türkçe
2019
Türk Dili ve EdebiyatıAtatürk ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ERDOĞAN ERBAY