Trabzon ve yöresi ağızları
Başlık çevirisi mevcut değil.
- Tez No: 107387
- Danışmanlar: Y.DOÇ.DR. BİLGEHAN ATSIZ GÖKDAĞ
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Türk Dili ve Edebiyatı, Turkish Language and Literature
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2001
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Karadeniz Teknik Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 245
Özet
ÖZET Trabzon ve Yöresi Ağızları adlı tezimizde Trabzon ilinin merkez ilçesi, Akçaabat, Düzköy, Çarşıbaşı, Tonya, Vakfıkebir, Beşikdüzü ve Şalpazan ilçelerinin ağız özellikleri ses ve şekil bilgisi yönünden incelenmiştir. Böylelikle Trabzonun ağız özellikleri ve Türk dili ile Anadolu ağızlan içerisindeki yeri gösterilmeye çalışılmıştır. Trabzon ağızları genel olarak Kıpçak ve Oğuz Türkçeleri 'nin özelliklerim taşımaktadır. Ayrıca başta Tonya, Düzköy ve Akçaabat olmak üzere Eski Türkçe'nin izleri de bölgede canlılığını korumaktadır. Bölgemiz ağızlarında yazı dilimizde kullanılan ünlülerin yanında türlü ses etkileriyle oluşmuş a a â ee*e ı i i 6 öt u ü ii ünlüleri de bulunmaktadır, e sesi bölgemizde sadece Beşikdüzü ve özellikle Şalpazan yörelerinde bulunmaktadır, e ünlüsü sadece önseste bulunmakta olup Beşikdüzü ve Şalpazan'nda görülmemektedir. Yöremiz ağızlarında asli uzun ünlü bulunmamaktadır. Uzun ünlüler bölgemizde hece kaynaşması ve ünsüz düşmesi neticesinde oluşurlar. Aynca yabancı kelimelerin bazılarında da uzun ünlüler kendilerini korurlar Ünlü uyumları Beşikdüzü ve Şalpazan yörelerimizde büyük ölçüde tamken, diğer yörelerimizde ünlü uyumu kuralına aykınlık oldukça fazladır. Bölgemizde eşit ikiz ünlüler ve alçalan ikiz ünlüler çoktur. Ünlü yuvarlaklaşması Akçaabat yöresinde daha yaygındır. Bölgemiz ağızlarında yaza dilimizdeki ünsüzlerden başka *g h 1 fi ünsüzleri bulunmaktadır. Bu ünsüzlerden g sadece Trabzon merkez ilçede, fi ise Beşikdüzü ve özellikle Şalpazan'nda bulunmaktadır, fi ünsüzü Şalpazan ve Beşidüzü haricinde ng olarak varlığım devam ettirmektedir. İçseste ünsüz değişmeleri de bölgemizde oldukça fazladır. Bölgemizdeki bu ünsüz değişmeleri bugünkü Kıpçak Türkçesi'yle çoğu kez benzerlik göstermektedir. Eski Türkçe'deki k ve t'li arkaik kelimeler özellikle Akçaabat, Tonya ve Düzköy yörelerinde hâlâ yaşamaktadır. Bunun yanında özellikle yine bu yörelerimizde kelime başında b>p, d>t, g>k dönüşümü çok sık rastlanan bir olaydır. Yabancı kelimelerde içsesteki çift ünsüzler bölgemiz ağızlarında fazla barınamazlar. Bölgemiz ağızlannda hece kaynaşması olayına çok sık rastlanır Ünsüz düşmesi de bölgemizdeki ses hadiselerinden biridir, ğ h k 1 n p r t v z ünsüzlerinin zaman zaman düştüğü görülür. -siz yapım ekinin Beşikdüzü ve Şalpazan dışında ince ünlüm şekli yoktur. -II isimden isim yapım eki Bölgemizde Beşikdüzü ve Şalpazan dşmda büyük ölçüde -li'dir. îlgi eki bölgemizde genellikle düz ve sadece kaim ünlülü iken, Beşikdüzü ve Şalpazannda ise fi ünsüzüyle yuvarlak ve ince ünlülü şekilleri de kullamlmaktadrr. fi ilgi ekinde bu iki bölge dışında kullanılmaz. Yükleme hâli eki genellikle -i'dir. Ancak Beşikdüzü ve Şalpazan yörelerimizde yazı dilimizle uyum gösterir. Aynca Eski Türkçe'deki n yükleme hâli eki Akçaabat yöresinde hâlâ varlığım sürdürmektedir. İşaret zamirleri ve işaret sıfatlarından önce genellikle ha gösterme edatı gelir. Bölgemizde 1. tip şahıs eklerinden zamir kökenli çokluk I. şahıs eki -z'nin yerine iyelik menşeli -k kullanılır. Görülen geçmiş zaman ve öğrenilen geçmiş zaman ekleri Beşikdüzü ve Şalpazan dışmda hemen hemen tamamen ince ünlülüdür. Şimdiki zaman eki bölgemiz ağızlannda çok çeşitlilik gösterir: -y, -yr,-ay, -ey -eyr, -yir, -yi, -iy, -iyi, -iyr, -iyir, ıyır, -yi, -ıyu, -uyu, -ayl, -ayr, -ayır. Beşikdüzü ve Şalpazan yörelerinde ince ünlülü şekli de kullanılan şart eki diğer yörelerimizde -sa'dır. Yöremiz ağızlarında - arak/-erek zarf-fiil eki kullamlmamaktadır. Bunun yerine -ma/-me isim-fıil yapım eki kullanılır. XII
Özet (Çeviri)
SUMMARY In this study, the dialect characteristics of central Trabzon and of the districts of Akçaabat, Duzkoy, Carsibasi, Tonya, Vakfıkebir, Besikduzu and Salpazari were investigated both phonologically and morphologically. By doing so, it was aimed to point out the characteristics of Trabzon dialects, and their place in Turkish language and in other Anatolian dialects. In general, Trabzon dialects have the common characteristics of Kipchak and Oghuz (Turkish) languages. Furhermore, the traces of old Turkish have been kept alive especially in Tonya, Duzkoy and Akçaabat. As well as the vowels used in written language, the regional dialects have the vowels a, â, â, e, e*, e, ı, i, i, ö, q, u, ü, tj which have been created by different sound effects. Only the Besikduzu and especially Salpazari dialects have the / e / sound. The / e / sound is only found in the first syllable but the Besikduzu and Salpazari dialects dont have it. Long vowels are formed by (syllable) contractions and consonant drops in our region. In addition, in some of the foreign words, there may be long vowels. To a great extent, there is a full vowel harmony in Besikduzu and Salpazari while in other districts there is an extensive incongruity in the rule of vowel harmony. Vowel rounding is more common in Akçaabat As well as the consonants used in the written language, the region has the'g, h, 1, n consonants. Of these, the / g / is only found in central Trabzon while / n / is found in Besikduzu and particularly in Salpazari. Except in Salpazari and Besikduzu, the / n / consonant has been used as / ng / in other districts. Consonant changes in the middle syllable are very common in the region. Such consonant changes are very similar to Kipchak Language. The archaic words with / k / and / 1 / in old Turkish have still been alive especially in Akçaabat, Duzkoy and Tonya. In addition, inital b>p, d>t and g>k changes are very common in these districts. Double cosonants in the middle syllables in the foreign words are not generally used in the regional dialects. (Syllable) contraction is very common in the regional dialects. Consonant drop is another sound characteristic of the regional dialects. Occasionally, the g, h, k, 1, n, p, r, t, v, z, cosonants may drop. Except in Besikduzu and Salpazari, the -siz suffix has no front vowel form. Except in Besikduzu and Salpazari, the II suffix which makes nouns from nouns has mostly the form of -li in the region. The relational suffix is used generally with an un rounded back vowel in the region. However, its rounded front vowel forms with / n / consonant are also used in Besikduzu and Salpazari, and this form is only used in these two districts. The accusative case suffix / n / has still been used inAkcaabat.“ ha ”demonstrative particle is generally used before demonstrative pronouns and demonstrative adjectives. In this region, the -k suffix of possesive origin is used instead of the first person plural suffix -z which is one of type I personal suffixes of pronoun origin. Except in Besikduzu and Salpazari, the simple past tense markers and the past participle markers almost always have front vowels. Present progressive marker shows great diversity in the regional dialects: -y, -yr, -ay, -ey, -eyr, -yir, -yi, -iy, -iyi, -iyr, -iyir, -ıyır, -yi, -iyu, -uyu, -ayl, -ayr, -ayir. The conditional suffix is -sa in other districts while its front vowel form is also used in Besikduzu and Salpazari. The -arak / -erek suffixes are not used in the regional dialects. Instead, the -ma / -me suffixes are used. XIII
Benzer Tezler
- Eynesil ve yöresi ağızları (İnceleme-metinler-sözlük)
The dialects of Eynesil and its region (Analysis-texts-dictionary)
KÜBRA YAZICIOĞLU
Yüksek Lisans
Türkçe
2022
DilbilimGiresun ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. FERİDUN TEKİN
- Vakfıkebir ve yöresi ağızları (Dil özellikleri - metinler - sözlük)
The dialects of Vakfıkebir and its environment (Language features-texts-dictionary)
TEMUÇİN TOSUN
Yüksek Lisans
Türkçe
2019
DilbilimGiresun ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Eğitimi Ana Bilim Dalı
PROF. DR. FERİDUN TEKİN
- Trabzon yöresi ağıtları
Başlık çevirisi yok
GÜLHANIM ALKAYA
Yüksek Lisans
Türkçe
2000
Halk Bilimi (Folklor)Karadeniz Teknik ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. ALİ ÇELİK
- Tatar Türkçesi yazı diliyle Trabzon ağzının morfolojik bağlantısı
Morphological connection of Trabzon region with Tatar Turkish literary writing language
NURŞAH TURHAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2020
Türk Dili ve EdebiyatıArtvin Çoruh ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ SABİNA ABİD