Türkiye'de senyoraj ve enflasyon vergisi
Seigniorage and ınflation tax in developing countries with special reference to Turkey
- Tez No: 112910
- Danışmanlar: PROF.DR. FEVZİ DEVRİM
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Ekonomi, Economics
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2002
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Dokuz Eylül Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Maliye Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 223
Özet
ÖZET Senyoraj kavramının köklü bir geçmişe sahip olduğu ve köklerinin Ortaçağ Avrupa'sına kadar uzandığı görülmektedir. Kağıt para sistemine geçilmesi, hükümranlık hakkını ellerinde bulunduranların daha kolay senyoraj elde etmelerine imkan sağlamıştır. 1920'lerde J. M. Keynes, mali açıdan zayıf hükümetlerin borçlarını çok rahatlıkla para basarak itfa edebileceklerini iddia etmiştir. 1950'lere gelindiğinde Philip Cagan senyoraj teorisi konusunda öncü çalışmayı yapmış ve senyorajı monetarist bakış açısıyla analiz etmiştir. Monetarist tartışmaya Milton Friedman da katılmış ve literatüre enflasyon vergisi kavramını kazandırmıştır. Bu çalışmaları, monetarist yaklaşıma alternatif olarak geliştirilen Edmund Phelps'in kamu maliyesi yaklaşımı izlemiştir. Phelps, senyorajı kamu maliyesi teorisi perspektifinden incelemiştir. Bir çok gelişmekte olan ülkede senyoraj ve enflasyon vergisi, gerek mali gerekse parasal açıdan önemli bir yere sahiptir. Bu ülkeler, yapısal, ekonomik, siyasi, kurumsal nedenlerle bütçe açıklarının önemli bir kısmını para basarak finanse etmek zorunda kalmaktadırlar. Gelişmekte olan bir ülke olarak Türkiye'nin durumu da diğer gelişmekte olan ülkelerden pek farklı değildir. Türkiye'de senyorajın kökleri genelde Osmanlı Devleti'ne özelde de Fatih dönemine kadar uzanmaktadır. Osmanlı Devleti, savaşlara ve ülkenin içine düştüğü mali sıkıntılara ya da değerli maden kıtlığına bağlı olarak tağşişe başvurmuştur. Özellikle devletin mali sıkıntıya düştüğü dönemlerde bu operasyon sıklaştırılmış ve bütçe açıklarının önemli bir finansman kaynağı haline gelmiştir. Türkiye'de 1930'lardan itibaren senyoraj hakkı T.C. Merkez Bankası'na geçmiştir. 1940'lı yılların başında Hazine'ye kısa vadeli avans açabilmesi için T.C. Merkez Bankası Kanunu'nun bazı maddeleri değiştirilmiştir. İzleyen dönemlerde bütçe açıklarının Merkez Bankası kaynaklarından finansmanı olağan bir hal almıştır. Ne zaman hükümetlerin taze paraya ihtiyaçları olsa, T.C. Merkez bankası kaynaklarına yönelmişlerdir. Bu çalışma Türkiye'de brüt ve net senyorajın ölçümü üzerinde odaklanmaktadır. 1987-2001 dönemi için GSYİH ve konsolide bütçe harcamalarının yüzdesi olarak yıllık pür senyoraj, enflasyon vergisi ve senyoraj değerleri hesaplanmaktadır. Bu hesaplamada Türkiye'de uygulamaalanı bulan ve/veya tartışılan Merkez Bankası Parası, Rezerv Para, Parasal Taban ve Düzeltilmiş Parasal Taban gibi farklı gücü yüksek para (high powered money) tanımları esas alınmaktadır. Diğer taraftan, 1987-2000 dönemi için Türkiye'de Olivera-Tanzi etkisinin boyutları ortaya konulmuştur. Buradan hareketle aynı dönemde brüt senyorajdan Olivera-Tanzi etkisinin neden olduğu vergi kayıpları düşülerek net senoraj değerleri elde edilmiştir. Çalışmanın bir diğer amacı da Türkiye'de brüt ve net senyorajı maksimize eden enflasyon oranını belirlemektir. Bu doğrultuda eşbütünleşme yöntemiyle 1987Ç1-2001Ç4 dönemini kapsayan üç aylık veri seti kullanılarak Türkiye için reel para talebi denklemi tahmin edilmekte ve tahmin edilen bu denklemlerden hareketle senyoraj denklemine ulaşılmaktadır. Daha sonra da Türkiye'de brüt ve net senyorajı maksimize eden enflasyon oranı tahmin edilmeye çalışılmaktadır. Çalışma, Türkiye'de brüt senyorajın son yıllarda düşüş eğilimine girdiğini ortaya koymaktadır. 1987-2001 döneminden en yüksek brüt senyoraj 1995 yılında elde edilmiştir. Belirtilen yılda hükümet, GSYİH'nın yaklaşık yüzde 5'i tutarında brüt senyoraj elde etmiştir. Senyoraj, izleyen yıllarda iniş çıkışlı bir trend sergilese de belirgin bir azalış eğilimine girmiştir. Net senyoraj ise, 1999 ve 2000 yıllarında brüt senyorajı aşmıştır. Senyorajın bileşenlerine bakıldığında, senyorajın çok önemli bir kısmının enflasyon vergisi kaynaklı olduğu ve pür senyorajın senyoraja katkısının minimal düzeylerde kaldığı görülmektedir. Çalışmanın ortaya koyduğu bir diğer sonuç da brüt senyorajı maksimize eden enflasyon oranının üç aylık bazda yüzde 98,5 olduğudur. v
Özet (Çeviri)
ABSTRACT Seigniorage has long history dating back to the medieval Europe. With fiat money system, obtaining signiorage revenue has become easier for those who have sovereiginity power. In 1920's J.M. Keynes pointed out that weak goverments could pay their debts by creating money. And then in 1950's Philip Cagan who did pionering study on seigniorage theory analysed it from the monetarist point of view. Another contribution to monetarist approach came from Milton Friedman and inflation tax concept in literature is a gift by Milton Friedman. These studies were followed by public finance approach developed by Edmund Phelps as an alternative to Monetrist approach of seigniorage. Phelps analysed seigniorage from public finance theory view. In many developing countries seigniorage and inflation tax have very important place from monetary and fiscal points. These countries finance a significant share of their budget deficits through monetisation. As a developing country, Turkey's situation does not so much differ from other developing countries. In Turkey, the origin of seigniorage goes over to the Ottoman State, especially to the period of Mehmed II. The Ottoman State applied to debasemant by depending mainly on war, fiscal crisis and shortages of both silver and gold metals. This operation became, especially, frequent in fiscal crises and became an important source to finance budget deficits. After the establisment of the Republic of Turkey in 1923, seigniorage privilage passed to the Central Bank of the Republic of Turkey. At the beginning of 1940s, some articles of the Central Bank Law was amended to allow the Treasury to be funded by the Bank. In the following decades, this way of financing budget deficit has been normalised. Whenever governments needed fresh money, they directed their way to the Central Bank. This study focuses on the measurement of both gross and net seigniorage in Turkey. For the period of 1987-2001, as a percentage of both gross domestic product and consolidated budget expenditure, seigniorage, pure seigniorage and inflation tax ratios are calculated on yearly basis byconsidering different money aggregates obtained from the Analitical Balance- Sheet of the Central Bank of the Republic of Turkey. Then Olivera-Tanzi effect is measured for Turkey for the period of 1987-2000. And then for the same period net seigniorage values are calculated by substracting the loss stems from Olivera Tanzi effect from gross seigniorage. Another aim of the study is to try to determine optimal inflation rate which maximises gross and net seigniorage in Turkey. In this context, a real money demand equation for Turkey is estimated by using a co-integration technique and data set covering the period of 1987Q1-2001Q4. In line with this equation, a seigniorage equation is obtained and then gross and net seigniorage maximising inflation rates are computed for the Turkish economy. This study reveals that gross seigniorage has a falling trend in recent years. As a percentage of GDP, the biggest gross seigniorage rate is obtained in 1995 in the period of 1987-2001. In 1995, the Turkish government gained a seigniorage rate, 5 percent of GDP. In the following years, although gross seigniorage displayed a rising and falling trend, it showed a clear falling trend. On the other hand, the decreasing share of real tax revenue in GDP was greater than gross seigniorage in the years of 1999-2000. When the components of seigniorage are examined, it is seen that the biggest share of seigniorage belongs to inflation tax. The contibution of pure seigniorage to seigniorage is insignificant between 1987-2001. The another result conveyed by this study is that optimal inflation rate which maximises gross seigniorage in the Turkish economy is 98,5 percent on quarterly basis. Vlll
Benzer Tezler
- Enflasyonist finansman politikaları ve Türkiye'de enflasyon ve senyoraj ilişkisi
Inflationary finance policies and the relationship between seigniorage and inflation in the Turkey
EMİNE DEMİR
- Türkiye'de enflasyonun vergi yükü üzerindeki etkileri ve enflasyon vergisi
Effects of inflation on the tax burdan and inflation tax in Turkey
MURAT ÇETİN
Yüksek Lisans
Türkçe
1996
EkonomiKaradeniz Teknik Üniversitesiİktisat Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. OSMAN PEHLİVAN
- Senyoraj, enflasyon vergisi ve para politikası etkinliği ve Türkiye üzerinde bir uygulama
Başlık çevirisi yok
HURŞİT HIZLI
- Para ikamesi olgusu ve makro ekonomik etkileri (1980 sonrası Türkiye örneği)
Currency substitution and its macroeconomic impacts (The case of Turkey after 1980's)
NİLGÜN ACAR BALAYLAR