Geri Dön

Bektaşi adab ve erkanı

Bektashi manners and rituals

  1. Tez No: 117893
  2. Yazar: HÜSEYİN ÖZCAN
  3. Danışmanlar: PROF. DR. ABDURRAHMAN GÜZEL
  4. Tez Türü: Doktora
  5. Konular: Halk Bilimi (Folklor), Türk Dili ve Edebiyatı, Folklore, Turkish Language and Literature
  6. Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
  7. Yıl: 2001
  8. Dil: Türkçe
  9. Üniversite: Gazi Üniversitesi
  10. Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
  11. Ana Bilim Dalı: Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
  12. Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
  13. Sayfa Sayısı: 420

Özet

69 ÖZET Türk kültür, edebiyat ve sosyal hayatında Bektaşîliğin önemli bir yeri vardır. Yapısında en eski Türk inançlarından izler taşıyan bu anlayış Türk inanç, adet, gelenek ve göreneklerini öğretilerinin içine almış zaman içinde yayılarak kitleleri etkileyen bir yaşam biçimi, bir felsefe haline dönüşmüştür. Hacı Bektâş Veli tarafından sistemleştirilen Bektaşîlik anlayışının temelini oluşturan öğretinin adı“Dört Kapı Kırk Makam”dır. Kırk Makamın içinde maddi ve manevi hayata ait bölümler bulunmaktadır. Bu anlayış konusunda bize bilgi verebilecek en zengin kaynak asırlarca bu düşünceye mensup halk şairlerince terennüm edilen Bektaşî şiirleridir. Çoğunlukla saz eşliğinde tarikatın kurallarına (âdâb ve erkânına) ait kavramların işlendiği bu şiirler Bektaşîliği kitlelere ulaştırmada aktif rol oynamışlardır. Bektaşî şairleri yüzyıllar boyunca yazdıkları deyiş ve nefeslerle bu anlayışı hep canlı tutmasını bilmişlerdir. Çalışmada Hacı Bektâş Veli'nin“Makalat adlı eserinde geçen ”Dört Kapı Kırk Makam“ ile Bektaşî âdâb ve erkânının Bektaşî şiirine yansıması incelenmiştir. Çalışmanın giriş bölümünde Bektaşîlik ve Bektaşî âdab ve erkânının ortaya çıkışı, tarihi gelişimi ve gösterdiği değişimlere kısaca değinilmiştir. Ayrıca Bektaşiliğin Sosyo-Kültürel Çevresi ile Hacı Bektâş Velî'nin hayatı, düşünceleri, çevresine etkileri ve eserleri de ele alınmıştır. Bektaşî Âdâb ve Erkânı başlığında bu geleneğin tasavvuf kültüründeki yeri ifade edilerek Bektaşî erkânı tanıtılmıştır. Girişin ikinci kısmında ise dört kapı kırk makam genel olarak tanıtılmış, Bektaşî tarikatındaki yeri ve önemine değinilmiştir. Birinci Bölüm Bektaşî edebiyatında Âdâb ve Erkâna Ait Kavramlar adını taşımaktadır.70 Bu bölümde Bektaşî erkânı hakkında bilgi verilmiştir. Erkânla ilgili olarak şiirlerde kavramların anlamı açıklanarak şiirlerde kavramın işlenişini Bektaşî şiirlerinden alınan örneklerle ele alınmıştır. Kavramları açıklarken birden fazla örnek vererek erkânın şairler tarafından farklı işlenişi gösterilmiştir. İncelemede estetik değer taşıyan örnek söyleyişler tercih edilmiştir. Kavramlar içinde geçen kişilerin kısa biyografileri verildikten sonra aynı şekilde bu şahısların da şiirlerde ele alınışlarını örneklerle verilmiştir. İkinci Bölümde Hacı Bektâş Velî'nin Makâlât'ında belirttiği sıraya uygun olarak ”Dört Kapı Kırk Makam“ incelenmiştir. Dört kapıyı oluşturan kavramlar açıklanmış, şiirlerde bu kavramların ele almış biçimi verilerek farklı yaklaşımları değişik şairlerden alınan şiirlerle örneklenmiştir. Bu kavramlarla ilgili Bektaşîlikle ilgili temel eserlerden alıntılar yapılmıştır. Ayrıca çalışmada incelenen erkânnâmeden de ilgili bölümleri kavramlar içinde verilmiştir. Aynı şekilde her kapı içinde bulunan ”on makam“ ayrı ayrı açıklanıp örneklenmiştir. Çalışmanın sonunda Sırrı ”Rıfaî Alevî-Ahmed Bedrettin Halvetî'ye ait Süleymaniye Kütüphanesinde bulunan“ Bektaşi Tarîkâtine Ait Usûl, Âdâb, Ayinler Mecmuası”adlı erkânnâmenin transkripsiyonlu metni vardır. Çalışma başta Dört Kapı Kırk Makam“ anlayışı olmak üzere Bektaşî tarikatının erkânına ait belli başlı kavramlarla bu anlayış mensuplarınca büyüklüğü kabul edilen erkânda yer bulan şahısların Bektaşî şiirlerine yansımasını zengin estetik örneklerle vermiştir. Böylece sözlü kültürün tabii sonucu olarak zamanla ritüelleşen bazı kavram ve erkâna ait unsurların tespiti ve ”Dört Kapı Kırk Makam" perspektifiyle ele alınmış Bektaşîliğin yazılı kültürüne katkıda bulunulmuştur.

Özet (Çeviri)

71 ABSTRACT Bektaşî Order has an important place in Turkish culture, literature and social life. Comprising in itself the traces of ancient Turkish beliefs and traditions, this conception has merged together Turkish beliefs, traditions, and customs in its dogmas and become widespread in time and has been transformed into a lifestyle, a philosophy, which influences the masses. The dogma which forms the basis of Bektaşî Order systematized by Hacı Bektâş Veli is called“Four Doors and Forty Ranks”(Dört Kapı Kırk Makam). Forty ranks contains the sections from the material and spiritual life. A vast source of information about this conception is Bektaşî poetry, which has been narrated by Bektaşî poets through ages. These poems, which have been generally narrated in the accompany of the saz (a stringed instrument) and in which the rules (manners and conventions) and concepts of the order are mentioned, have played an active role in conveying the message of Bektaşî order to the masses. Bektaşî poets utilized from a body of such deyiş and nefes (folk poems) in the vitalization and survival of the order. In this study, the effect of Hacı Bektâş Veli's concept of“Four Doors and Forty Ranks,”as mentioned in his“Makalat,”on Bektaşî poetry. The leading concepts directly related to the order are examined in a separate section with a view not to disturb the general structure of the conventions (erkân). The Introduction section of the book gives a brief explanation of the history of Bektaşî order and its place in Turkish social and cultural life. Life and works of Hacı Bektâş Veli are also mentioned briefly. First chapter is titled“Leading Works and Concepts Concerning Book of Conventions (Erkânnâme) in Bektaşî Literature”. This chapter gives information about the Bektaşî conventions. The leading concepts which are directly related to the conventions are explained and the usage of such concepts in Bektaşî poems are exemplified. In the explanation of the concepts, several examples are given in order to reveal the differentapproaches to the conventions by the poets. Aesthetically significant /? utterances are preferred. Under the heading“Significant Figures”, the important personalities mentioned in Bektaşî poems are preferred, and short biographies of such figures are given and again, different ways in which such personalities are mentioned in the poems are exemplified. The section titled“Manuscripts”, the account of manuscripts related to the Bektaşî conventions is given. And that works which are directly related to the conventions are given under the heading“Printed Works.”The second section investigates into the“Four Doors and Forty Ranks”in parallel to the order of appearance in“Makalat”by Hacı Bektâş Veli. The concepts underlying the four doors are explained in depth, and the way in which these concepts are included in the poems are given, and the different approaches to these concepts are exemplified. The excerpts from the fundamental Bektaşî works are quoted in this context. Moreover, those sections of the book of conventions, which is studied here, directly related to such concepts are also included. Similarly, ten ranks within each door are also explained and exemplified. A transcribes text of“Bektaşî Tarikâtine Ait Usûl, Âdâb, Ayinler Mecmuası”(Journal of Procedures, Manners and Rites of Bektaşî Order) by Sırrı“Rıfaî Alevî-Ahmed Bedrettin Halvetî,”which can be accessed in Süleymaniye Library, is annexed to the study. Through aesthetically significant examples, this study exemplifies the effect of the leading concepts of the conventions of Bektaşî order, particularly that of“Four Doors and Forty Ranks,”and the significant personalities included in the works by the followers of Bektaşî order on Bektaşî poetry. Thus this study aims to contribute to the determination of certain concepts and conventions, which have become rituals in time as in most verbal traditions, and to the written culture of Bektaşî order as studied from the perspective of“Four Doors and Forty Ranks”.

Benzer Tezler

  1. Tez No

    241955

    Kubbetü'l Hazarat (İnceleme-metin-transkripsiyon)

    Hazretlerin Kubbesi

    YELİZ AKBAŞ

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2009

    Türk Dili ve EdebiyatıKocaeli Üniversitesi

    Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı

    PROF. DR. AYNUR KOÇAK

  2. Tez No

    782828

    Bektaşî erkânında Türk Mitolojisinin izleri (Âyin-i cem örneği)

    Traces of Turkic Mythology in Bektashî arkân (The sample of Âyin-e Jam)

    TOLGA KAAN DEĞİRMENCİ

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2022

    DinAnkara Üniversitesi

    Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı

    PROF. DR. SÖNMEZ KUTLU

  3. Tez No

    670327

    Kelami açıdan Seyyid Ali Sultan velayetnamesive Trakya Bektaşiliği

    Velayetname of Seyyid Ali Sultan in terms of kalam and Thracian Bektashism

    ARZU HASÇELİK

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2020

    DinKırklareli Üniversitesi

    Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı

    DOÇ. DR. MUSTAFA AKMAN

  4. Tez No

    475747

    Halvetiliğin Şabaniyye kolunda Türk musikisi

    Turkish classical music in Khalwatiyya Shabaniyya

    TÜRKAN UYMAZ

    Doktora

    Türkçe

    Türkçe

    2017

    MüzikDokuz Eylül Üniversitesi

    İslam Tarihi ve Sanatları Ana Bilim Dalı

    PROF. DR. MUHARREM HAKAN CEVHER

  5. Tez No

    510236

    Alevi-Bektaşi menâkıbnamelerine göre Alevilik

    Alevism according to Alevi-Bektashi menaqipnames

    MUHARREM ERDEM

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2018

    DinAnkara Üniversitesi

    Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı

    PROF. DR. OSMAN AYDINLI

Geri Dön