XIX-XX. yüzyıl Osmanlı Dönemi porselen ilaç kapları
Porcelain drug containers in Ottoman Empire in 19th and 20th centuries
- Tez No: 257696
- Danışmanlar: DOÇ. DR. NURŞEN ÖZKUL FINDIK
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Sanat Tarihi, Art History
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2009
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Gazi Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Sanat Tarihi Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 356
Özet
XIX-XX. yüzyıllarda Osmanlı İmparatorluğu sınırları içindeki eczanelerde kullanılan porselen ilaç kaplarının form, bezeme ve kullanım amaçlarını ortaya koymak amacıyla yapılan çalışma, İlaç kavanozlarının günümüzdeki tespit edilen ve çalışma imkânı bulduğumuz tüm örneklerini kapsamaktadır.Bilinen ilk eczane M.S. 754 yılında Bağdat'ta kurulmuştur. Seramikten yapılmış silindir formdaki ilaç veya ilaç yapımında kullanılan, bitki ve pudraları saklamak amacıyla kullanılan Albarelloların ilk örnekleri de XII. yüzyılda Suriye ve İran'da üretilmiştir. XV. yüzyıldan önce İspanya ve Sicilya üzerinden İtalya'ya girmiş olan albarellolar XV. yüzyıldan itibaren majolika tekniğinde üretilmeye başlanmış ve XVIII. yüzyıla kadar Avrupa'da yaygın olarak kullanılmışlardır. XVII. ve XVIII. yüzyıldan itibaren formlarında değişiklikler görülmeye başlanmış olan albarellolar yüzyılın sonundan itibaren cam vs. başka malzemelerden üretilen kapların ortaya çıkmasıyla sadece eski eczanelerde rastlanan kavanozlar olmuşlardır ve XIX. yüzyılın başından itibaren ise kullanımdan kalkmışlardır. Albarelloların yerini porselen ve cam kavanozlar almıştır.Osmanlı İmparatorluğunda Avrupa'daki örneklerine benzer ilk eczaneler XVIII. yüzyılın ortalarında İstanbul'da yabancı uyruklu eczacılar tarafından açılmış ve XIX. yüzyıldan itibaren sayıları artan eczanelerde ilaçları saklamak veya raflarda sergilemek amaçlı kullanılan ilaç kapları cam ve porselenden yapılmıştır. Eczanelerin açıldığı ilk dönemde İlk örnekleri Fransa'dan getirilen ilaç kaplarının benzer örneği 1898 yılında (H.1315-1516) Yıldız Porselen Fabrikası'nda üretilmiştir. Üç ayrı boyda üretilmiş olan kavanozların başka örneği bulunmamaktadır.Ülke genelinde yapılan araştırmalar sonucu İstanbul, Ankara ve İzmir'de tespit edilen ilaç kaplarının bulunduğu müze/koleksiyon ve eczanelere inceleme ve araştırma yapabilmek için başvuruda bulunulmuş. Olumlu cevap alınan müze/koleksiyon ve eczanelere gidilerek kavanozların bilgilerinin bulunduğu gözlem fişleri doldurulmuş, fotoğrafları çekilerek, formlarını ve süslemelerini belirlemek amacıyla ölçekli çizimleri yapılmıştır. Yapılan çalışma sonucu belirlenen 250 kavanoz 36 gözlem fişi ile katalogda incelenip değerlendirilmiştir.Elde edilen verilere göre Osmanlı döneminde XIX-XX. yüzyıllarda kullanılan porselen ilaç kavanozlarının genel özellikleri;Osmanlı dönemindeki eczanelerde kullanılmış olan ilaç kavanozları gövde ve kapak formlarındaki farklılıklar dikkate alınarak değerlendirildiğinde 6 farklı tipte ilaç kavanozu ortaya çıkmaktadır. Tespit edilen tipler Avrupa'daki ilaç kavanozlarında görülen tiplerle aynı özelliklere sahiptir.İlaç kavanozları üzerinde görülen süslemeler gövde kısmında gövdenin 1/3'de veya 1/2' de yer almaktadır. Bezeme kompozisyonları gövdeye yatay olarak yerleştirilmiş ve çeşitli öğelerle sınırlandırılmış bir çerçeve içine yerleştirilmiştir. Barok rokoko ve neo-klasik üslupta yapılmış olan süslemelerde bitkisel, geometrik, yazı, nesne ve mimari motifler kullanılmıştır. Sıraltı tekniği ve transfer baskı tekniğinde yapılmış olan bezemelerde kullanılan renkler, sarı, kırmızı, yeşil, mavi, pembe, siyah, gri ve altın yaldızdır.Porselenden yapılmış olan ilaç kavanozları aynı dönemde cam malzemeden yapılmış ilaç kavanozu ve şişelerle form olarak farklı özelliklere sahiptir. Camdan yapılan ürünler arasında kavanoz formunda yapılmış örnek sayısı şişe formunda yapılmış olanlara göre daha az sayıdadır. Şişeler daha çok sıvı ilaçları saklamak amaçlı tasarlanıp yapıldıkları için form olarak porselen kavanozlardan farklıdırlar.Fransa'dan satın alınmış olan kavanozların çoğunluğu damgasızdır. Damgalı olanların damgasından ise sadece üretildikleri fabrikanın ismi ve bulunduğu ülke veya şehrin isimi yazmaktadır. Kavanozlarının yapıldığı tarih hakkında kesin bilgiler bulunmamaktadır. Tarihlendirmede ancak kavanozların üretildiği fabrika ve kullanıldıkları eczanelerin açılış tarihi göz önünde bulundurularak yaklaşık bir zaman belirlenmektedir.Anahtar Sözcükler1. İlaç kavanozu2. Albarello3. Eczacılık4. Porselen5. Osmanlı
Özet (Çeviri)
This study includes all samples of drug jars found in present day and on which I had chance to examine; and it was made in a bid to set forth forms, ornaments and intended use of porcelain drug containers used in apothecary stores in the Ottoman Empire in 19th and 20th centuries.The earliest known pharmacy was established in Baghdad in 754. First models of albarelli --cylindrical ceramic containers to store drugs, herbs and powders used to produce drugs-- appeared in Syria and Iran in 12th century. Taken to Italy through Sicily and Spain before 15th century, albarelli were produced using maiolica technique and were used largely in Europe until 18th century. Types of albarelli started to change in 17th and 18th centuries. They were replaced by glassware and other types of jars and later they happened to be seen only at old apothecary shops. Finally, they dropped out of use in early 19th century and were replaced entirely by porcelain and glassware jars.First European-style apothecary stores appeared in the Ottoman Empire in mid 18th century. They were established in Istanbul by foreign pharmacists. Pharmacists used glassware and porcelain drug containers to store and showcase drugs at these apothecary shops that started to increase in 19th century. When these shops were first opened, drug jars were brought to the country from France. First similar samples of these jars were produced at Yildiz Porcelain Factory in 1898 (H.1315-1516). Produced in three sizes, these jars have no other typical examples.Following my research throughout the country, I have spotted several museums, collections and pharmacies in Istanbul, Ankara and Izmir that have such drug jars and I have applied to make examination and research. I have traveled to some of them upon confirmation and filled observation forms with information about the jars. I have also taken pictures and made scaled drawings in order to specify their ornaments and forms. 250 jars were examined and assessed in the catalog with 36 observation forms.According to data compiled, general features of porcelain drug jars used in the Ottoman Empire in 19th and 20th centuries are as follows:Under evaluation of drug jars used in Ottoman apothecary stores, considering differences in forms of their bodies and stoppers, there are six types of jars which have the same characteristics of those used in Europe.Ornaments on these jars cover the 1/3 or half of the body. Decorative compositions are flat on the body and placed in a frame limited by several objects. Herb motifs, geometric shapes, scripts, objects and architectural motifs can be seen in ornaments which were made in baroque, rococo and neo-classic style. Decorations that were made in underglaze and transfer print techniques feature yellow, red, green, blue, pink, black and gray colors as well as gilt.Porcelain drug jars differ from glassware drug jars and bottles, produced in the same period, in their forms. The number of jar-shaped glassware products is less than the number of bottles. Since bottles are designed and made to store liquid medicines, their form is different from porcelain jars.Most of the jars purchased from France are unmarked. Marks on a small part of jars only indicate the factory in which they were produced or the country and the city the factory was located.We have no accurate information about the exact date of production. Approximate date is given taking into consideration the factory and opening dates of apothecary shops in which these jars were used.Key Words1.Medicine pots2.Albarelli3.Pharmacy4.Porcelain5.Ottoman
Benzer Tezler
- Ayvalık evleri
Başlık çevirisi yok
BERRİN AKIN
Yüksek Lisans
Türkçe
2007
Sanat TarihiÇanakkale Onsekiz Mart ÜniversitesiSanat Tarihi Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. AYŞE TÜRKER
- Tekirdağ kent merkezindeki son dönem Osmanlı kamu yapıları (XIX.-XX. yy.)
Last period Ottoman public buildings in Tekirdağ city center (XIX.-XX. b.c.)
CENK DOĞAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2016
Sanat TarihiÇanakkale Onsekiz Mart ÜniversitesiSanat Tarihi Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. MESUT DÜNDAR
- Dünden bugüne rebab ve yeniden ele alınması
Başlık çevirisi yok
M. REFİK KAYA
Sanatta Yeterlik
Türkçe
1998
Müzikİstanbul Teknik ÜniversitesiTürk Sanat Müziği Ana Sanat Dalı
DOÇ. M. CAHİT ATASOY
- Abdüllatif Subhi Paşa'nın Hakâ′iku′l-Kelâm fî Târîhi′l-İslâm adlı eserinin müşterek Orta Asya Türkçesine çevirisi (Giriş-inceleme-metin-aktarı-dizin-tıpkıbasım)
Translation of Abdüllatif Subhi Pasha work titled Hakâ′iku′l-Kelâm fî Târîhi′l-İslâm to common Central Asian Turkish (Introduction-review-text-transferring-index-facsimile)
YURDAGÜL AYDIN ÜNGÖR
Doktora
Türkçe
2023
Türk Dili ve EdebiyatıMarmara ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ GÖKSEL ÖZTÜRK