Buddhist çevre eski Uygur Türkçesi metinlerinde asli söz varlığı incelemesi
The Buddhist environment of the old Uighur Turkish texts of the original promise of the presence of the review
- Tez No: 345737
- Danışmanlar: YRD. DOÇ. CEVDET ERALP ALIŞIK
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Dilbilim, Türk Dili ve Edebiyatı, Linguistics, Turkish Language and Literature
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2013
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Eski Türk Dili Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 616
Özet
Dil, bilindiği gibi insanı diğer yaratılmış canlılardan ayıran en önemli organdır. Elbette insan dışındaki varlıklarda da dil vardır. Fakat dili konuşma yetisi için kullanan tek varlık, insandır. Seslerin çıkartılmasında ve akabinde sözcüklerin oluşturulmasında aklıyla ve mantığıyla dilini kullanan varlık da yine insandır. Duygularını, fikirlerini kısacası kendini ifade etmekte insan dilini ve dolayısıyla sözcükleri aracı yapar. Sonuç olarak dil her zaman gizemini korumuş ve araştırılmaya çalışılmış bir cevherdir. Dil üzerine yapılan çalışmalar M.Ö VI-V. yüzyıllarda başlamıştır. Bu dönemden itibaren yapılan araştırmalarda dil felsefesi ve dilbilgisi konuları incelenmiştir. Dilbilimi bu çerçevede dinlerin anlaşılması, yaygınlaştırılması ile ilgilenmiştir. Zira din adamları da bu sebepten dolayı ilk dilbilimciler sayılmıştır. Bu ilk dilbilimciler kutsal metinlerin ve duaların doğru anlaşılması için üzerlerine düşen görevi, dilin düşünce ve ses yönü üzerinde durarak yapmışlardır. Dolayısıyla bu din adamları dil üzerine yapılan araştırmaların öncüleri olmuştur. 21.yüzyıla gelinceye kadar dil ile ilgili ses ve yapı üzerine birçok çalışma hem ülkemizde hem de diğer ülkelerde yapılmış ve halen de yapılmaktadır. Dilin düşünce yönü üzerindeki çalışmalar F.Bacon (XVII. yy), G.W. Leibniz (XVIII. yy), W.Humboldt (XVIII-XIX.yy) gibi düşünürler ve dilcilerin katkılarıyla yeni aşamalara yükselmiştir. Bununla birlikte 20.yüzyılın başlarında F.de Sassure dil çalışmalarına yeni bir soluk getirmiş, dil ve söz arasındaki fark üzerinde durmuştur. Kendisi dilin toplumsal, sözün ise bireysel nitelik içerdiğini ifade etmiştir. Dilin anlam yönüne eğilen bilim dalı olarak da ele alınması K.Reisig'le olmuştur. Dilde anlambiliminin temelinin sağlamlaştırılmasını ise M. Breal yapmıştır. Son zamanlarda anlambilimi tam olarak anlaşılmaya başlanmıştır. Türk dili alanında anlambilimi konularını dilbilgisi kitaplarında ele alan ilk kişi Tahir Nejat Gencan'dır (Dilbilgisi, TDK, İstanbul, 1966 ). Dilimizde anlambilimi konusu üzerinde durulmasının geç dönemde olmadığı Kaşgarlı Mahmud'un Divanü Lûgati't-Türk ve Ali Şir Nevai'nin Muhakemetü'l-Lugateyn eserlerinin varlığından anlaşılmaktadır (AKSAN 1978: 11-14). Önsözde bu bilgilerin verilmesindeki amacımız, dilin asli söz varlığına ulaşmamız için dilin anlambilimi ile art zamanlı bir incelemenin ürünü olduğunu kanıtlamaktır. Tezimizde, dilin asıl söz varlığını oluşturan etmenler; akrabalık adları, organ adları, doğayla ilgili adlar, hayvan adları, yemek adları, sayılar, renkler ve hareket-iş bildiren adlar sınıflandırılacaktır. Buddhism inancı çerçevesinde meydana getirilen eserlerin neşri üzerinde yapılan araştırmalar ışığında elde edilen veriler, art zamanlı olarak değerlendirilip etimolojik sözlüklerdeki taramalarımızdan da yola çıkılarak sözcüklerin yüzyıllar içerisindeki yolculuklarına eşlik edilecektir.Harf inkılâbının dayandığı temel güç bilindiği gibi Eski Anadolu Türkçesinin söz varlığıdır. Harf inkılâbıyla sadece yazı sistemi değil, söz varlığı da değişime girmiştir. Arapça ve Farsça sözcüklerin karşılığı olarak Eski Anadolu Türkçesi söz varlığı esas alınmıştır. Bu noktada, Eski Anadolu Türkçesi söz varlığının temelini de Eski Uygur Türkçesi söz varlığı teşkil eder. Çünkü Arapça ve Farsça sözcüklere karşılık olarak türetilen sözcüklerin ana kaynağını Eski Türkçe söz varlığı oluşturur. Bu sözcük türetme çalışmaları da Türk Dili Tetkik Cemiyeti tarafından yürütülmüştür. Özetle Eski Uygur yazı geleneği Türk dilinin her döneminde temel alınmıştır. Çağdaş Türk Lehçelerinde 'Güneydoğu Uygur Grubu' teriminde 'Uygur' adının kullanılmasından da Eski Uygur Türkçesinin farklı inanç ve coğrafyalara yansıdığı anlaşılmaktadır. Eski Uygur Türkçesi, her türlü açıdan Türk Dili Tarihi içerisinde en önemli dönemlerdendir ve ayrıcalıklı konumdadır. Eski Türkçe döneminin birinci dönemi olan Köktürkçe ile Orta Türkçe dönemi arasında tam bir köprü vazifesi görür. Bunun nedeni, Orhun Yazıtları ve Kutadgu Bilig 19.yüzyılın başında bulunmuştur. Eserlerin ortaya konuluş tarihleri göz önüne alınırsa aradaki boşluk Eski Uygur Türkçesi metinlerinin bulunmasıyla doldurulmuştur. Yine Eski Uygur Türkçesi dönemi; yoğun tercüme eserlerin çevirisi, tercüme edilen eserlerin tamamen Türkçe olmasına özen gösterilmesi, yapılan çevirilerle birlikte yeni kavram alanlarının oluşturulması ve tüm bunları yapacak bir edebi zümrenin oluşturulması ile Türk Dili Tarihinin hiçbir döneminde rastlanmayacak bir entelektüel yapının olduğunun açıkça göstergesidir. Tüm bu fikirleri çalışmamızın temeline oturtarak tarihsel ve modern Türk lehçelerinde kullanılan sözcüklerin ilk örneklerinin Eski Türkçede olduğunu ve yaşayışları, inançları, kültürleri ile çok daha yetkin bir dönemin; -Eski Türkçenin ikinci döneminin- Eski Uygur Türkçesinin Buddhism inancı ile oluşturulan eserlerindeki asli söz varlığına ait sözcüklerinin incelenmesi amaçlanmıştır. ANAHTAR SÖZCÜKLER: Eski Türkçe, Buddhism, Eski Uygur Türkleri, Eski Uygur Türkçesi, Söz Varlığı.
Özet (Çeviri)
Master's thesis, we have prepared this study, Buddhist Environment of the Old Uighur Turkish period is written, Üç İtigsizler, Maytrisimit, Kuansi Im Pusar, Castani Bey Story, Uyghur Three Stories, Altun Yaruk and The Good and the Bad Prince Story Called the works in the original promise of the existence of identified to work covers the work of the Buddhist Environment of the Old Uighur Turkish Texts of the Original Promise of the Presence bears the name of. Thesis; the purpose, scope and method as stated in the Introduction section of the Old Uighur Turks on the date mentioned on Uighur Turks called the first part of the Old Uighur Turks culture and belief systems described in the Old Uighur Turks Culture and Faith, called the second chapter, Buddhist Old Uighur Turks in the period of written works talking about the Buddhist Belonging to the Environment of the Old Uighur Turkish is Written With the Works called the third chapter, Buddhist Uighurs works belonging to the studies on transferred to the Buddhist Environment of the Old Uighur Turkish Studies On called the fourth chapter, the Old Uygur Turkish grammatical characteristics are discussed in the fifth chapter, Buddhist environment of the Old Uygur Turkish original promise of the presence of detected and identified the words of the sentence, the transfer of given on Buddhist Environment of the Old Uighur Turkish Texts of the Original Promise of the Presence of named in the sixth chapter, Vocabulary of the given seventh chapter, in the Directory located in the eighth chapter, and the Result of the un is given in the ninth chapter, theses utilized studies given in the Resources section consists of. KEY WORDS: Old English, Buddhism, Old Uigur And Old Uighur Turkish, vocabulary.
Benzer Tezler
- Budist çevre eski Uygur Türkçesi metinlerinde 'yazuk/günah' kavramı
Başlık çevirisi yok
TUNÇ YALÇIN
Yüksek Lisans
Türkçe
2016
Türk Dili ve EdebiyatıMimar Sinan Güzel Sanatlar ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. TANJU SEYHAN
- Buddhist çevre Eski Uygur Türkçesi metinlerinde tabâbet
Medical terminology in the Old Uighur Turkish Buddhist texts
NESLİHAN ÇELİK
Yüksek Lisans
Türkçe
2012
Türk Dili ve EdebiyatıMimar Sinan Güzel Sanatlar ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. C. ERALP ALIŞIK
- Budist çevre eski Uygur Türkçesi metinlerinde niteleme sıfatları
Environmental qualification of the old buddhist text suffix for adjectives
GÜLŞAH AZER
Yüksek Lisans
Türkçe
2010
DilbilimMimar Sinan Güzel Sanatlar ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. GÜLŞEN SEYHAN ALIŞIK
- Eski Uygur Türkçesinde botanik terimleri
Botanical terms in Old Uighur
DENİZ KARADENİZ
Doktora
Türkçe
2024
DilbilimEge ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. HATİCE ŞİRİN
- Eski Türkçede ölçü
Measurement of old Turkic
AYBÜKE BETÜL DOĞAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2014
Türk Dili ve EdebiyatıHacettepe ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. BÜLENT GÜL