Türkistan Vilayetinin Gazeti ve Özbek yazı dilinin doğuşu
The journal of Turkestan Province and the rise of Uzbek literary
- Tez No: 405698
- Danışmanlar: PROF. DR. AHMET BİCAN ERCİLASUN
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Dilbilim, Türk Dili ve Edebiyatı, Linguistics, Turkish Language and Literature
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2015
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Gazi Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Türk Dili Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 310
Özet
Bu çalışmada, Çarlık Rusyasının Türkistan'da yayılma siyasetinin bir aracı olarak 1870-1917 yılları arasında, Taşkent'te yayınlandığı“Türkistan Vilayetinin Gazeti”adlı süreli yayını esas alarak Rusların bölgede uyguladığı dil politikasının sonuçlarını değerlendirmek ve 20. yüzyılın başında gerçekleşen Özbek Türkçesine geçiş sürecinde değişen dil özelliklerini bu gazete metinlerinden tespit edilecek somut örneklerle belgelendirmek amaçlanmıştır. Çalışma,1870-1917 yılları arasında“Türkistan Vilayetinin Gazeti”nde yayınlanan dil, kültür ve tarih konulu makaleleri kapsamaktadır. Yaklaşık 47 yıl, düzenli olarak yayınlanan bu gazetenin bütün sayılarına ulaşmak ve bunları incelemek bu tez çalışmasının boyutunu aşacağından imkan dahilinde ulaşabildiğimiz 250 gazete nüshası ve 413 makale arasından farklı yılları örneklendirmesi ve içerik olarak incelenen konuya ışık tutması göz önünde bulundurularak tarama yöntemiyle seçilen toplam 31 makalenin transkripsiyonu yapılmış ve dil özellikleri incelenmiştir.“Kavramsal Çerçeve-İnceleme-Metin”başlıklı üç ana bölümden oluşan çalışmamızın“Kavramsal Çerçeve”bölümünde“Türkistan”konulu tarih kaynakları,“Türkistan'da Gazetecilik”“Türkistan Vilayetinin Gazeti”hakkında yazılmış kaynaklar ve Çağatay Türkçesi, Özbek Türkçesi ile ilgili gramer kaynakları taranmış ve tezimizin kuramsal temeli oluşturulmuştur.“Metin”bölümünde Arap alfabesinden transkripsiyonu yapılan gazete makaleleri tarih sırasına göre sunulmuştur.“İnceleme”bölümünde ise Çağatay Türkçesi'nden Özbek Türkçesi'ne geçiş sürecinde görülen dil özellikleri, ele alınan metinlerden tespit edilen örneklerle açıklanmıştır. Ayrıca Rusların bu gazete vasıtasıyla oluşturmayı ve yaygınlaştırmayı amaçladığı“Sart dili”nin özellikleri de bu yolla tespit edilmeye çalışılmıştır. Sonuçta, Rusların bütün çabalarına rağmen“Türkistan Vilayeti Gazeti”nin geniş bir halk kitlesine ulaşamadığı ve bu nedenle fazla etkili olamadığı tespit edilmiştir. Ancak yine de içerik bakımından bu gazetede yayınlanan makalelerin yerli halkın Rus kültürüne ve diline yakınlaşmasında önemli rol oynadığı gerçeği yadsınamaz. Rusların bu gazete aracılığıyla oluşturmaya ve benimsetmeye çalıştığı“Sart dili”nin özelliklerine ilişkin tespit edilen sonuçlar önemlidir. Bu çalışmanın Türkistan'da yayınlanan ilk gazeteyi tanıtmasıyla ve Özbek Türkçesi'ne geçiş dönemine ilişkin içerdiği bilgilerle bu alanda kendisinden sonra yapılacak olan çalışmalara kaynaklık edeceği düşünülmektedir.
Özet (Çeviri)
The aim of this study is to reveal the outcome of the language policy which Russians carried out between 1870 and 1917 with respect to the periodical“Journal of the province of Turkestan”published in Tashkent as a means of the expansion policy of tsardom of Russia to Turkestan and to certify the language characteristics which changed during the transition period into Uzbek Turkish in the beginning of the 20th century with the concrete examples established from these report.In this descriptive study the articles on language, culture and history that were published in“Journal of the province of Turkestan”are included. Since it was not possible to reach and research all the issues of the newspaper published through 47 years, 31 articles were transcripted through scanning method among 250 copies and 413 articles. Language areas were analysed in terms of the characteristics of Chagatay Turks and Uzbek Turks. The study mainly consists of three main parts such as research, text and analysis. The introduction stage covers the historical resources on Turkestan, the resources written about“Journalism in Turkestan”and“Journal of the Province of Turkestan”as well as scanning grammar resources about Chagatay Turkish and Uzbek Turkish. Hence the oritical basis of the thesis was formed. In the text part, the articles transcripted from the Arabic alphabet were presented in accordance with the date order. The language characteristics seen in the transition period from the Chagatay Turkish into Uzbek Turkish were illustrated with the help of the examples obtained from these texts in the analysis part. Accordingly the characteristics of Sart Language which Russians aimed to form and generalise are tried to be detected. As a result, it was determined that the“Journal of the province of Turkestan”was not able to reach a large mass of people and as a result of this it was not effective. However it can not be denied that the articles published in that newspaper played an important role in locals' getting familiar to the Russian culture and language. The characteristics of sart langauge which Russians tried to form and impose by means of the newspaper are among the astonishing outcomes. The study is thought to be a resource for the forthcoming studies by introducing the first newspaper ever published in Turkestan with the information about the transition period of Uzbek Turkish.
Benzer Tezler
- 'Dala vilayetinin gazeti' üzerine bir araştırma
A research on the newspaper of 'Dala vilayetinin gazeti'
RIDVAN CHITILOV
- Dala vilayatınıñ gazeti'nin Kazak Türklerinin modernleşmesindeki rolü
Role of 'Dala vilayatiniñ gazeti' in modernization of Kazakh Turks
RIDVAN CHITILOV
Doktora
Türkçe
2013
GazetecilikEge ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. YAVUZ AKPINAR
- Halep Türkmenleri: Boy ve oymaklar
Başlık çevirisi yok
IŞIL IŞIK BOSTANCI
Yüksek Lisans
Türkçe
1998
TarihFırat ÜniversitesiGenel Türk Tarihi Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. ERDAL AÇIKSES
- Saken Seyfullin 'Ötken Künder' (İnceleme-metin-dizin)
Saken Seyfullin 'Ötken Künder' (Examination, text, index)
GÜLNAR KOKIBASOVA
Yüksek Lisans
Türkçe
2003
Türk Dili ve EdebiyatıEge ÜniversitesiTürk Dünyası Araştırmaları Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ZEKİ KAYMAZ
- Buhara Yahud Maveraünnehr Tarihi 'Özbek Türkçesi' (transkripsiyon-dil özellikleri-sözlük)
Başlık çevirisi yok
MEHMET HAZAR