Kazakça atasözü ve deyimlerde eskicil unsurlar
Archaic elements in Kazakh proverbs and idioms
- Tez No: 533495
- Danışmanlar: PROF. DR. GÜRER GÜLSEVİN
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Türk Dili ve Edebiyatı, Turkish Language and Literature
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2018
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Ege Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Türk Dili ve Lehçeleri Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 584
Özet
Bir lehçede aktif olan bir sözü başka bir lehçenin deyimlerinde, atasözlerinde, ikilemelerinde, ağızlarında bulmak mümkündür. Kazak dilinin deyimlerinde, atasözlerinde, ikilemelerinde, ağızlarında kullanılıyor olsa bile, Kazakça edebî dilinde kullanılmayan ve bir Kazak için anlamı bilinmeyen birtakım sözcükler mevcuttur. Bu sözcüklerin kaynağını anlayabilmek için yaşayan veya tarihî Türk lehçelerine başvurmak gerekir. Türkiye Türkçesindeki su uyur düşman uyumaz atasözünde yer alan“su”sözcüğü, bildiğimiz“su”(içecek) anlamında olmayıp, Eski Türkçede“asker”anlamına gelen 'sü' sözüdür. Yanar döner deyiminde de“döner”sözü edebî dilde bilinen bir sözdür ancak“yanmak”fiilinin de“dönmek”fiiliyle eş anlamlı olduğunu diğer bazı Türk lehçelerinde de“dönmek”anlamında kullanılmasından dolayı anlayabiliriz. Kazakçada da buna benzer örneklere rastlamak mümkündür. Bundan dolayı Kazakça deyimlerinden bazı örnekleri göz önünde tutarak, tek başına anlamı anlaşılamayan, deyimler dışında edebî dilde kullanılmayan bazı kelimeleri kelimeleri Türk lehçeleri yardımıyla açıklamaya çalıştık. Bir örnek: Türk yazı dilleri ve ağızlarında“ses”anlamında birçok söz vardır: tawış (dowıs, dawıs, dawış), ün, avaz (awaz, awez), kü, çaw, ses. Bunların içinde“ses”Oğuzcaya özgü bir sözdür, diğerlerinde yoktur. Kazakçada ise bu anlamda dawıs kullanılır. Bununla birlikte, Kazakça bir deyimde“ses”sözcüğüne rastlanır: ses körsetüw“ses vermek”. Tek başına iken bir anlamı olmayan ve sadece budeyimde geçen“ses”kelimesini Türkiye Türkçesindeki anlamımdan dolayı anlayabiliriz. Bu tezde, yukarıdaki örnekte olduğu gibi Kazak edebî dilinde tek başına kullanılmayan ancak deyimlerde anlam kazanan sözcükler Türk lehçelerinde anlamlarıyla açıklanmaya çalışılmıştır.
Özet (Çeviri)
One of the special features which divides Turkic languages from each other has been used different words in Turkic languages. An active word in one Turkic language may not be an active another one, such words may be found as archaic words in idioms, proverbs and dialects, too. We must refer to materials of modern Turkish languages, in order to discover the meaning of archaic words. One example: in Turkic languages and dialects we can see many words which carry the same meaning of the word“voice”: tauysh (tauys, dauys, dauysh, dovysh); un, avaz (auez, auyz); kui, chau, ses. Including“ses”is one of the words which belongs to the Oguz dialects, but it is not used individually in other Turkic languages. And the word“dauys”has been used in the Kazakh language in this sense. At the same time in idioms of the Kazakh language we can see the word“ses”: ses korsetu“to dispute, to resist”. The word“ses”which does not have the meaning when it is used separately and which is found only in idioms, will be understood through the meaning which is given in the modern Oghuz Turkish languages. And the word“dauys”has been used in the Kazakh language in this sense. At the same time in idioms of the Kazakh language we can see the word“ses”:“seskorsetu”(to dispute, to resist). The meaning of the word“ses”which does not have the meaning when it stays lonely and which is found only in idioms will be able to understand through the meaning which is given in the modern Turkish language. In this thesis we tried to explain the words, which in the example was shown above, in the Kazakh standard language was not used lonely and expressed the meaning only when it was used in idioms on the basis of the meanings in the Turkic languages.
Benzer Tezler
- Kazak Türkçesinde atasözleri ve deyimler (metin-tercüme-indeks)
Proverbs and idioms in Kazak Turkish (text-translation-index)
HALİDE DAŞDAN CULFAYEVA
Yüksek Lisans
Türkçe
2004
Türk Dili ve EdebiyatıAtatürk ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. KÂZIM KÖKTEKİN
- Kazakça atasözleri, deyimler ve Türkiye Türkçesi karşılıkları
Kazakhish proverbs, idioms and their Turkey's Turkish equivalents
LYAZZAT ZHUSSUPOVA
Yüksek Lisans
Türkçe
2001
Türk Dili ve Edebiyatıİstanbul ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. NURİ YÜCE
- Қaзaқcтaндaғы дiни бiлiм мeн дiн caяcaтының қaлыптacу тapиxы (1920-2013 жж.)
Kazakistan'ın Din Eğitim Tarihi ve Din Siyaseti (1920-2013)
İLYAS ERPAY
Doktora
Kazakça
2015
DinHoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak ÜniversitesiTarih Eğitimi Ana Bilim Dalı
PROF. DR. HAZRET TURSUN
PROF. DR. KEMALBEK BERKİMBAYEV
PROF. DR. ŞEFAETTİN SEVERCAN
- Түрікmердің исламға дейінгі өлікті жерлеу дәсmүрі
İslam Öncesi Türklerde Ölü Gömme Atedetleri
İLYAS ERPAY
Yüksek Lisans
Kazakça
2005
TarihHoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak ÜniversitesiGenel Türk Tarihi Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. NURLANBEKOVA R.
- Формирование и развитие управленческого консультироваріия в условияхпереходак рыночной экономике
Başlık çevirisi yok
ALMA YERZHANOVA