16. yüzyıl Osmanlı düzenindeki değişimin tasfiyeci (Prütanist) bir eleştirisi: Birgivi Mehmed Efendi ve fikirleri
A Purutanist critique of the transformation of 16 th century Ottoman social order: Birgivi Mehmed Efendi and his views
- Tez No: 63724
- Danışmanlar: PROF. DR. AHMET YAŞAR OCAK
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Din, Sosyoloji, Religion, Sociology
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 1997
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Hacettepe Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Tarih Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 321
Özet
ÖZET Bu çalışmada, XVI. yüzyıl Osmanlı toplumsal düzenindeki değişime, bir Osmanlı âlimi olan Birgivî Mehmed Efendi'nin, bid'at geleneği çerçevesinde yönelttiği tasfiyeci tenkitleri ele alınmıştır. Osmanlı İmparatorluğu, XVI. yüzyılın ortalarından itibaren, birtakım haricî ve dahilî sebeplerle, bir dizi siyâsî, idarî ve sosyal sıkıntılara maruz kalmıştır. Bu sıkıntıların tabii bir sonucu olarak kendini gösteren değişim ve bunun tezahürleri ise, muhtelif kesimlerce farklı biçimlerde yorumlanmıştır. Meseleleri kendine özgü fikirleriyle yorumlayanlardan biri de Birgivî Mehmed Efendi'dir. Birgivî Mehmed Efendi, klâsik eğitim kademelerinden geçmiş bir Osmanlı âlimi olarak, önceleri devlet memuriyetinde bulunmuş bir kişi iken, devlet düzeninde gördüğü birtakım olumsuzluklar yüzünden, resmiyetten elini çekmiş ve ömrünün sonuna kadar ufak bir kasabada faaliyetlerine devam etmiştir. Burada yürüttüğü tedris, te'lîf ve irşâd (vaaz) faaliyetleri, daha yaşadığı dönemde kendisini ülke genelinde şöhrete ulaştırmıştır. Birgivî'nin fikirlerinin temelinde, döneminin Osmanlı toplumunda yaşayan bir din âlimi olarak düzende gördüğü olumsuzlukları, dinden uzaklaşma ve dini yozlaştırmanın bir sonucu olarak değerlendirmesi yatmaktadır. Bu sebeple düzenin her yönünü tenkid eden Birgivî, zihniyet olarak, İslâm tarihinde ilk kez dinde tasfiye hareketini başlatmış olan İbn Teymiye ve takipçilerinin fikirlerinden etkilenmiştir. Ortaya koyduğu çözüm önerilerinin esası ise, toplumsal düzeninin her yönüyle ıslâh edilmesidir. Birgivî'ye göre, bunun için yapılması gereken şeylerin başında, başta resmî/dinî anlayış ve uygulamalar olmak üzere, Ehl-i Sünnet mezhebine aykırı olan herşeyin tasfiye edilmesi ve dolayısıyla dinin bütün bid'arterden arındırılması gelmektedir. Bunları yaparken tespit ettiği ölçü ise, İs-Ill lâm'ın ana kaynakları olan, Kitap ve Sünnetin ortaya koyduğu gerçek din ve bu çerçevede yaşanmış olan Selef dönemidir. Birgivî'ye göre bu düşünceleri uygulamaya koyacak olanlar ise, devlet cihazının başında bulunan idareciler ve bunlara yol gösterecek olan yüksek ulemâ tabakasıdır; ancak bunlar görevlerini yapmamaktadırlar. Bu sebeple Birgivî, tenkitlerinden bir kısmını da bu kesimlere yöneltmiştir. Bu meyanda tenkit ettiği kişilerin başında da, yaşadığı dönemde şeyhülislâm olan Ebussuûd Efendi gelmektedir. Ebussuûd Efendi, yüksek ve sorumluluk taşıyan bir mevkideki bir devlet adamı sıfatıyla, Osmanlı toplumsal nizâmı demek olan nizâm-ı âlemin bozulacağı endişesinden hareket etmiş, sosyal ve iktisadî meselelerin çözümünde örfe daha fazla değer vermiş ve dolayısıyla çok tabii olarak aklî ve pratik davranmak suretiyle devlet ve toplum maslahatını gözetmiştir. Bu sebeple dinin tahrif edildiğine inanan Birgivî'nin şiddetli tenkitlerine maruz kalmıştır Birgivî Mehmed Efendi'nin fikirlerinin tesirleri yaşadığı dönemle sınırlı kalmamış, kendisinden yaklaşık olarak yarım asır sonra, Osmanlı tarihinindeki en önemli ve uzun süreli bir dinde tasfiye hareketi olan, Kadızâdeliler Hareketinin fikrî ve ideolojik dayanağını oluşturmuştur. Bu hareket, temelde Birgivî'nin görüşlerine dayanmış gözükse de son araştırmaların da ortaya koyduğu gibi, Birgivî ve fikirleri, esasen dönemin siyâsî ve dinî çekişmelerinde bir araç olarak kullanılmıştır. Birgivî'nin fikirleri İslâm dünyasının diğer memleketlerinde de tesirini göstermiş, muhtelif dinî akımların fikrî altyapısını oluşturmuş ve tam anlamıyla dinî bir mekteb olarak yüzyıllarca bu memleketlerde de taraftar bulmuştur. Böylece SİZ bir anlamda rahatlıkla Birgivizm denebilecek bir akımdan edilebilir olmuştur. Nitekim, Birgivî Mektebi veya Birgivizm tesirleri günümüz Türkiyesindeki dinî anlayışlar içinde de yer bulan bir dinî gelenek olarak canlılığını muhafaza etmektedir.
Özet (Çeviri)
IV SUMMARY This study deals with the criticisms directed by Birgivî Mehmed Efendi, puritanist Ottoman scholar, towards the change in the 16th-century Ottoman social order within the framework of the tradition of innovation (bid 'a). From the mid- 16th century on, the Ottoman Empire underwent a series of political, administrative and social troubles due to internal and/or external reasons. As a natural effect of these difficulties, the change and its manifestations were interpreted in different fashions by various groups. One of those commentators who evoluated these problems through his own peculiar ideas was Birgivî Mehmed Efendi. While he served as a governmental official who as, an Ottoman scholar, received the classical education of his time, because of the corruption he had seen during his office he gave up his official position and, then, continiued his activities in a small town until his death. Teaching, writing and guiding activities carried out by Birgivî in this town earned him a fame in the Ottoman lands even during his life time when he was yet alive. At the root of Birgivî' s views lies his understanding that the wrongdoings he saw in the society resulted from the negligence and degeneration of the religion. Thus Birgivî, who criticised all aspects of the general order of his time, was intellectually affected by the ideas of İbn Teymiye, who launched the first puritanist movement in Islamic history, and of his followers. As for the essence the proposals he put forward to solve these problems, it was the reformation of the social order as a whole. According to Birgivî, the first steps to be taken in order to achieve this aim were the elimination of everything incongruous with the Ehl-i Sünnet, such as official religious understanding and practices in the first place, and thus the prufication of the religion from all innovations. The primary criterion according to which he established all these was the true religion put forth by the Kitab and Sünnet the main sources of Islam, and the period of Selef (the predecessors) experienced in this framework.According to Birgivî, those who would put these ideas into practice were the administrators in charge of the state aparatus and the high-ranking scholars guiding them; but they were not doing their duty. It is for this reason that Birgivî directed part of his criticisms towards these groups. Among the personalities criticised by him in this context first comes Ebussuûd Efendi, the Şeyhülislâm of Birgivî's time. As a stateman in a very high and responsible position, Ebussuûd Efendi gave prominence to such considerations as the possibility of the break-down of the Ottoman social order (nizâm-ı âlem), attached more importance to the tradition (örf) in the solution of social and economic problems and, therefore, quite naturally took good care of governmental and social exigencies by acting in a rational and practical manner. For this reason he was exposed to the harsh criticism of Birgivî who deeply believed that the religion (of Islam) had been tampered with. The influence of Birgivî Mehmed Efendi' s ideas would not be limited to his lifetime, and, approximately half a century after his death, his views constituted the intellectual and ideological foundation of the Kadızâdeli Movement, the most significant and the longest-lasting puritanist movement in Ottoman history. Altough this movement appears to have been based upon the views of Birgivî as is shown by the research, Birgivî and his ideas were in fact manipulated as a tool in the politico- religious disputes of the time. The views of Birgivî have shown their influence in some other Islamic countries, constituted the idelogical background of various religious movements and, as a religious school in the strict sense, found supporters in these countries for centuries. Thus it happens that some has talked about a movement that can be easly called Birgivism. As a matter of fact the Birgivî School (or Birgivism) maintains its vitality as a religious tradition whose effects have found room within the religious trends of the present-day Turkey.
Benzer Tezler
- Yeni Cami'nin akustik açıdan performans değerlendirmesi
Evaluation of the acoustical performance of the New Mosque
EVREN YILDIRIM
Yüksek Lisans
Türkçe
2003
Mimarlıkİstanbul Teknik ÜniversitesiMimarlık Ana Bilim Dalı
PROF. DR. SEVTAP YILMAZ DEMİRKALE
- 18. yüzyılda Osmanlı taşra yönetim düzeninin sosyo-kültürel yapıya etkileri (Bursa örneği)
Effects of 18th century Ottoman provincial government to socio-cultural structure (Bursa case)
NİLÜFER ALKAN GÜNAY
- Şer'iyye sicillerine göre Adana sancağında avârız vergisi uygulamaları [1750-1800]
Avariz tax applications in Adana sanjak according to ottoman court records ('şer'iyye sicilleri')[1750-1800]
MEDİNE ESEN BOYRAZ
- Türk ve İslam Eserleri Müzesi'nde bulunan 1984 envanter numaralı Firdevsi Şehnamesi Minyatürleri
Firdawsi Shahnameh Miniatures with 1984 number in Museum of Turkish and Islamic Works
YAĞMUR TURUNĞ
Yüksek Lisans
Türkçe
2019
El SanatlarıVan Yüzüncü Yıl ÜniversitesiSanat Bilimi Ana Bilim Dalı
PROF. DR. GÜLSEN BAŞ
- Osmanlı'dan Cumhuriyet'e geçişte Süryani Kadim Patrikliği'nin idarî durumu
The administrative status of the Syriac ancients during the transition from the Ottoman period to the Republican period
FATİME BETÜL KURT
Yüksek Lisans
Türkçe
2021
DinNecmettin Erbakan ÜniversitesiFelsefe ve Din Bilimleri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. M. SAMİ BAYBAL