Türkçede işteşleştirilebilen eylem tabanlı sözcüklerin seçilim koşulları
Selection conditions of action-based words that can be combined in Turkish
- Tez No: 638765
- Danışmanlar: DOÇ. DR. TURGAY SEBZECİOĞLU
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Türk Dili ve Edebiyatı, Turkish Language and Literature
- Anahtar Kelimeler: Türkçe, işteş çatı, işteşleştirme, seçilim koşulu, {-(I)ş-}, Turkish, reciprocal voice, reciprocalization, {-(I)ş-}, selection condition. Assoc. Doç. Dr. Turgay SEBZECİOĞLU, Department of Turkish Language and Literature, Mersin University, Mersin
- Yıl: 2020
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Mersin Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 63
Özet
Türkçede eylem, tümcenin kurucusu ve en temel öğesidir. Eylemler, zihinsel sözlükçede (mental lexicon) tümce üretimine yansıttığı pek çok bilgiyi taşımaktadır. Bütün tümcelerin öznesi olması gerektiği gibi kimi bilgiler bütün eylemleri kapsarken kimisi de eylemden eyleme değişebilir. Tümceye nesne eklenip eklenmeyeceği, tümcede adların hangi durumları ve hangi rolleri yükleneceği gibi birçok sözdizimsel bilgi eyleme göre farklılaşabilir. Bütün bunların yanı sıra, eylemlerin göndergesel veya gösterilen açısından gönderimde bulunduğu anlama ilişkin bilgiler de hâlihazırda söz varlığımızda yer alır. Söz konusu anlamın içerisinde eylemin hangi olay türüne uygun olduğu, çekirdek bir birim olarak olayı nasıl aktaracağına ilişkin kılınışsal ve hatta görünüşsel bilgiler de yer almaktadır. Eylemlerin hangi çatıları yüklenebileceği de eylemin sözlükçede veya söz varlığında yer alan ve tümceye yansıtılmayı bekleyen özelliklerine göre belirlenir. Kısacası, eylemin türü ve özellikleri çatı yüklenebilme olasılıkları açısından oldukça önemlidir. Bu çalışmada, işteş çatı odağında ne tür eylemlerin işteşleştirilebileceği üzerine betimleme ve çözümlemeler yapılmıştır. Betimleme ve çözümleme eylem tabanlarına gelen {-(I)ş-} ekiyle sınırlandırılmıştır. Bu bağlamda, ad tabanlarından işteş eylemler yapabilen {-lAş-} ve adılla aktarılan işteş tümceler bu çalışmanın dışında bırakılmıştır. Bu sınırlandırmanın nedeni işteş olabilme olasılıklarının saf eylemsel tabanlardan yola çıkılarak görebilmeyi sağlamaktır. Çalışmanın sonucunda eylemin kılınışsal ve tümceye yansıyan görünüşsel potansiyelinin, hangi konusal rolleri yükleyebildiğinin, hahangi olay durumları için çekirdek bir önerme oluşturabildiğinin ve anlam açısından ne tür bir özellik yansıtabildiğinin işteş çatı olmak noktasında belirleyici olduğu görülmüştür. Kimi durumlarda işteşleştirilebilen eylemlerin kurduğu önermelerle ne tür edimbilimsel işlevleri yansıtabildiğine de bakılmıştır. Bu çalışmada da yer alan eylemlerin anlamsal özellikleri göz önünde bulundurularak eylem sınıflandırmalarından da yararlanılmıştır.
Özet (Çeviri)
In Turkish, verbs are the constituents and the main part of sentences. Verbs contain many of the information they reflect in the production of sentences in the mental lexicon. All sentences must have a verb, and while certain information contains all verbs, others can vary from verb to verb. Many syntactic information such as whether a verb will be added to a sentence and the states and roles taken by the nouns in a sentence may vary based on verbs. In addition to these, the information regarding the referential or signified meaning of verbs is also present in our vocabulary. The said meaning also contains actional or even aspectual information regarding the suitable type of event for the verb and how the event will be conveyed as a core unit. The voices that can be attributed to verbs are determined based on the verb's features in the dictionary or lexicon, which are to be used in the sentence. In short, the type and features of the verb are very important in terms of voice attribution possibilities. In the present study, descriptions and analyzes were made on the type of verbs that can be reciprocalized on the reciprocal voice. These descriptions and analyzes were limited to the affix {-(I)ş-}, which are added to verb bases. In this context, the affix {-lAş-}, which can produce reciprocal verbs from noun bases, and reciprocal sentences that are transferred with pronouns were excluded from the study. The reason for this limitation is to be able to observe reciprocalization possibilities based on simple verb bases. As a result of the study, it was observed that the thematic roles attributed to the actional and aspectual potential of the verb, which is reflected on the sentence, the event situations for which they can form a core clause and what type of features they can reflect in terms of meaning were determinant factors in terms of being a reciprocal voice. It was also examined what types of pragmatic functions can be reflected by the verbs that can be made reciprocal in certain situations through the clauses they form. Verb classifications were also referred to, considering the semantic features of the verbs included in the present study.
Benzer Tezler
- An Analysis of complaints in terms of politeness in Turkish
Türkçede şikayetlerin kibarlık bağlamında incelenmesi
SUHAN AKINCI
Yüksek Lisans
İngilizce
1999
DilbilimHacettepe Üniversitesiİngiliz Dilbilimi Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. NALAN BÜYÜKKANTARCIOĞLU
- Türkçede ol- fiili
The verb ol- in Turkish
MEHMET UZUN
Doktora
Türkçe
2022
DilbilimÇukurova ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. MUNA YÜCEOL ÖZEZEN
- The semantics of the nominalizer –(y)iş: Dimensions of factivity and manner
-(y)ış adlaştırıcısının anlambilimsel yapısı: Olgusallık ve tarz boyutları
EKİNSU ÖZKAZANÇ
Yüksek Lisans
İngilizce
2022
DilbilimOrta Doğu Teknik ÜniversitesiBilişsel Bilim Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ UMUT ÖZGE
- Türkçede katkısız eylem yapıları
Light verb constructions in Turkish
MERVE KARGALI
Yüksek Lisans
Türkçe
2024
Türk Dili ve EdebiyatıAnkara ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. PAŞA YAVUZARSLAN
- Türkçede parçacıl (partitive) yapılar
Partitive construction in Turkish
NORAN HAMZAH KHALEEL KAHIYAH
Yüksek Lisans
Türkçe
2023
Türk Dili ve EdebiyatıAnkara ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. PAŞA YAVUZARSLAN