Geri Dön

Tarihi Topkapı Caddesi'nin Turgut Özal Millet Caddesi'ne dönüşümü ve çevresindeki kültür varlıklarının koruma ve sunumuna yönelik öneriler

The transformation of historic Topkapı Street to Turgut Özal Millet Street and the conservation and presentation proposals for its surrounding cultural assets

PDF İndir

  1. Tez No: 641475
  2. Yazar: MÜNİRE NURGÜL BÜYÜKGÜLLÜ
  3. Danışmanlar: DOÇ. DR. ZEYNEP ERES ÖZDOĞAN
  4. Tez Türü: Yüksek Lisans
  5. Konular: Mimarlık, Architecture
  6. Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
  7. Yıl: 2020
  8. Dil: Türkçe
  9. Üniversite: İstanbul Teknik Üniversitesi
  10. Enstitü: Fen Bilimleri Enstitüsü
  11. Ana Bilim Dalı: Mimarlık Ana Bilim Dalı
  12. Bilim Dalı: Restorasyon Bilim Dalı
  13. Sayfa Sayısı: 385

Özet

İstanbul'un çok katmanlı kent dokusu, yangınlar ve depremler başta olmak üzere imar çalışmaları gibi çeşitli etkenlerle şekillenmiştir. Millet Caddesi açılmadan önce ve açılırken, çok sayıda anıt yapı yıkılmıştır. İstanbul'un tarihi dokusunda önemli bir aksı oluşturan cadde, günümüzde kolaylıkla algılanamamaktadır. Bu nedenle, caddenin topluma sunulmasına yönelik çalışmaların yapılması gerekmektedir. Eski Topkapı Caddesi'nin açılan Millet Caddesi'ne dönüşümünün aktarılması amacıyla 19. yüzyılda ve Erken Cumhuriyet döneminde hazırlanan planlar, 1936 yılında Henri Prost tarafından hazırlanan plan ve Adnan Menderes döneminde gerçekleştirilen imar çalışmaları incelenmiştir. Millet Caddesi ve çevresinin planlanmasında, bir ulaşım omurgası kurarak kentin bağımsız bölgelerini birbirine bağlayacak yeni aksların oluşturulmasını hedefleyen Henri Prost'un hazırladığı Tarihi Yarımada planının etkisi büyüktür. 1950'li yıllarda Adnan Menderes döneminde yürütülen imar çalışmaları, tarihi kent dokusu ve yapılaşmalar sebebiyle yetersiz kaldığı tespit edilen ulaşım sorununu temel almış ve yeni yolların açılmasıyla veya genişletilmesiyle kent dokusunda hızlı bir değişime yol açmıştır. Tarihi Yarımada'nın temel ulaşım akslarından biri olarak planlanan Millet Caddesi, Divanyolu'ndan Ordu Caddesi ile Aksaray'a uzanan aksın devamındaki Topkapı Caddesi'nin genişletilerek Topkapı surlarında iki burç arasından kente giren Londra Asfaltı'na bağlanmasıyla 1958 yılında açılmıştır. Millet Caddesi'nin açılması ile cadde üzerindeki 22 adet anıtsal yapı yıkılmıştır. İmar çalışmaları nedeniyle yitirilen yapıların bir kısmı, yakın çevresinde veya aynı parselde yeri değiştirilerek daha sonraki yıllarda yeniden inşa edilmiştir. Bazı yapılar ise yıkılmak yerine özgün yerlerinden farklı alanlara taşınarak yeniden inşa edilmiştir. Cadde üzerinde incelenen yapılardan bazıları ise, imar çalışmaları öncesinde yıkılmıştır. Bu çalışma kapsamında, Topkapı Caddesi ve çevresinin 19. yüzyıl sonlarından günümüze dek geçirdiği değişimler ele alınmış ve Millet Caddesi'nin açılmasının yerleşim durumu üzerindeki etkisi incelenmiştir. Çalışma alanı ve çevresindeki yapı stoku büyük ölçüde ahşap konutlardan oluştuğu için, kentte meydana gelen yangınlar yayılarak kent dokusununda ağır hasarlara yol açmıştır. 19. ve 20. yüzyılda nüfusun artması kentte yoğun bir yapılaşmaya sebep olmuş ve bu bölgeler yangınlar nedeniyle boşalmıştır. Çalışma alanının yarısı, bu yangınlardan etkilenmiştir. Yangın sonrası yerleşimler ızgara plan uygulamasıyla yeniden planlanmış ve yapı adaları değişmeye başlamıştır. Kent dokusuyla beraber şekillenen ve Osmanlı döneminde cami ve mescit gibi yapıların ait olduğu külliye vakıflarının isimlerini verdiği mahallelerin sınırları da, bu süreçte incelenmiştir. İmar çalışmaları öncesinde mevcut olan ve bu çalışmalar sırasında yitirilen anıt eserlerin yerleşim dokusuyla ilişkisi ve tarihsel süreç içerisindeki fiziksel durumları, tarihi haritalar ve eski hava fotoğrafları üzerinden saptanmıştır. Tarihi haritaların sayısallaştırılmasıyla, 1956-1958 yılları arasında gerçekleştirilen imar çalışmaları öncesi ve sonrası kent dokusu, karşılaştırmalı olarak detaylıca ele alınmıştır. Çalışma alanında birçok çeşmenin yer alması nedeniyle, Tarihi Yarımada ve çevresindeki suyolları da incelenmiştir. Millet Caddesi açılmadan önce mevcut olduğu tespit edilen 33 adet anıtsal yapının tarihçesi, arşiv belgeleri ile sayısal ve süreli kaynaklar üzerinden araştırılmıştır. Yapılar, günümüzde mevcut olup olmama durumlarına göre iki ayrı başlıkta incelenmiştir. Manastır Mescidi, Saraç Doğan Camii, Kazasker Abdurrahman Çelebi Camii, Fındıkzade Tekkesi, Karamani Piri Mehmet Paşa Camii, Molla Gürani Haziresi, Selçuk Sultan Camii, Murad Paşa Camii, Evkaf Hastanesi, Dârül-Muallimin ve Şehremini Anadolu Lisesi imar çalışmaları sonrasında varlığını sürdüren yapılardır. Çeşme ve Taşmektep, Karakol, Şehremini Camii , Deniz Abdal Camii, Mektep, Nurlu Dede Camii, Hekimbaşı Ömer Efendi Medresesi, Sarı Musa Camii, Şirmert Çavuş Camii, Aksaray Karakolu, Oğlanlar Tekkesi, Haseki Hastanesi, Nakşi Tekkesi, Şirmert Türbesi, Çavuş Çeşmesi, Yusuf Paşa Çeşmesi, Macuncu Tekkesi, Tevekkül Hamamı, Su Terazisi, Tülbentçi Mehmet Efendi Medresesi, Aksaray Çeşmesi ve Aksaray Hamamı ise günümüzde mevcut değildir ancak tarihi belgeler ve haritalar aracılığıyla yapılar hakkında bilgi edinilebilmiştir. Diğer yapılar hakkında ulaşılan veriler kısıtlı olduğu için, bu yapılar tek bir başlık altında sunulmuştur. Millet Caddesi yıkımları nedeniyle, eski Topkapı Caddesi ve geleneksel Osmanlı mahalle dokuları radikal bir şekilde değişmiştir. Kentsel ve Tarihi Sit Alanı içerisinde bulunan caddenin, tarihi kimliğinin ortaya konulması ve cadde üzerindeki mevcut ve mevcut olmayan anıtsal yapılara yönelik koruma ve sunum önerilerinin getirilmesi bu çalışmanın asıl amacını oluşturmaktadır. Yapıların Bizans Dönemi, Erken, Klasik ve Geç Osmanlı Dönemi ve Cumhuriyet Dönemi üzerinden kronolojik dönem analizleri yapılmıştır. Analiz ve belgeleme çalışmaları, Millet Caddesi ve yakın çevresi olarak belirlenen çalışma alanı ve bu çalışma alanı içerisinden seçilen üç adet örnek alan üzerinden iki farklı ölçekte yapılmıştır. Millet Caddesi'nin tarihi değerini yansıtan örnek alanlar; incelenen tek Bizans yapısı olan Topkapı'daki Manastır Mescidi ve çevresi, alandaki höyükleşmeyi aktaran Haseki Sultan'daki Karamani Piri Mehmet Paşa Camii ve çevresi ve çok katmanlı yapısıyla Aksaray'daki Murad Paşa Camii ve çevresi olarak belirlenmiştir. Çalışma süresince, alan bir bütün olarak ele alınarak üst ölçek gezi rotaları oluşturulmuştur. İmar planları ve yasal süreç incelenerek kentsel ölçekte ve örnek alanlarda karşılaşılan sorunlara yönelik ilke kararları ve bir yaklaşım modeli geliştirilmiştir. Gezi rotaları, Kentsel ve Tarihi Sit Alanı içerisinde bulunan çalışma alanının Topkapı'da surlara yakın olan kısmının İstanbul Kara Surları Koruma Alanı içerisinde olması, Tarihi Yarımada'daki diğer Dünya Miras Alanlarına yakınlığı ve çevresinde bulunan Bizans Dönemi, Erken, Klasik ve Geç Osmanlı Dönemi ve Cumhuriyet Dönemi kültür varlıkları göz önüne alınarak oluşturulmuştur. Bu çalışmanın, caddenin çok katmanlılığı ile mevcut olan ve yitirilen anıtsal yapıların tarihi değerinin vurgulanmasına ve koruma çalışmalarına katkı sağlayarak topluma sunulmasına yardımcı olması ümit edilmektedir.

Özet (Çeviri)

The multi-layered urban texture of Istanbul has been formed by various factors such as urban development activities, especially fires and earthquakes. Several monumental buildings were demolished before and while the Millet Street was opened. The street, which is an important axis in the historical texture of Istanbul, can not be easily perceived nowadays. Therefore, necessary action should be taken to present the street. The plans prepared in the 19th century and the Early Republican Period, the plan of Henri Prost dated 1936 and the urban development activities carried out during the Adnan Menderes period were examined in order to transfer the transformation of the historic Topkapı Street to the Millet Street. The plan of the Historical Peninsula prepared by Henri Prost, which aims to create new axes that will connect the detached zones of the city by establishing a transportation system“around a backbone”, has a strong impact in the planning of Millet Street and its surrounding. The urban development activities implemented during the Adnan Menderes period in the 1950s were based on the transportation problem, which was found to be inadequate due to the historic urban structure and constructions, and caused a rapid change in the urban texture by the opening or expansion of new roads. Millet Street, which was planned as one of the main transportations axes of the Historical Peninsula, was opened in 1958 by expanding the Topkapı Street which is the following axis extending from Divanyolu to Ordu Street and Aksaray and connecting the street to the London Asphalt which enters the city between the two towers of the Topkapı city walls. With the opening of Millet Street, 22 monumental buildings on the street were demolished. Some of the buildings lost due to the urban development activities were reconstructed in their immediate vicinity or in the same plot slightly shifting the location of the building, in later years. On the other hand, instead of being demolished, several buildings were relocated to different areas other than their original locations and were reconstructed. Some buildings on the street which were examined, were demolished even before the constructional implementations. Within the scope of this thesis, the changes of Topkapı Street and its surrounding area have been through since the late 19th century and the effects of the opening of the Millet Street on the settlement situation were investigated. Since the study area and its surrounding area's building stock are mostly made of wooden dwellings, fires occuring in the city spread and caused severe damage to the urban texture. The increase in the population in the 19th and 20th centuries caused an dense construction work in the city and these areas were emptied due to fires. Half of the study area was affected by these fires. Post-fire settlements were replanned with the grid plan and the building blocks had started to change. The boundaries of the neighborhoods, named after the waqfs of külliye (complex) which mosques and masjids belong to during the Ottoman period, which were shaped together with the urban texture were also examined in this process. The relationship between the monuments, which existed before the urban development activities and were lost during them, and the settlement situation with their physical state in the historical procsess were determined through historical maps and old aerial photographs. With the digitization of the historical maps, the urban texture before and after the urban development activities realized between 1956 and 1958 was discussed in detail. The historical maps were the key resources of this study. In this context Ekrem Hakkı Ayverdi's map showing Istanbul in the 19th century dated 1875, German Blue Maps dated 1913-1914, Necip Bey's map dated 1918, Plan Général de la Ville de Constantinople map dated 1922, Istanbul Şehri Rehberi (Istanbul City Guide) dated 1934, Müller-Wiener's Bildlexikon zur Topographic Istanbuls (Historical Topography of Istanbul) map dated 1965 and Behçet Ünsal's sketches of Topkapı-Aksaray Road and Aksaray-Unkapanı Road Atatürk Boulevard were analyzed respectively. The settlement area in 1946, 1966, 1970, 1982, 2006 and 2017 were documented from the aerial photographs. The maps and aerial photographs were all compared to identify the changes in the urban texture. In addition, the Ottoman Period water facilities and waterways in and around the Historical Peninsula were necessarily revealed due to the fact that there are several fountains amongst the cultural assets which were examined. The history of 33 monumental buildings which were found to be present before the opening of the Millet Street, creating the main subject of the thesis, was studied through archive documents and digital and library resources. The monuments are sorted into two different parts according to their existence or not. Monastery Masjid, Saraç Doğan Mosque, Kazasker Abdurrahman Çelebi Mosque, Fındıkzade Dervish Lodge, Karamani Piri Mehmet Paşa Mosque, Molla Gürani Cemetery, Selçuk Sultan Mosque, Murad Paşa Mosque, Evkaf Hospital, Dârül-Muallimin School and Şehremini Anatolian High School are the structures that exists after the urban development activities. A fountain and a school, a military police station, Şehremini Mosque, Deniz Abdal Mosque, a Sıbyan Mektebi (Ottoman primary school), Nurlu Dede Mosque, Hekimbaşı Ömer Efendi Madrasah, Sarı Musa Mosque, Şirmert Çavuş Mosque, Aksaray Police Station, Oğlanlar Dervish Lodge, Haseki Hospital, Nakşi Dervish Lodge, Şirmert Tomb, Çavuş Fountain, Yusuf Paşa Fountain, Macuncu Dervish Lodge, Tevekkül Bath, Su Terazisi (a tower-like water level structure), Tülbentçi Mehmet Efendi Madrasah, Aksaray Fountain and Horhor Bath do not exist today. However, historical information about these cultural assets was obtained through documents and maps. The other buildings are presented in the same part since the information gained about them were limited. Due to the demolitions of the Millet Street, the old Topkapı Street and the traditional Ottoman neighborhood texture have changed radically. The main purpose of this study is to reveal the historical identity of the street, which is located in the Urban and Historic Conservation Zone, and to introduce conservation and presentation proposals for the existing and demolished monuments on the street. Chronological analysis of the buildings were conducted over the Byzantine Period, Early, Classical and Late Ottoman Period and Republican Period. Analysis and documentations were carried out on two different scales through the study area designated as Millet Street and its immediate surrounding and three case study areas selected from the study area. Case study areas reflecting the historical value of Millet Street are; the Monastery Masjid, which is the only Byzantine structure examined, and its surrounding located in Topkapı, the Karamani Piri Mehmet Paşa Mosque, which transfers the mound formation of the site, and its surrounding in Haseki Sultan and Murad Paşa Mosque, with its multi-layered structure, and its surrounding in Aksaray. During the research process, the area was taken into consideration as a whole and urban scale routes were determined. Principles and an approach model for the problems encountered in the urban scale and case study areas were developed by evaluating the zoning plans and legal process. Since Millet Street is a long axis, it is difficult to establish and present the link between the historical monuments. In this context, urban scale routes were designated to give a better understanding of the existing and demolished monuments as well as the surrounding residential and commercial areas and to form a bond to the World Heritage Sites. Three different routes were selected by considering that the study area, located in the Urban and Historic Conservation Zone, has a part that is close to the city walls in Topkapı which is within the Istanbul Land Walls Component Area of World Heritage Site, is close to the other World Heritage Sites in the Historical Peninsula and has Byzantine Period, Early, Classical and Late Ottoman Period and Republican Period cultural assets. It is hoped that this study will help to highlight the historical value of the existing and demolished monuments with the multi-layered structure of Millet Street and to help presenting the area by contributing to possible conservation efforts.

Benzer Tezler

  1. Tez No

    514913

    Tarihi süreç içerisinde istanbul Fatih Fevzipaşa Caddesi

    Istanbul Fatih Fevzipasa Street in the historical process

    FEYZA İLTER

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2018

    MimarlıkYıldız Teknik Üniversitesi

    Mimarlık Ana Bilim Dalı

    PROF. DR. NURAN KARA PİLEHVARİAN

  2. Tez No

    894108

    Çevresel tasarımda tipografi kullanımı: İstiklal Caddesi örneği

    The use of typography in environmental design: Example of Istiklal Street

    FATMA YURTKURAN

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2024

    Güzel SanatlarİSTANBUL TOPKAPI ÜNİVERSİTESİ

    Grafik Tasarım Ana Bilim Dalı

    DR. ÖĞR. ÜYESİ AYNUR KARAGÖL

  3. Tez No

    21754

    İstiklal Caddesi XIX. yüzyıl cephe bezemelerinin üslupsal analizi ve bezeme restorasyonu için öneriler

    Stylistic analysis of building facades in İstiklal Caddesi and suggestions for ornament restoration

    YILDIZ SALMAN

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    1992

    Mimarlıkİstanbul Teknik Üniversitesi

    PROF. DR. DOĞAN KUBAN

  4. Tez No

    66541

    Zeyrek Caddesi 12-14 nolu ahşap konağın restorasyon projesi

    Başlık çevirisi yok

    MÜGE KURUCA

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    1997

    Mimarlıkİstanbul Teknik Üniversitesi

    Mimarlık Ana Bilim Dalı

    DOÇ. DR. AHMET ERSEN

  5. Tez No

    594022

    Byzantine heritage depicted: the aqueduct of Valens in the historical topography of Istanbul

    Tasvirdeki Bizans mirası: İstanbul'un tarihi topografyasında Valens Su Kemeri

    FATMA SARIKAYA IŞIK

    Yüksek Lisans

    İngilizce

    İngilizce

    2019

    MimarlıkOrta Doğu Teknik Üniversitesi

    Mimarlık Tarihi Ana Bilim Dalı

    DR. ÖĞR. ÜYESİ PELİN YONCACI ARSLAN

Geri Dön