Geri Dön

Türk edebiyatında şehrengizler

Shahrangizes in Turkish literature

  1. Tez No: 666418
  2. Yazar: FATİH TIĞLI
  3. Danışmanlar: PROF. DR. M. A .YEKTA SARAÇ
  4. Tez Türü: Doktora
  5. Konular: Türk Dili ve Edebiyatı, Turkish Language and Literature
  6. Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
  7. Yıl: 2020
  8. Dil: Türkçe
  9. Üniversite: İstanbul Üniversitesi
  10. Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
  11. Ana Bilim Dalı: Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
  12. Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
  13. Sayfa Sayısı: 526

Özet

Türk edebiyatının türlerinden biri olan şehrengiz, belirli bir şehir bağlamında şehrin tanınmış, bilinen, meşhur kişilerinin anlatıldığı manzum eserlerdir. Daha çok mesnevi nazım şekliyle yazılmakla birlikte diğer nazım şekilleri ile de kaleme alındığı görülmektedir. XV. yüzyılın sonlarına doğru Mesîhî tarafından Edirne şehri için yazılan ilk örneğin daha sonraki yıllarda rağbet görmesiyle Osmanlı Devleti'nin başkentleri olan Bursa, Edirne, İstanbul başta olmak üzere Manisa, Üsküp, Budin, Belgrad, Revan, Bağdat vb. diğer şehirler için de kaleme alınmıştır. XVI. yüzyılda oldukça popüler olmuş bu türün yazılış seyri XVII. yüzyıldan itibaren düşüşe geçmiş ve XVIII. yüzyılın ilk çeyreğinden itibaren artık görülmemeye başlanmıştır. Şehir ve şehrin sakinlerini konu alması bakımından şehir şiirleri, mesnevilerdeki şehir tasvirleri ile isim redifli diğer şiirler ile benzerliği olduğu düşünülmektedir. Bu yönüyle çalışmanın I. bölümü türün isminden yola çıkarak mesnevilerdeki şehir tasvirleri ile birlikte isim redifli gazeller, murabba ve muhammeslerin değerlendirilmesiyle şehrengizler arasında benzerlik ve farklılıklar ortaya konmuştur. Mevcut şehrengiz örneklerinin değerlendirmesi yapılmış, türün belirgin, ayırt edici özellikleri vurgulanmış ve güncel bir tanımı yapılmıştır. II. bölümde ise bu tanıma uygunluk gösteren yayınlanmış ve yazma halindeki metinlerin bir kataloğu verilmiştir. Tam metni elimizde olmayıp değişik kaynaklarda isimleri geçen ve birkaç beyti bulunan örnekler ayrı bir başlık altında listelenmiştir. Yine son yıllarda şehrengiz başlığı altında yayınlanan bazı metinlerin, I. bölümde tarif edilen ve özellikleri ortaya konan şehrengiz türüne ait olmadığını düşündüğümüz örneklerin, neden şehrengiz sayılamayacağı sebepleriyle açıklanmıştır. Bu bölümün son başlığı ise katalog ve diğer çalışmalarda yanlışlıkla şehrengiz olarak kaydedilen metinlerin incelenmesi ve türleri hakkında bilgi verilmesidir. III. bölümde ise şehrengiz olarak kabul edilen metinlerin tür, şekil ve muhteva yönlerinden incelemesi yapılmıştır. Metinler nazım şekli, varsa metinlerde kullanılan diğer nazım şekilleri, vezin, tertip, güzellerin seçimi ve sıralanması başlıklar halinde ayrıntılı bir şekilde incelenmiştir. IV. bölüm ise tez çalışmamıza başladığımızda yayınlanmamış ve yazma halindeki örneklerin transkripsiyon alfabesine aktarılmış metinlerinden oluşmaktadır. Elde edilen bulgular çalışmanın Sonuç bölümünde incelenmiş ve türün net bir panoraması ortaya konmuştur. Bu veriler ışığında türün tanımı güncellenerek yeniden belirlenmiştir. Tartışma ve öneriler kısmında tür ile ilgili olarak yapılacak diğer çalışmalar için bazı değerlendirmelerde bulunulmuştur.

Özet (Çeviri)

One of the genres of Turkish literature, shahrangiz is a literary work narrating poetically known and famous people of a city by focusing on the city. It is mostly written in mathnawi style along with other verse styles. At the end of the XVth century it was firstly written by the poet Mesîhî for the city of Edirne. After taking attention, it was also written for mainly the capitals of Ottomans Bursa, Edirne, İstanbul and also Manisa, Skopje, Budapest, Belgrade, Yerevan, Baghdad and etc. This genre became so popular in the XVIth century and started to lose its popularity in the XVIIth century. After the first quarter of the XVIIIth century, it was not seen in the literature. In terms of discussing the city and its inhabitants, it is considered that the city poems have similar features to the city depictions in the mathnawis and other poems written with the personal names as rhyme. In this respect, the first part of this study takes its departure from the name of the genre shahrangiz and the description of cities in mathnawis together with an investigation of the poems written with the personal names as rhyme and other tetrastichs and pentastichs. By doing so it aims to discuss similarities and differences between mathnawis. This part aims to examine to show distinctive features of this genre and give a contemporary definition of it. In the Part II, there is the catalogue of published and manuscript works which suits to the definition of the first part for the genre of shahrangiz. In a separate subheading, there are also texts whose manuscripts are not available but mentioned in another sources with some of verses of these texts. Moreover, this part also engages with some other texts published under the name of shahrangiz but they cannot be thought under the genre of shahrangiz because of the definition given in the first part. This is explained by its reasons. Lastly, in this part, there are also an investigation of catalogue mistakes according to which some manuscripts are recorded as shahrangizes. It includes an analysis of these wrong recorded texts in catalogues and other studies. The Part III of this study focuses on an analysis of genre, form and content of these texts which are accepted as shahrangiz according to the description. The analysis includes some separate headings under which they are examined according to their basic poetic forms and secondary forms used in the poem, meter, composition, selection of the mentioned beautiful persons of the city and their sorting. The Part IV consists of the transcription study of some examples of shahrangizes which were not published when I conducted this study. In the conclusion part, all results coming from the inquire made in these parts are analysed for giving an exact panorama of this genre. According to the conclusion, a new definition of this genre is made. Lastly, it offers some new insights for the further studies on the genre of shahrangiz.

Benzer Tezler

  1. Şehrengizlerde söz varlığı

    Shehrengizs of vocabulary

    TÜRKAN VERAL

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2020

    Türk Dili ve EdebiyatıAkdeniz Üniversitesi

    Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı

    DOÇ. DR. FURKAN ÖZTÜRK

  2. Türk edebiyatında Şehr-Engîzler 'Şehirler ve Güzeller'

    The Şehr-engîzes in Turkish Literature 'Cities and Beauties'

    DERYA KARACA

    Doktora

    Türkçe

    Türkçe

    2018

    Türk Dili ve Edebiyatıİnönü Üniversitesi

    Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı

    PROF. DR. SÜLEYMAN ÇALDAK

  3. Şehrengiz-i İstanbul ve Vize (Giriş- inceleme- metin- sözlük)

    Istanbul and Vize cities (Entry – analyze – text – glossary)

    NEŞE BEKAR

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2022

    Dilbilimİstanbul Arel Üniversitesi

    Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı

    PROF. DR. MEHMET MEHDİ ERGÜZEL

  4. Cumhuriyet Dönemi Türk edebiyatında gezi türünün gelişimi (1920-1980)

    The development of travel writing in the Turkish literature in the Republican Era (1920 - 1980)

    YASEMİN DİNÇ KURT

    Doktora

    Türkçe

    Türkçe

    2008

    Türk Dili ve EdebiyatıGazi Üniversitesi

    Türk Edebiyatı Bölümü

    PROF. DR. ALEMDAR YALÇIN

  5. Şehrengizler ve Ayine-i Huban-ı Bursa: Bursa Şehrengizlerinde güzeller

    Sehrengizes (City Disturbers) And Ayine-i Huban-ı Bursa: Beauties In city Of Bursa

    EMİNE TUĞCU

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2007

    Türk Dili ve Edebiyatıİhsan Doğramacı Bilkent Üniversitesi

    Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı

    Y.DOÇ. NURAN TEZCAN