Eski Anadolu Türkçesinde nedensellik
Causality in old Anatolian Turkish
- Tez No: 716973
- Danışmanlar: DOÇ. DR. YETER TORUN ÖĞRETMEN
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Dilbilim, Türk Dili ve Edebiyatı, Linguistics, Turkish Language and Literature
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2022
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Çukurova Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 311
Özet
Eski Anadolu Türkçesi, Türkçenin 13.-15. yüzyıllar arasını kapsayan ve Anadolu'da kurulup gelişen bir yazı dilidir. Karakteristik özellikleri sayesinde günümüzde bazı yapıların çözümlenmesini ve tarihsel süreçteki gelişimini göstermesi açısından önemlidir. Eski Anadolu Türkçesinde dil bilgisel birçok çalışma yapılmasına karşın anlamsal/kavramsal değerlendirmelerin yer aldığı incelemeler sınırlı sayıdadır. Bu araştırmada, Eski Anadolu Türkçesi metinleri üzerinde nedensellik kavramı, 12 ölçüte dayanarak incelenmiştir. Nedensellik, yapı, bakış açısı, olumluluk-olumsuzluk, gerçeklik, etki, uzaklık, süreç, çokluk, doğrultu, indirgeme, açıklık ve söz dizimi açısından değerlendirilmiş ve alt birimlere ayrılmıştır. Nedensellik örnekleri, Türkçenin tarihi bir dönemi olan Eski Anadolu Türkçesi dönemine ait gündelik bilgi, dini bilgi, tıp, hukuk gibi konuları içeren 26 yapıttan alınmış ve belirlenen ölçütleri örnekleyen tümcelere yer verilmiştir. Araştırma giriş, kuramsal açıklamalar, yöntem, bulgular, sonuç ve değerlendirme olmak üzere beş bölümden oluşur. Giriş bölümünde çalışmanın çıkış noktasını oluşturan problemler, gerekçesi, amacı, önemi açıklanmış, çalışmanın sınırlılıkları belirlenmiş, kabul edilen sayıltılar üzerinde durulmuştur. Ayrıca çalışma içinde kullanılan bazı terimlerin tanımlarına yer verilmiştir. Kuramsal açıklamalar bölümünde öncelikle kavram, kavram bilimi, kavram alanı terimleri açıklanmış; ardından neden ve nedensellik kavramlarının dilde nasıl karşılık bulduğu irdelenmiştir. Nedensellikte bilgi kaynakları ve değişkenler üzerinde durulmuş, ayrıca nedensellikle bağlantılı olduğu düşünülen erek (amaç), koşul, ettirgenlik, durum, soru, görünüş/kılınış ve kiplik ilişkileri açıklanmaya çalışılmıştır. Yöntem bölümünde, araştırmanın evreni ve örneklemi hakkında bilgi verilmiştir. Metinde verilen örneklerin hangi yöntemle seçildiği, seçilen örneklerin biçimsel olarak nasıl gösterildiği, örneklerin hangi ölçütlere göre değerlendirildiği ve ölçütlerin kaynağı açıklanmıştır. Çalışmada kullanılan biçimlerin işlevleri, yapılan çözümlemenin türü, çalışmada işaretli nedenselliğe yer verildiği, günümüz Türkçesine aktarımda benimsenen yol aktarılmıştır. Çalışmanın dördüncü bölümünde nedensellik ölçütlere dayalı olarak öncelikle biçim bilimsel açıdan sınıflandırılmış; ardından bakış açısına göre öznel-nesnel, olumluluk-olumsuzluk açısından olumlu-olumsuz-yansız, gerçeklik bağlamı açısından gerçek-gerçek dışı-olası, etki açısından içsel-dışsal, uzaklık açısından yakın-uzak, süreç açısından doğrudan-dolaylı, çokluk açısından çoklu-zincirleme-seçenekli, doğrultu açısından öncül-ardıl-döngüsel, indirgeme açısından salt-ettirgen-ereksel-koşullu-zamansal-tarz, açıklık durumuna göre ise açık-örtük alt başlıklarına, söz dizimi açısından neden-sonuç-nedensellik işaretleyicilerinin dizilimi alt birimlere ayrılıp açıklanmış ve örneklendirilmiştir. Çalışmanın son bölümünde nedensellikle ilgili her ölçüte bağlı sınıflandırma tek tek ele alınmış, Eski Anadolu Türkçesi nedensellik işaretleyicileri Türkiye Türkçesiyle karşılaştırılmış, günümüzde kullanımını sürdürme ya da kullanımdan düşme durumu üzerinde durulmuştur. Nedenselliğin 12 ölçüte göre türünün hangi işaretleyicilerle kullanıldığı tablolarla gösterilerek açıklanmış ve ardından genel bir nedensellik değerlendirmesi yapılmıştır.
Özet (Çeviri)
Old Anatolian Turkish is a written language that was established and developed in Anatolia between the 13th-15th centuries. Thanks to its characteristic features, it is important in terms of showing the analysis of some structures and their development in the historical process. Although there are many grammatical studies in Old Anatolian Turkish, the studies that include semantic/conceptual evaluations are limited. In this study, the concept of causality on Old Anatolian Turkish texts was examined based on 12 criteria. Causality has been evaluated and subdivided in terms of form, point of view, affirmation-negation, reality, effect, distance, process, multiplicity, direction, reduction, clarity, and syntax. Examples of causality are taken from 26 works that include topics such as daily knowledge, religious knowledge, medicine, and law belonging to the Old Anatolian Turkish period, which is a historical period of Turkish, and sentences exemplifying the determined criteria are included. The study consists of five parts: introduction, theoretical explanations, method, findings, conclusion, and evaluation. In the introduction, the problems that constitute the starting point of the study, its reason, purpose and importance are explained. The limitations of the study were determined and the accepted assumptions were emphasized. In addition, definitions of some terms used in the study are given. In the theoretical explanations section, first of all, the terms of concept, concept science, concept field are explained; then, the emergence of the concepts of cause and causality and how these concepts correspond in language are examined. Information sources and variables in causality are explained. In addition, it has been tried to explain the relations of purpose, condition, causativeness, situation, question, aspect / attitude, and modality, which are thought to be related to causality. In the method section, information is given about the universe and sample of the research. The method by which the examples given in the text were selected, how the selected examples were shown formally, the criteria by which the examples were evaluated, and the source of the criteria were explained. The function of the forms used in the study, the type of analysis made, that marked causality is included in the study and the way adopted in the transfer to today's Turkish are conveyed. In the fourth part of the study, causality is classified primarily in terms of morphology, then divided into the following sub-titles, explained and exemplified; subjective-objective according to the point of view, positive-negative-neutral in terms of positivity-negative, real-unreal-possible in the context of reality, internal-external in terms of effect, near-far in terms of distance, direct-indirect in terms of process, multiple-chain-optional in terms of multiplicity, before/after effect-cyclical in terms of direction, purely-causative-target-conditional-temporal-style cause in terms of reduction, open-implicit according to the openness, and the sequence of cause-effect-causality markers in terms of syntax is divided into sub-units, explained and exemplified. In the last part of the study, classification based on each criterion related to causality was handled one by one, causality markers of Old Anatolian Turkish were compared with Turkey Turkish, and the state of being used or discontinued today was emphasized. The markers of the type of causality used according to 12 criteria were explained by showing with tables (It has been shown and explained with tables that the type of causality according to 12 criteria with which markers have been used, and a general causality evaluation was made.
Benzer Tezler
- Eski Anadolu Türkçesinde fiillerin tasnifi
The Classification of old Anatolian Turkish verbs
SÜLEYMAN BOZDAĞ
Yüksek Lisans
Türkçe
1999
Türk Dili ve EdebiyatıAfyon Kocatepe ÜniversitesiOrtaöğretim Sosyal Alanlar Eğitimi Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. GÜRER GÜLSEVİN
- Eski Anadolu Türkçesinde bağlaç işlevli birimler
Connective function units in Anatolian Turkish
EMRE ERDEM
Yüksek Lisans
Türkçe
2022
Türk Dili ve EdebiyatıÇukurova ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. NİGAR OTURAKÇI ORBAY
- Eski Anadolu Türkçesinde epistemik kiplik: Kısas-ı Enbiya örneği
Epistemic modality in old Anatolian Turkish: The case of Kısas-i Enbiya
MELİKE ÜZÜM
Doktora
Türkçe
2017
DilbilimHacettepe ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. NURETTİN DEMİR
- Eski Anadolu Türkçesinde soru cümlelerinin edimbilimsel işlevleri
Pragmatic functions of questions in the old Anatolian Turkish
SUZAN HELVACI
Yüksek Lisans
Türkçe
2013
Türk Dili ve EdebiyatıGazi ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. GÜLCAN ÇOLAK BOSTANCI
- Eski Anadolu Türkçesinde seri fiil yapıları
Serial verb constructions in Old Anatolian Turkish
ABDULLAH ÇİĞİL
Doktora
Türkçe
2022
DilbilimNevşehir Hacı Bektaş Veli ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. ERKAN HİRİK