Geri Dön

Kuir ikon kimliğin günümüz sanatına yansımaları: Zeki Müren örneği

Reflections of queer icon identity in contemporary art: Zeki Müren example

PDF İndir

  1. Tez No: 726201
  2. Yazar: NURAN LEYLA ERSEN KILINÇKAYA
  3. Danışmanlar: DOÇ. DR. EBRU YETİŞKİN DOĞRUSÖZ
  4. Tez Türü: Doktora
  5. Konular: Sanat Tarihi, Sosyoloji, Art History, Sociology
  6. Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
  7. Yıl: 2022
  8. Dil: Türkçe
  9. Üniversite: İstanbul Teknik Üniversitesi
  10. Enstitü: Lisansüstü Eğitim Enstitüsü
  11. Ana Bilim Dalı: Sanat Tarihi Ana Bilim Dalı
  12. Bilim Dalı: Sanat Tarihi Bilim Dalı
  13. Sayfa Sayısı: 251

Özet

Bu tez kuir ikon kimliğin günümüz sanatına etkisini görsel sanatlar, popüler kültür teorisi, postkolonyal teori, sosyoloji ve sosyal antropoloji kuramlarından yararlanarak disiplinlerarası bir perspektifle inceleyecektir. Tezin araştırma kapsamı, kuir ikon kimliğin Türkiye'de özellikle 1970'lerden itibaren günümüz sanatına nasıl etki ettiğini nitel araştırma yöntemlerinden yararlanarak ortaya çıkarmaktır. Analiz birimi olarak tespit edilen kuir ikon kimliğin vaka incelemesi Zeki Müren etrafında geliştirilecektir. Tezin ilk bölümünde kuir teori ile ilgili alanyazın taranacak ve kavramsal bir aks inşa edilecektir. Eva Kosofsky Sedgwick, Judith Butler, Michel Foucault, Judith Halberstam, Philip Brian Harper, Jordan Lloyd ve Bell Hooks, Rupp Taylor ve Eve Ilana Shapiro, Annamarie Jagose ve Nikki Sullivan gibi düşünürlerin, kuir ikon kimliği ile ilgili ortaya koyduğu çok yönlü tartışmalar irdelendikten sonra, kuir ikon kimliği ile bağlantılı olarak Judith Butler'ın geliştirdiği ve vaka analizinde kullanılan drag performativite ve drag melankoli kavramlarına odaklanılacaktır. Tezin ikinci bölümünde kuir kültür tarihsel olarak incelenerek, karşı cinsin kılığına girme kültürünün ritüel aracılığıyla güç elde etme ya da eğlence amaçlı olduğu görülecektir. Bu geleneğin günlük yaşam pratikleri içinde yer aldığı anlaşılacaktır. Kuir kültürün ritüel, eğlence, bireysel ve kolektif öznelliklerin iç içe girdiği girift bir yapı olduğu görülecektir. Tarih boyu farklı kültürlerde görülmüş olan karşı cinsin kılığına girerek eğlendirme olgusunun kadınların kamusal alanda varlık gösteremedikleri dönemlerde ortaya çıktığı ve bu koşulların kuir kimliklere bir mecra oluşturduğu saptanacaktır. Dolayısıyla, toplumsal belleğin bir parçası olan bu temsillerin kuir ikon olgusunun kökenini oluşturduğu ileri sürülecektir. Ayrıca bu bölümde ikon, ikon marka, kuir kimlik ve kuir ikon terimleri kavramsal olarak açıklandıktan sonra, kuir kimliğin tarihsel süreç içinde nasıl inşa edildiği ele alınacaktır. Kuir kimliğin inşa edilmesiyle birlikte gelişen kuir estetiği tanımlayan camp (rüküşlük) ve kiç kavramları örneklerle açımlanacak, günümüz sanatını da etkileyen David Bowie ve Liberace gibi popüler kültüre damgasını vuran kuir ikonların kimlik ve markalaşma süreçlerinde bu estetiği nasıl kullandıkları vurgulanacaktır. Kuir ikonların toplumsal tabiyet mekanizmasının dışında kalmalarına rağmen, heteronormatif kalabalığın eğlencesi olarak meşrulaştığı hatta mitleştiği görülecektir. Böylelikle, kuir kimliklerinden koparılarak,“alternatif”bir meta olarak sunuldukları, popüler kültürün bir bileşeni haline gelebildikleri çıkarsanacaktır. Kuir estetik ve kuir ikon kimliğin günümüz sanatına yansıması ise Andy Warhol, Robert Mapplethorpe, David Wojnarowicz, Gillian Wearing, Gilbert & George ve David Hockney gibi sanatçıların eserleriyle birlikte tartışılacaktır. Bu eserler 1980'ler itibariyle gelişen kuir sanat tarihi ekseninde okunacaktır. Kuir sanat tarihinin sanat tarihi yazınında yok sayılmış olan kuir öznelliklerin ortaya çıkarılmasını sağlamış olduğu vurgulanacaktır. Tezin ikinci bölümünde, Türkiye'den bir kuir ikon örneği seçilerek vaka incelemesi yapılacak ve alt problemler oluşturulacaktır. Türkiye'de ilk akla gelen ve baskın bir şekilde ön plana çıkan popüler kuir ikon örneği olarak Zeki Müren'e odaklanılacaktır. Zeki Müren'in popülerleşmeye başladığı 1950'lerden itibaren ölüm yılı 1996'ya kadar Türkiye'de yaşanan toplumsal değişim süreci ve bu bağlamda şekillenen popüler kültür ortamında, sanatçının kuir ikon kimliğini görsel olarak nasıl inşa ettiği ele alınacaktır. Sanatçının kuir ikon kimliğini“makbul vatandaş”lık söylemi ile içe içe geçecek şekilde geliştirmiş olduğu çıkarsanacaktır. Zeki Müren'in militarizm ve milliyetçilik simgelerini performansının bir parçası olarak yüceltmiş ve araçsallaştırmış olduğu örneklerle açıklanacaktır. Zeki Müren'in kuir ikon kimliğinin Türkiye'de nasıl popülerleştiği irdelenerek, sanatçı ve ana akım medya arasındaki karşılıklı etkileşim ilişkisi, medya taraması sonucunda elde edilen verilerle birlikte sorunsallaştırılacaktır. Ayrıca Zeki Müren'in kuir ikon kimliğinin popüler kültüre yansıması ve bu popüler medya temsilinin toplumda çeşitli karşılıklar bulması bağlamında gündelik yaşamda karşımıza çıkan Zeki Müren göbeği tatlısı, Zeki Müren kirpiği örgü deseni, Zeki Müren kapısı tavla hamlesi, Zeki Müren'le ilgili fıkra ve tekerleme gibi örnekler betimlenecektir. Bunun yanı sıra bu bölümde sanatçının kuir ikon kimliği ile bu kimliğin görsel kültüre etkisi, Judith Butler'ın drag performativite kavramı ile birlikte okunacaktır. Müren'in kuir ikon kimliğini görsel olarak inşa edişi, tasarladığı kostümler, drag performativitesi, sahne temsiline getirdiği performatif yenilikler, beden dili ve mimikleriyle örneklendirilerek betimlenecektir. Sanatçının melodram filmleri, şarkıları ve otobiyografik şiiri ise yine Judith Butler'ın drag melankoli olarak nitelendirdiği toplumsal cinsiyet melankolisi kavramı aracılığıyla okunacaktır. Tezin son bölümünde ise, 2000 yılında sanatçının Bodrum'daki evinden müzeye dönüştürülmüş olan ve bir kuir ikon müzesinden çok sanatçının temsil ettiği unsurların müzesi olan Zeki Müren Müzesi'ne odaklanılacaktır. Zeki Müren Müzesi ile ilgili nitel araştırmada veri çeşitliliği katılımcı gözlem, yarı-yapılandırılmış mülakat ve doküman inceleme ile sağlanacaktır. Aktarılan kültürel miras ve kuir ikon kimliğe dair inşa edilen toplumsal algı, müzenin basına yansımaları aracılığıyla analiz edilecektir. Bununla birlikte, müzede gerçekleşen konumsal bilgi üretiminin, müze kurumu içinde gerçekleşen denetim mekanizması aracılığıyla sanatçının popüler kuir ikon imgesine ket vurulmasına yol açtığı görülecektir. Denetim altına alınmış ve sınırlandırılmış olan sanatçının imgesinin popülerliği müzede idealleştirilmiş biçimde muhafaza edildiği örneklerle açıklanacaktır. Kuir ikon kimliğin Türkiye'de 1970 sonrası günümüz sanatına etkisini tartışmak için Zeki Müren'le bağlantılı eserlere yer verilecektir. Cihat Burak'ın Eylemlerimiz (1971) resmi, Erinç Seymen'in Bir Paşa'nın Portresi (2009) adı altında kurşun delikleriyle oluşturduğu Zeki Müren portresi, sanatçıyı anma ve onurlandırma amacıyla Yapı Kredi Kültür Sanat Merkezi'nin düzenlediği ve Zeki Müren'e ait nesnelerin sergilendiği“İşte Benim Zeki Müren”Sergisi (24.11.2014-1.2.2015) ve Beyza Boyacıoğlu'nun Alo Zeki Müren Hattı (2016) adlı deneysel çalışması bu kapsamda ele alınacaktır. Sanatçıların Zeki Müren'in ikon kimliğine yaklaşımları değerlendirilerek, olumsuz yaklaşımları günümüz sanatında Müren karakterine gösterilen mesafeyle paralel olarak nitelendirilecektir. Bu çözümlemelerin sonucunda, Türkiye'de kuir ikon kimliğiyle markalaşmış bir sanatçının kamusal alanda temsil edilme biçimleri ve hakim toplumsal cinsiyet normlarına tezat oluşturduğu halde, nasıl popüler bir imgeye dönüşerek, kuir ikon kimliğiyle toplumsal belleğin bir parçası haline geldiği ortaya konacaktır. Türkiye'de Zeki Müren haricinde kuir ikon kimliğinin günümüz sanatına etkisi, Kutluğ Ataman'ın Never My Soul! (2001), Turkish Delight (2007), Leman Darıcıoğlu'nun Philia (2012), Istanbul Queer Art Collective'in Henna Night (2014) ve Nilbar Güreş'in Torn (2018) başlıklı eserlerin karşılaştırmalı analizi yapılarak okunacak ve tartışılacaktır. Bazı eserlerin kuir bireylerin kişisel tarihine ve kuir kimlik inşalarına gözlemci olduğu saptanacaktır. Toplumsal bellekte yer alan kuir kültür, zenne ve köçek gibi olgulara referans veren bazı eserlerin de kuir kimliğin inşası ve sanata yansımaları açısından işlevsel olduğu görülecektir. Böylelikle, bu bölümde popüler kültüre dahil olan sanatçının müzesi, sergisi ve analiz edilen örnek sanat eserleri aracılığıyla, bütüncül yaklaşım ve tümevarım yöntemi kullanılarak, kuir ikon kimliğinin günümüz sanatına olan sınırlı etkisi sorunsallaştırılacaktır. Bu nedenle, sanat mecrasındaki reddiye halinin sorunsallaştırılması için popüler kültürle günümüz sanatı arasındaki mesafe değerlendirilecektir. Türkiye'de çağdaş sanatın ilk adımlarında pop sanat, feminist sanat, performans sanatı ve güncel sanat alanına kısaca değinilirken, popüler konulara ve kuir konusuna duyulan mesafenin sorunsallaştırılacaktır. Kuir ikon kavramının ve dolayısıyla temsil ettiği popüler kültürün sanata yansımalarının pop sanat olarak okunma ihtimalinin de bu sanatsal üretime ket vurduğu anlaşılacaktır. Sonuç olarak bu tezde, Zeki Müren örneğinden yola çıkılarak, Türkiye'de kuir ikon kimliğin popüler kültürdeki yaygın temsiline karşın, günümüz sanatına olan sınırlı etkisi ortaya çıkarılacaktır. Ayrıca, kuir ikon Zeki Müren'in kuir kaybedene atfedilen drag melankolisine rağmen, gösteri kültürü içinde temsil edilen hakim ve normatif unsurları nasıl yeniden ürettiği açığa çıkarılacaktır. Bu tezin önemi, kuirliğe dair başkalığı yeniden üretmeye eleştirel ve mesafeli tavır sergileyen günümüz sanatçılarının konumsallığını açığa çıkararak, bu bağlamda sanat tarihi yazınına katkıda bulunmasıdır.

Özet (Çeviri)

In this thesis, reflections of queer icon identity in contemporary art will be examined within an interdisciplinary context including visual arts, popular culture and postcolonial theory, sociology and social anthropology. Research extent of the thesis is to reveal how queer icon identity impacts contemporary art in Turkey specifically from 1970's by using qualitative research method. Case study of queer icon identity chosen as the unit of analysis will be extended around Zeki Müren. In the first chapter, literature review will construct the conceptual axis of the thesis. After researching academic discussions about queer and queer icon identity by theorists such as Michel Foucault, Eva Kosofsky Sedgwick, Judith Butler, Judith Halberstam, Philip Brian Harper, Jordan Lloyd ve Bell Hooks, Rupp Taylor, Eve Ilana Shapiro, Annamarie Jagose and Nikki Sullivan, it will be focused on Judith Butler's terms of drag performance and drag melancholy that will be used for case study in regard to queer icon identity. In the second chapter, queer culture will be analyzed historically. It will be observed that cross-dressing culture's purpose is gaining social power and entertainment as part everyday life routines. It will be stated that queer culture has a tangled structure with the attributes of rituality, entertainment, individuality and collectivity. Cross-dresser entertainer in various cultures through history will be linked to the restriction of women from public sphere. Therefore, it will be asserted that queer icon identity is originated from these representations as part of the social memory. In this chapter, after clarifying terms of icon, icon brand, queer identity and queer icon, the historical process of queer identity construction will be discussed. Terms of camp and kitsch defining queer aesthethics that developped with the construction of queer identity will also be paraphrased with various examples. How queer icons such as David Bowie and Liberace that left a mark in popular culture instrumentalized queer aesthetics through their identity construction and branding processes will be emphasized. It will be observed that queer icons are legitimized and they even become myths as the entertainers of the heteronormative crowd inspite of being outside social dependency mechanisms. It wil be derived that they are presented as an“alternative”meta detached from their queer identities therefore they are able to become constituents of popular culture. Queer aesthetics and impacts of queer icon identity in contemporary art will be discussed through artworks by Andy Warhol, Robert Mapplethrope, David Wojnarowicz, Gillian Wearing, Gilbert& George and David Hockney. These artworks will be read with queer art history method that originated in the 1980s. It will be emphasized that queer art history abled to raise queer subjectivities that were suppressed through traditional art history literature. In the second chapter of the thesis, case study and subproblems will be created by choosing an example of a queer icon in Turkey. It will be focused on Zeki Müren, the first singer and performer that symbolizes queer icon in Turkey's social memory. Visual construction of his queer icon identity will be analyzed through social changes and therewith popular culture in Turkey beginning with 1950's when he became popular untill his death in 1996. It will be derived that Müren created his queer icon identity nested with the“grateful citizen”discourse. Dignification and instrumentalization of militarism and nationalism symbols as part of his performance will be exemplified. After analyzing how Zeki Müren' queer icon identity became popular in Turkey, the interaction between mass media and the artist will be problematized through data obtained with media scanning. Besides, examples such as Zeki Müren belly desert, Zeki Müren eyelashes knitting pattern, Zeki Müren backgammon moves, jokes and tongue twisters that we encounter during daily life will be explored within the context of Zeki Müren's queer identity's reflections in popular culture and the correspondance of popular media representation in the society. Besides, artists' queer icon identity and its impacts on visual culture will be read with Judith Butler's term of drag performativity. Construction of Müren's queer icon identity visually will be analyzed and exemplified with the costumes he designed, his drag performances, his innovative ways of stage representation, body language and mimicry. Melodramas, songs and autobiographical poems of the singer will be read through Judith Butler's term of drag melancholy. In the last chapter of the thesis, Zeki Müren Museum that was transformed from artist's Bodrum house in 2000 will be focused as a museum of components he represents rather than a queer icon museum. Data diversity of qualitative research according to the Zeki Müren Museum will be derived with participant observation, semi-structured interviews and document reviews. Construction of cultural inheritance and the social perception regarding queer icon identity will be analyzed through the reflections of the Zeki Müren Museum and exhibition in the mass media. It will be stated that situated knowledge production causes hindering of artists' queer icon identity by way of controlling mechanisms within the museum institution. How popularity of the regulated and limited imagery of the artist is protected as idealizd within the museum sphere will be exemplified. Artworks related with Zeki Müren will be discussed along with the impacts of queer icon identity in Turkey after 1970's. Besides Cihat Burak's painting entitled“Our Movements'' (1971), Erinç Seymen's Zeki Müren portrait drawn with bullet holes entitled Portrait of A Pasha (2009), commemorative exhibition in artist honour called ”It's me Zeki Müren" at Yapı Kredi Arts and Culture Centre (24.11.2014 - 1.02.2015) where objects belonging to Zeki Müren was exhibited and Beyza Boyacıoğlu's experimental artwork entitled Zeki Müren Hotline (2012) will be analysed within this scope. In consequence of these analyses, representations of a branded queer icon identity in Turkish public sphere and how Zeki Müren managed to be part of social memory with his queer icon identity inspite of being in contradiction with dominant gender norms will be clarified. Artists' approach to Zeki Müren's icon identity will be analyzed and various negative approaches will be connected in parallel with the distance to Müren's character. Impacts of queer icon identity apart from Zeki Müren in contemporary art in Turkey will be read and discussed comparatively through artworks including Never My Soul! (2001) and Turkish Delight (2007) by Kutluğ Ataman, Philia (2012) by Leman Darıcıoğlu, Henna Night (2014) by Istanbul Queer Art Collective and Torn (2018) by Nilbar Güreş. It will be asserted that some artworks are the observers of individuals' personal history and the construction of their queer identity. It will be analyzed that artworks that refer to zenne and kochek cultures as part of social memory are functional in the construction of queer identity and its reflections in art. Therefore in this chapter, limited impact of Zeki Müren's queer icon identity in contemporary art in spite of his involvement in popular culture will be problematized. Zeki Müren Museum, Zeki Müren exhibition and related artworks will be analysed with integrative approach and inductive method Consequently, embarking from Zeki Müren example, limited impacts of queer icon identity in contemporary will be revealed in spite of his widespread representation in popular culture in Turkey. For this reason, the distance between popular culture and contempoary art will be interpreted to problematize the refutation of popularity in the art world. While summarizing first steps of contemporary art in Turkey such as pop art, feminist art and performance art, the distancing against popular topics and queer phenomenon will be problematized. It will be asserted that the possibility of reading the reflections of queer icon identity in contemporary art as pop art due to its representation of popular culture hindered this sort of artistic production. Besides, how paradoxically dominant and normative elements are regenerated within a society of spectacle will be exposed in spite of queer icon Zeki Müren's drag melancholy that is imputed to queer looser. The importance of this thesis is to contribute to art history writing within the scope of exposing the positionality of today's artists who portray a distant and critical disposition to re-create the otherness of queerness.

Benzer Tezler

  1. Tez No

    689587

    The (not so) queer art of flopping': Makeover shows and the formation of neoliberal subjectivity

    Kuir bir başar(ama)ma': Baştan yarat programları ve neoliberal öznelliğin inşası

    ORÇUN TURAN

    Yüksek Lisans

    İngilizce

    İngilizce

    2020

    İşletmeİhsan Doğramacı Bilkent Üniversitesi

    Pazarlama Ana Bilim Dalı

    DR. ÖĞR. ÜYESİ CELİLE ITIR GÖĞÜŞ

  2. Tez No

    432383

    Negotiating queer public visibility: experiences ofLGBTI residents in kurtuluş, istanbul

    Kuir görünürlüğü müzakere etmek: İstanbul Kurtuluş'taki LGBTI sakinlerin deneyimleri

    NAZLI CABADAĞ

    Yüksek Lisans

    İngilizce

    İngilizce

    2016

    AntropolojiSabancı Üniversitesi

    Kültürel Çalışmalar Ana Bilim Dalı

    DOÇ. DR. AYŞEGÜL ALTINAY

  3. Tez No

    673124

    Kuir kuramı ekseninde fotoğrafta otoportre

    The self-portrait in photography in the axis of Queer Theory

    MERT ÇAĞIL TÜRKAY

    Sanatta Yeterlik

    Türkçe

    Türkçe

    2021

    Güzel SanatlarMimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi

    Fotoğraf Ana Sanat Dalı

    PROF. SEÇKİN TERCAN

  4. Tez No

    459963

    Louise Bourgeois' art as queer performance

    Kuir performans olarak Louise Bourgeois'nın sanatı

    LESLİ JEBAHAR

    Yüksek Lisans

    İngilizce

    İngilizce

    2017

    Güzel SanatlarSabancı Üniversitesi

    Kültürel Çalışmalar Ana Bilim Dalı

    PROF. DR. SİBEL IRZIK

  5. Tez No

    870775

    Analysis of Rupaul's drag race in Türkiye from a translation studies perspective

    Çeviribilim perspektifinden Türkiye'de Rupaul's drag race programının analizi

    ZÜLEYHA KOL

    Yüksek Lisans

    İngilizce

    İngilizce

    2024

    Mütercim-TercümanlıkHacettepe Üniversitesi

    Mütercim Tercümanlık Ana Bilim Dalı

    DOÇ. DR. HİLAL ERKAZANCI DURMUŞ

Geri Dön