Kurbangali Halidi'nin 'Tevârîh-i Hamse-i Şarkî' adlı eserindeki eskimiş kelimeler
Курбангали Халидинин «Таварих-и хамса-и шарки» аттуу чыгармасындагы эскирген сөздөр
- Tez No: 736558
- Danışmanlar: DOÇ. DR. TAALAYBEK ABDİYEV
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Dilbilim, Tarih, Linguistics, History
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2022
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Türkoloji Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 320
Özet
Kurbangali Halidi'nin“Tevârîh-i hamse-i şarkî”adlı eseri, Kazak tarihçiliği ve medeniyeti için çok önemli bir kaynaktır. 1910 yılında Kazan şehrinde Orta Türkçe yayınlanmış olan bu kitap, hem tarih, hem edebiyat, hem siyaset, hem de dilbilimi açısından incelenebilir. Bu kitap, Türk tarihini yeni bir bakış açısından incelemeyi ele alan bir eserdir. Adı geçen eser, 1992 ve 2014 senelerinde Kazak Türkçesine çevirilmiştir. Yine de, bu çeviriler kitabın sadece bazı bölümlerini kapsamıştır.“Tevârîh-i hamse-i şarkî”adlı kitap üzerinde yapılmış araştırmalara rağmen bugüne kadar bu kitabın sözlüğü ve satır satır çevirisi hâla yapılmamıştır. Bu mesele göz önüne alınarak kısa bir sözlük derlemeyi ele aldık. Gelecekte bu tezi Kazak Türkçesine çevirme ve kitap hâlinde yayınlayıp okuyuculara sunma planlanmaktadır. Bu çalışma sözlükbilim ders kitaplarında, derslerde kullanılabilir.“Kurbangali Halidi'nin ”Tevârîh-i hamse-i şarkî“ adlı eserindeki eskimiş kelimeler”konulu tez çalışması, giriş ve sonuç kısımları dahil olmak üzere 3 bölümden ibarettir. 1. bölüm, 3 alt bölüme ayrılmaktadır. 1.1 alt bölümünde SSCB döneminde arkaik kelimelerin incelenmesine dair yapılmış çalışmalar araştırılacak, bu dönemde yapılmış çalışmalar, arkaik kelimelerle ilgili tartışmalar hakkında yazılmıştır. 1.2 alt bölümünde Kazak Türkçesinde eskimiş kelimeleri araştırma deneyimleri, yazılmış eserler ve eskimiş kelimelerin sınıflandırılması hakkında bilgi verilmiştir. Bunun yanı sıra SSCB döneminde ve sonrasında yazılmış sözlükler gösterilmiştir. 1.3 alt bölümünde Kırgız dil bilimindeki kelime ve sözlükbilim çalışmaları incelenmiş, Ekim Devrimi'nden sonra Kırgız Türkçesinin yapılandırılması, gramer, sözlük vb çalışmaların ve ders kitaplarının yazımı araştırılmıştır. 2. bölümde, eserde yer almış istorizm kelimeler, 3. bölümde de arhaizm kelimelerin anlamları araştırılmıştır. İstorizm ve arhaizm terimleri 1. bölümde açıklanmıştır. 1. bölüm hariç, kalan iki bölümdeki sözcüklerin anlamı açıklanmış ve hem art zamanlı, hem de eş zamanlı karşılaştırma yapılmıştır. Ele aldığımız sözcüklerin eski Türkçe anlamları, tarih boyunca kullanılmış anlamları açıklanmış ve günümüz Türkiye Türkçesi başta olmak üzere, Kırgız ve Kazak Türkçelerinde kullanılıp kullanılmadığı açıklanmıştır. Tez çalışması sırasında tarihsel karşılaştırmalı yöntem kullanılmıştır
Özet (Çeviri)
Курбангали Халидинин“Таварих-и хамса-и шарки”аттуу чыгармасы – казак тарыхнамасы жана маданияты үчүн өтө маанилүү булак. 1910-жылы Казанда орто түрк тилинде жарык көргөн бул китепти тарых, адабият, саясат жана тил илими жагынан да изилдөөгө болот. Бул китепте түрк тарыхын башка бир жаңы өңүттөн изилдөө сунушталат. Жогорудагы эмгек 1992- жана 2014-жылдары казак тилине которулган. Бирок бул котормолор жарым-жартылай гана аткарылган. «Таварих-и хамса-и шарки» китеби боюнча жүргүзүлгөн айрым изилдөөлөргө карабастан, бул китептин сөздүгү жана сапма-сап котормосу азырынча жок. Ушул көйгөйлөрдү эске алуу менен биз бул эмгек үчүн кыскача сөздүк түзүү мүмкүнчүлүгүн карап чыктык. Келечекте бул диссертацияны казак тилине которуп, китеп кылып басып чыгаруу жана бул эмгекти окурмандарга тартуулоо мүмкүнчүлүгү бар. Бул изилдөөнүн натыйжалары окуу китептеринде жана лексикология сабактарында колдонулушу мүмкүн. «Курбангали Халидинин «Таварих-и хамса-и шарки» аттуу чыгармасындагы эскирген сөздөр» деген темадагы диссертация кириш сөз менен корутундудан жана 3 бөлүмдөн турат. Биринчи бөлүм 3 бөлүккө бөлүнгөн. 1.1-бөлүктө совет мезгилиндеги эскирген сөздөрдүн анализи, бул мезгилде аткарылган иштер, эскирген сөздөр боюнча талкуулар каралат. 1.2-бөлүктө казак тилиндеги эскирген сөздөрдү изилдөө тажрыйбасы, илимий эмгектер жана эскирген сөздөрдүн классификациясы, ошондой эле түзүлгөн сөздүктөр жөнүндө маалымат берилет. 1.3-бөлүктө кыргыз тил илиминдеги лексика жана лексикография боюнча изилдөөлөр каралат. Экинчи бөлүмдө чыгармадагы историзм сөздөр, ал эми үчүнчү бөлүмдө архаизм сөздөрдүн маанилери изилденет. Историзм жана архаизм терминдери менен алардын чечмеленишине 1-бөлүмдө түшүндүрмө берилет. 1-бөлүмдөн тышкары калган эки бөлүмдө сөздөрдүн мааниси чечмеленип, диахрондук жана синхрондук планда салыштырылат. Аталган сөздөрдүн эски түркчөдөгү маанилери, кийинки семантикалык өнүгүүлөрү маанилери аныкталып, алардын кыргыз жана казак тилдеринде, өзгөчө бүгүнкү түрк тилинде колдонулуп-колдонулбай тургандыгы түшүндүрүлөт. Тандалып алынган сөздөрдүн эски түрк тилиндеги маанилери изилденип, андан соң бул сөздөрдүн маанилик эволюциясы аныкталат жана аягында азыркы маанилери (эгерде бул сөздөр дагы эле лексиканын курамында болсо) аныкталат.
Benzer Tezler
- Kurbanali Hacı Halidoğlu'nun Tevarih-i Hamse eserinin fergana hanları kısmının transkripti ve değerlendirilmesi
Fergana commanders according to Kurbanali Halidoğlu's Tevarih-i Hamse transcript and evaluation
VEDAT MERAL
- Reaktör ve yakıt türü seçiminde ülke yeraltı kaynaklarının dikkate alınması ve atıkların depolanması
National natural resources and storing waste in choosing of reactor and fuel type
KURBANALİ ASLAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2001
Makine MühendisliğiMustafa Kemal ÜniversitesiMakine Mühendisliği Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. NURAN BALTACIOĞLU
- İstanbul Kurbağalı Deredeki fizikokimyasal parametrelerin kirlilik açısından incelenmesi
Başlık çevirisi yok
AHMET DEMİRAK
- Mehmed Kâmil Efendi ve Muhammed Abdulhay Kurbanali'nin Tecvîd risalelerinin tanıtımı ve mukayesesi
Introduction of Tajweed books of Mehmed Kâmil Efendi and Abdulhayy Qurbanali and their comparison
SÜMEYYE AYSU
Yüksek Lisans
Türkçe
2021
DinAnkara Yıldırım Beyazıt ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. MEHMET ÜNAL
- İstanbul yerleşim alanı içerisindeki kuvaterner çökellerin sıvılaşma potansiyeli
Liquefaction potential of quaternary deposit in İstanbul metropolitan area
FEYZİ POLAT
Yüksek Lisans
Türkçe
2002
Jeoloji Mühendisliğiİstanbul Teknik ÜniversitesiJeoloji Mühendisliği Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. YILMAZ MAHMUTOĞLU