Mekânsal okunabilirlik bileşenlerinin kentsel sokak dokuları üzerindeki etkisinin deneysel analizi: Kentsel tasarım sürecinde analitik bir bakış
Empirical analysis of spatial legibility components' effect on urban street pattern: An analytical perspective in the urban design process
- Tez No: 737868
- Danışmanlar: PROF. DR. HATİCE AYATAÇ
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Şehircilik ve Bölge Planlama, Urban and Regional Planning
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2022
- Dil: Türkçe
- Üniversite: İstanbul Teknik Üniversitesi
- Enstitü: Lisansüstü Eğitim Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Kentsel Tasarım Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Kentsel Tasarım Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 152
Özet
Bir kentsel dokunun okunabilirliği hem dokuyu şekillendiren biçimsel özellikler hem de kullanıcısının deneyimlerine göre tanımlanabilen bir sürecin anlamlı bütünlüğüdür. Literatürde bu sürecin çözümlenmesine bakıldığında; biçimsel, mekânsal, anlamsal ve imgesel başta olmak üzere farklı boyutlarda ele alınan çalışmaların olduğu görülmektedir. Aynı zamanda okunabilirliğin bir kentsel tasarım ilkesi olarak ele alındığı çalışmalarda farklı ölçek ve kavramlar ön plana çıkmaktadır. Mimari ve kentsel okunabilirlik başta olmak üzere kentsel tasarım kapsamında yapılan çalışmalar, okunabilirliğin mekânsal boyutu üzerinde durmaktadır. Bu araştırmada ise öncelikle okunabilirlik bir tasarım ilkesi olarak ele alınmış, sonrasında ise okunabilirliği oluşturan bileşenler mekânsal olarak irdelenmiş ve mekânsal okunabilirlik bileşenlerinin değerlendirilmesi, kentsel sokak dokusu ile ilişkili olarak kentsel tasarım sürecinde sorgulanmıştır. Literatürde okunabilirlik kavramını odağına alan çalışmalara bakıldığında; aşinalık, simetri, imgelenebilirlik, karmaşıklık, yön-bulma, konfor, güvenlik, görünürlük, erişilebilirlik, estetik, gizem, ayırt edicilik, uyum/tutarlılık başta olmak üzere farklı kavramların vurgulandığı görülmektedir. Kentsel dokunun mekânsal okunabilirliği sorgulanırken, okunabilirliği oluşturan bileşenlerin çözümlemesine ihtiyaç duyulmaktadır. Bu çalışmada ise okunabilirlik mekânsal olarak; imgelenebilirlik, aşinalık, karmaşıklık ve yön-bulma bileşenleri ile ele alınmıştır. Mekânsal okunabilirlik bileşenlerinin biçimsel ve imgesel olarak farklılaşan kentsel sokak dokuları üzerindeki etkisinin analizi ise bütüncül olarak değerlendirilmiştir. Kentsel sokak dokusu kentin tarihsel, sosyal, mekânsal ve ekonomik boyutları ile tasarım ve toplumsal ihtiyaçlar doğrultusunda şekillenen bir yapıya sahiptir. Farklı boyutlarda sokak biçimsel ve imgesel olarak; kentin, kent parçalarının ve kentsel dokunun sosyal-mekânsal ve ekonomik bileşenleri ile anlamlı hale gelen kamusal mekân sürekliliğinin bir parçasıdır. Modernleşme ve sonrasındaki dönemde sokak dokusu sosyo-mekânsal olarak dönüşüme uğramış, toplumların çeşitli kesimlerinde farklı anlamlara sahip bir düzeye gelmiştir. Biçimsel ve imgesel olarak farklılaşan kentsel sokak dokularının mekânsal okunabilirliği, kentsel mekân kullanıcısının deneyimlerine göre anlamlı hale gelir. Bu kapsamda sokak dokusunun; kamusal mekân, iletişim mekânı, etkileşim mekânı, olasılıklar mekânı olarak farklı boyutlar üzerinden ele alındığı görülmektedir. Bu çalışmanın amacı, mekânsal okunabilirlik ve bileşenlerinin etkisini tasarım sürecinde kentsel sokak dokuları ile çözümlemek, mekânsal olarak farklılaşan kentsel sokak dokularının mekânsal okunabilirliğini etkileyen bileşenleri, kentsel tasarım kapsamında kullanıcıların değişen algısı ile irdelemektir. Bu bağlamda, biçimsel ve imgesel olarak farklılaşan kentsel sokak dokularını etkileyen mekânsal okunabilirlik bileşenlerinin sorgulanması, kentsel tasarım eğitim süreci kapsamında bilgi ve beceriye sahip plancı ve tasarımcı adayı olan öğrencilerin değişen algısı üzerinden yapılmıştır. Kentsel tasarım deneyimlerinden yola çıkarak, planlama öğrencilerin kentsel sokak dokularını farklı boyutlarda nasıl tanımladığı, algıladığı ve çözümlediği mekânsal okunabilirlik bileşenleri ile sorgulanmıştır. Çalışmanın yöntemi iki aşamalı olarak kurgulanmış ve çevrimiçi olarak yürütülmüştür. İlk aşama anket çalışması, ikinci aşama ise odak grup çalışmasıdır. Çalışmanın her iki aşamasında da yer alan katılımcılar; Türkiye'de devlet üniversitesi olarak Yükseköğretim Kurulu tarafından belirlenen 20 araştırma üniversitesi arasından başarılı sıralamasına göre ile beşte yer alan ve Şehir ve Bölge Planlama Bölümü bulunan üniversitelerde öğrenim görmekte, kentsel tasarım ile ilgili teorik ve uygulamalı derslerini almış ya da almakta olan lisans öğrencileridir. Sırasıyla bu üniversiteler; Orta Doğu Teknik Üniversitesi, İstanbul Teknik Üniversitesi, Yıldız Teknik Üniversitesi, İzmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü ve Gazi Üniversitesidir. Anket çalışmasında öğrencilerin bireysel yaşam deneyimleri ve eğitim bilgileri, kentsel tasarım bilgi ve beceri düzeyleri, kentsel dokuya ve kentsel sokak dokusuna aşinalıkları kapsamında mekânsal okunabilirlik bileşenleri ile sorgulanan kentsel sokak dokularının hem plan düzleminde hem de sokak düzleminde çözümlenmesi hedeflenmiştir. Odak grup çalışması ise ilk aşamaya katılan ve ikinci aşamaya da katılmak isteyen gönüllü öğrenciler ile yapılmıştır. Çalışmaya katılmadan önce öğrencilerden; yaşadıkları, daha önce bulundukları veya daha önce kentsel tasarım projesi kapsamında çalıştıkları ve aşina oldukları bir çevreden kentsel sokak dokusu seçmeleri istenmiş ve bu çevreden seçtikleri dokuya ait sokak ve plan düzleminde görüntüler elde etmeleri beklenmiştir. Katılımcı ortamda, katılımcıların aşina oldukları ve olmadıkları kentsel sokak dokuları üzerinden zihin haritaları üretilmiş, kentsel sokak dokusunun mekânsal okunabilirliğini etkileyen bileşenler sorgulanmıştır. Anket ve odak grup çalışmalarının değerlendirilmesine göre mekânsal aşinalık kentsel dokunun biçimsel özelliklerine bağlı olarak kentsel mekân kullanıcısının geçmiş deneyimlerine göre şekillenmektedir. Bu deneyim doğrultusunda odak grup çalışmasında üretilen zihin haritalarına bakıldığında, dokuya aşina olma durumuna göre katılımcı ifadelerinin farklılaştığı belirlenmiştir. Araştırmanın temel bulgularına göre mekânsal okunabilirliğin; imgelenebilirlik, aşinalık ve yön-bulma bileşenleri ile pozitif; karmalıklık bileşeni ile ise negatif anlamda bir ilişkisi olduğu görülmüştür. Katılımcıların ifadelerine göre topoğrafya ve yeşil doku bileşenlerinin, bir kentsel sokak dokusunun mekânsal okunabilirliği tanımlamada en etkili bileşenler olarak ön plana çıkmıştır. Araştırmanın sonucunda, kentsel tasarım sürecinde mekânsal okunabilirlik bileşenlerinin kentsel sokak dokuları üzerindeki etkisinin analizi için analitik bir bakış açısı geliştirilmesi amaçlanmıştır. Bu doğrultuda, iki aşamalı yapısı ile bu araştırmanın, kentsel tasarım ile ilişkili olarak mekânsal okunabilirlik ve kentsel sokak dokusu bileşenlerini odağına alan ve alacak olan araştırmacılar için deneysel bir analiz yaklaşımı olması hedeflenmektedir.
Özet (Çeviri)
The legibility of an urban pattern is the meaningful integrity of a process that can be defined based on both the morphological characteristics of the pattern and the user who experiences the pattern. Looking at the analysis of this process in the literature, it is observed that there are studies which discussed different dimensions, especially morphological, spatial, semantic, and imaginary. At the same time, it is seen that these studies have different scales and concepts that legibility is considered as an urban design principle. These studies concerning urban design, especially the concepts of architectural and urban legibility, focus on the spatial dimension of legibility. In this study, legibility was first considered as a design principle, and then the components of the legibility were questioned spatially. In this context, the evaluation of spatial legibility components has been discussed in the urban design process with the urban street pattern. Looking at the studies, that focus on the concept of legibility, depend on different concepts such as familiarity, symmetry, imaginability, complexity, way-finding, comfort, safety, visibility, accessibility, aesthetics, mystery, and distinctiveness. In this context, while the spatial legibility of an urban pattern is discussed, there is a need for the analysis of the components of the legibility. In this study, spatial legibility is linked with imaginability, familiarity, complexity, and way-finding components. On the other hand, the analysis of spatial legibility components was evaluated interactively with urban street patterns as morphologically and imaginatively. The street pattern is part of the structure that is shaped in line with the historical, social, spatial, and economic dimensions of the urban pattern, as well as the needs of the design and society. It is part of a multidimensional urban space system as morphologically and imaginatively. At the same time, the street pattern is a part of the continuity of public space as a social, spatial, and economic component of the urban pattern with the transformation of the layered structure of the urban pattern, especially in the process of Modernization, the street pattern also underwent a social and spatial transformation. It has had different meanings in different parts of societies. Within this regard, the street as a public space has been evaluated in different meanings and dimensions as an interaction space. As a result of these transformations, urban street patterns have differentiated morphologically and imaginatively. For this reason, it is noted that the spatial legibility of urban street patterns also transforms based on the user who experiences the urban pattern. The aim of this thesis is to analyze the effect of spatial legibility and its components on urban street patterns in the design process. Within the frame, it is to examine the components that affect the spatial legibility of the spatially differentiated urban street pattern with the changing perception of the users about the urban design. At the same time, the criticism of the spatial legibility components that affect the urban street patterns is evaluated with the changing perception of urban planning students who have experienced the urban design education process. It was questioned how urban planning students define, perceive, and analyze urban street patterns in different dimensions according to their experiences with spatial legibility components. The method of the thesis was designed in two stages and online. The first stage is the survey study, and the second stage is the focus group study. The participants in both studies are the students from the Department of City and Regional Planning of the top five research universities. The participants are undergraduate students who have taken theoretical and studio courses on urban design. These universities are Middle East Technical University, Istanbul Technical University, Yıldız Technical University, Izmir Institute of Technology, and Gazi University Department of City and Regional Planning. The survey study aimed to analyze the spatial legibility components and urban street patterns on the plan and street views based on the students' individual life experiences and educational information, urban design knowledge as well as their familiarity with the urban patterns and urban street patterns. The focus group study was carried out with volunteer students who participated in the first stage and wanted to participate in the second stage as well. Before participating in the research, participants were expected to choose an urban street pattern from an environment they are familiar with, have lived before, or have worked on an urban design project. The participants were expected to obtain street and plan images from the patterns they chose. Accordingly, mind maps were produced on the urban street patterns that were familiar and unfamiliar patterns according to the participant, and the components affecting the spatial legibility of the urban street patterns were questioned. According to the evaluation of the survey and focus group studies, the spatial familiarity is shaped based on the experiences of the user, depending on the formal characteristics of the urban pattern. Considering the mind maps produced in the focus group study in line with this experience, it was observed that the expressions of the participants differed according to the patterns they were familiar with or not. According to the main findings of the research, there was a positive relationship between the imaginability, familiarity, and way-finding components, and a negative relationship with the complexity component. Topography and green pattern seem to be the most effective components when defining the spatial legibility of an urban street pattern. As a result of the thesis, it is then aimed to develop an analytical perspective for the analysis of spatial legibility components and the legibility of urban street patterns in the urban design process. In this context, it is aimed that this study, with its two-stage structure, will be helpful for researchers working in the relevant field as an empirical analysis method proposed in the urban design process and will focus on the components of spatial legibility and urban street pattern in the future.
Benzer Tezler
- Building a legible city: How far planning is successful in Ankara
Okunabilir bir kent yaratmak : Planlama Ankara'da okunabilir kent parçaları yaratmada ne ölçüde başarılı?
ZEYNEP ERAYDIN
Yüksek Lisans
İngilizce
2007
Şehircilik ve Bölge PlanlamaOrta Doğu Teknik ÜniversitesiŞehir ve Bölge Planlama Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. ADNAN BARLAS
- Human-space interaction in virtual landscapes
Sanal peyzajlarda insan-mekan etkileşimi
SUNA KORKMAZ
Yüksek Lisans
İngilizce
2023
Mimarlıkİstanbul Teknik ÜniversitesiPeyzaj Mimarlığı Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ IKHWAN KIM
- Akarsu kıyı yerleşimlerinde kent kimliğinin sürdürülebilirliği
Sustainability of urban identity of riverfront settlements
MERVE ÖZKAYNAK
- Kentsel kıyılarda yere bağlılığın gelişiminde algısal sürece etki eden faktörlerin tespitine yönelik kavramsal bir model önerisi
A conceptual model proposal for determining the factors affecting the perceptual process in the development of place attachment in urban coastal areas
BEGÜM AKÖZ ÇEVRİMLİ
- Kent meydanlarının mekân tasarımı niteliklerinin bulanık mantık ile değerlendirilmesi
The evaluation of spatial design parameters of urban square with fuzzy logic method
PINAR ÖZYILMAZ KÜÇÜKYAĞCI
Doktora
Türkçe
2020
Şehircilik ve Bölge Planlamaİstanbul Teknik ÜniversitesiŞehir ve Bölge Planlama Ana Bilim Dalı
PROF. DR. MEHMET OCAKÇI