Geri Dön

19. yy son çeyreğinde yeni malzeme ve yapım tekniği kullanımının istanbul'da inşa edilen üç dini yapı üzerinden çözümlenmesi

An analysis of the use of new materials and construction techniques in the last quarter of the 19th century on three religious buildings in istanbul

PDF İndir

  1. Tez No: 756053
  2. Yazar: DENİZ SENA YALÇIN
  3. Danışmanlar: DR. ÖĞR. ÜYESİ GÜLSÜM TANYELİ
  4. Tez Türü: Yüksek Lisans
  5. Konular: Mimarlık, Architecture
  6. Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
  7. Yıl: 2022
  8. Dil: Türkçe
  9. Üniversite: İstanbul Teknik Üniversitesi
  10. Enstitü: Lisansüstü Eğitim Enstitüsü
  11. Ana Bilim Dalı: Mimarlık Ana Bilim Dalı
  12. Bilim Dalı: Restorasyon Bilim Dalı
  13. Sayfa Sayısı: 223

Özet

Osmanlı Devleti'nde Abdülmecid (salt. 1839 – 1861) döneminde 1839 yılında ilan edilen Tanzimat Fermanı ile başlayan Batılılaşma Dönemi II. Abdülhamid (s. 1876 – 1909) devrinde hız kazanmıştır. Osmanlı'nın Avrupai tarzda modernleşme süreci özellikle sosyal ve kültürel alanda yoğunluk kazanmış olmakla birlikte siyasal ve akabinde ekonomik alanları da etkilemiştir. Kuşkusuz sosyal ve kültürel hayatın bir uzantısı olan mimarlık mesleğinde ve üretiminde de bu modernleşme süreciyle birlikte köklü değişimler yaşanmıştır. Pera bölgesine doğru genişlemeye başlayan yerleşimiyle birlikte İstanbul içerisindeki farklı tipteki yapı üretimi de artmıştır. Bu yapı üretimine paralel olarak 19. yy'ın ilk yarısından sonra Hassa Mimarlar Ocağı'nın yerine kurumsallaşma adımları sonucu müdürlükler kurulmuştur. Ancak müdürlüklerdeki mimarların da yetersiz olmaları nedeniyle batılı anlayışta tasarımı icra eden gayrimüslim kalfalar ve müteahhitler yapım süreçlerinde etkin rol oynamışlardır. Yüzyılın son çeyreğine gelindiğinde ise yönetim sisteminde değişiklik yapılmıştır. Yeni rejimin gerektirdiği ihtiyaçlara yönelik yeni resmi kurum yapılarına gereksinim duyulmuştur. Bunun dışında devlet tarafından eğitim, endüstri, sağlık ve ulaşım; gayrimüslim halk ve saray çevresindeki kişiler tarafından da yeni sivil mimarlık yapılarının inşası artmıştır. Devletin güç kaybetmesine ve ekonomik sıkıntıların yaşanmasına rağmen yapı üretimi devam ettirilmiştir. Ancak bu doğrultuda dini yapı üretimi geri plana atılmıştır. Yapıların onarım ihtiyaçları doğrultusunda ve İstanbul'da 1894 yılında meydana gelen yıkıcı depremin sonucunda mevcut yapıların değerlendirildiği, yeni teknik ve malzemelerin de yapılarda bu nedenler sonucu kullanıldığı anlaşılmıştır. Geleneksel Osmanlı mimarlığı, Avrupa ile ilişkileri iyi olan gayrimüslim kalfaların, Avrupa'dan gelen mimar ve mühendislerin ithal malzemeleri ve bu malzemelerin gerektirdiği teknikleri de kullanmalarıyla birlikte dönüşüme girmiştir. Bu yapım süreçlerinin özellikle padişahın veya saray çevresinin inşa ettirdikleri yapıları kapsamasıyla da başkent İstanbul Batılılaşma mimarisinin doruk noktası olmuştur. Endüstrileşmeyle birlikte standart demir üretimi başlamış, genellikle ithal yollarla elde edilen putrel adı verilen demir I profiller yapıların taşıyıcı sistemlerinde kullanılmıştır. 19. yy'da standart tuğla üretiminin İstanbul içerisinde çeşitli semtlerde yapıldığı ve tuğlanın kagir yapılarda yapısal eleman olarak kullanımının yoğunlaştığı anlaşılmıştır. Yalnızca strüktürel elemanlarda değil estetik özellik taşıyan elemanlarda da değişim gerçekleşmiştir. Avrupa'da kullanımı giderek yaygınlaşan çimentonun geleneksel kireç esaslı harçlara dahil edilmesiyle birlikte malzemenin tek başına değerlendirildiği bilinmektedir. Yapılarda iç mekanlardaki sıva katmanlarında ya da döşemelerde görülebilen alanlarda son katman olarak da kullanılmıştır. Döşeme kaplamasında yararlanılan bu son katman estetik kaygılar neticesinde baskı beton tekniği olarak yapılarda kullanılmaya başlanmıştır. Bu çalışma ile mimarlığın ve mühendisliğin hızla geliştiği bu karmaşık dönemin yeni malzemeleri ve bu malzemelerin kullanımlarından doğan yapım tekniklerinin anlaşılması amaçlanmıştır. Çalışma kapsamında bizzat padişah tarafından yaptırılmış olan Yıldız Hamidiye, Teşvikiye ve Büyükada Hamidiye Camilerinin yapım süreçleri ile 20. yy öncesine kadar yapılan onarımları incelenmiştir. Camilerin bu aşamalar sırasındaki malzeme kullanımlarına ve yapım tekniklerine ait çözümlemeler yapılmıştır. Araştırma kapsamında mimarlık tarihi açısından önemli yere sahip olan bu üç dini yapı hakkında literatür taramaları yapılmıştır. Kitaplar, makaleler, tezler ve Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivleri'nde ulaşılan belgeler doğrultusunda yapılar hakkındaki bilgiler incelenmiştir. Arşiv belgelerindeki bilgiler Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından yapılmış olan son dönem restorasyonlarında ortaya çıkan bulgularla karşılaştırılmıştır. Belgelerde bulunmayan ancak restorasyon çalışmaları sırasında ortaya çıkartılan bulgular çözümlemelere dahil edilmiştir. Bu yapılar hakkında literatürde yer alan bilgilerin bu çalışmayla birlikte güncellenmesi ya da bilinmeyenlerin literatürde yer alması hedeflenmiştir. Yapılan gözlemler, restorasyon aşamasındaki bilgiler ve fotoğraflar, arşiv belgeleri ve 19. yy yapım tekniklerinin anlatıldığı kitaplardaki yer alan bilgiler doğrultusunda tespitler şematik çizim yoluyla belgelenmiştir. Fotoğraflardan net olarak anlaşılamayan ya da belgelerde bahsi geçmesine rağmen gözlem ya da tespit yapılamamış olan detaylar için dönemindeki benzer örneklerden yararlanılmıştır. Araştırmalar kapsamında kimi literatürdekilerle eşleşen kimi ise daha önceki çalışmalar ile çelişen bilgilere ulaşıldığını ifade etmek mümkündür. Örneğin Yıldız Hamidiye Camisi'nin literatürdeki kubbe bilgilerinin doğru olduğuna karşın, Teşvikiye ve Büyükada Hamidiye camileri için söylenenlerin aksine demir putreller ile tuğla dolgunun bir arada kullanılmış olduğu bir strüktürün varlığı tespit edilmiştir. Aynı şekilde bu camiler içerisinde farklı şekillerde sütun ve ara destek elemanlarının bulunduğu, strüktüre destek sağladığı anlaşılmıştır. Geleneksel mimarlıktan gelen kagir taş duvar yapımı devam ettirilmekle birlikte tuğla malzemenin de beden duvarlarının yapımında ana malzeme olarak kullanıldığı görülmüştür. Bunun yanı sıra tuğla malzeme hafif olmasından kaynaklı olarak bölücü duvarlarda tercih sebebi olmuştur. Ancak malzemenin gevrekliği nedeniyle kagir tuğla duvarlarda hatıl, lento ve gergi görevi gören demir elemanların kullanıldığı tespit edilmiştir. Geniş açıklıkları geçmek için 19. yy'ın son çeyreğinden itibaren yoğunlukla kullanılan volta döşeme bu üç yapıda da tercih edilmiştir. Farklı tekniklerde olmasına karşın voltaların desteklenmesi için kirişler ve ayakların kullanılmış olduğu görülmüştür. Yakın tarihlerde yapılmış ya da 19. yy. içerisinde onarım geçirmiş olan bahsi geçen yapılar için yapılmış olan çözümlemeler; devam ettirilen, benzer ya da kullanımı sonlandırılmış olan yapım teknikleri ve malzemeler açısından birbirileri arasında değerlendirilmiştir. Bu değerlendirmeler sonucunda 19. yy'ın geç dönemine ait yapım tekniklerinin belgelenmesindeki eksiklikler ya da sorunlar tespit edilmiştir. Restorasyonlar sırasında fotoğraflama yapılmış olmasına karşın sistemler ve detaylar için gerekli rölöve çizimlerine önem verilmediği tespit edilmiştir. Restorasyon için yapılan projelerde Osmanlı ve Cumhuriyet dönemindeki restorasyonlara ait arşiv belgeleri dahil edilmemiştir. Eksik belgeleme ya da araştırmalar sonucunda malzemelerin doğasından kaynaklı bozulmalara çözüm üretilmesinde geç kalındığı tespit edilmiştir. Bu koruma sorunlarına karşılık olarak koruma süreçlerinde anılabilecek önlemler anlatılmıştır. Yapılardaki özgün malzemelerin kullanım ömürleri ile bozulma türleri ve periyotlarının belirlenerek önleyici koruma sisteminin oluşturulması önerilmiştir. Raspa ya da strüktürü çözümlemeye yarayacak noktasal detayların yerinde yapılacak açılımlarla incelenmediği durumlarda tahribatsız yöntemlerle bu noktaların incelenmesi gerektiği belirtilmiştir. Araştırmanın sonucunda 19. yy son çeyreğinde hibrit olarak adlandırılabilecek kagir ve demir strüktürel sistemin birlikte kullanıldığı yapıların mevcudiyeti ortaya konulmuştur. Geleneksel Osmanlı mimarlık birikiminin sanayileşme ve batılılaşma sonrası tamamen değişmediği bu mirasın üzerine yeni malzemelerin entegre edilmesiyle yapım sistemlerinde değişikliklerin gerçekleştiği anlaşılmıştır. Bu değişikliğin hızlı ve karmaşık olmasıyla birlikte de detay çözümlerinde hassasiyet azalmış, yerine göre pratik çözümler üretilmiştir. Bu sistemlerin belgeme ve bilgi eksiklerinin devam etmesinin yapıların korunması açısından tehlike oluşturduğu ve önleyici koruma anlayışının önemi bir kez daha vurgulanmıştır.

Özet (Çeviri)

After the Tanzimat Reform Edict, declared in 1839 during the reign of Sultan Abdülmecid (r. 1839 - 1861), the concept of Westernization gained intensity in the Ottoman Empire and became the beginning of change. Westernization, seems to have affected the Ottoman Empire in intense social and cultural areas, it also affected it in political and economic areas. A drastic transformation has started, especially in architecture, where culture and social environment are intertwined. Main settlement, which was close to the central government as Suriçi before the 19th century, spread to many districts of Istanbul, starting from the Pera region, where the raia population was in the majority. A change began in the existing building production with the settlement spread to the city; Different functions and types of buildings were built in line with the requirements. During this period, first, the Hassa Architects' Association, which State-affiliated organization formed by architects who carried out construction activities in the Ottoman Empire was closed. Then, the construction of the building was continued by the master builders, the palace architects, and the contractors. With Sultan II. Abdülhamid's (r. 1876 – 1909) accession to the throne, the concept of Westernization gained momentum in all areas. At the beginning of his reign, a change occurred in the administrative system with the declaration of constitutional monarchy. Industrialization was given importance, especially with the investments of the state. However, parallel to these developments, economic problems have also emerged within the state due to long-lasting wars, land losses, and many investments made from the treasury. Together with the changing social life and new cultural elements, all these developments and issues have affected architecture intensely. During this period, many building types with different functions were needed. For example, The construction of education, social, health, administrative institution and palace, which were the center of monarchy buildings was concentrated. Ottoman architecture has also entered the process of change with the raia master builders who have good relations with the West and the architects-engineers who came to work from the West to know the use of imported materials and apply the construction techniques brought by these materials. With the widespread use of industrial iron, iron profiles called iron I beams in building structures have increased. In addition to being the central element of the structure, iron elements continued to be used as a continuation of traditional techniques to support the structure. Aesthetic concerns are raised when the iron materials used as structural or support elements can be seen from the outside. Depending on industrialization, with the increase of brick factories and the standardization of production, the use of brick materials in walls and floors in masonry structures has also intensified. New materials and techniques have not been limited to being a structural or supporting element and have also appeared in decorative elements. In addition to traditional mortar, Portland cement has appeared in buildings as plaster, mortar and floor covering. If it is used as a floor covering, probably wooden molds are printed before the material dries, making this final layer look more aesthetic. Within the scope of this thesis, it aims to understand the technical details of this complex period in which architecture and engineering developed rapidly. For the study, three masonry mosques, which had been built by the sultan himself, were chosen among the few religious buildings that fell into the background, emphasizing governmental institution buildings. These examples include Yıldız Hamidiye Mosque, Teşvikiye Mosque and Büyükada Hamidiye Mosque. The constructions of these mosques and their repairs in the 19th century were examined. In addition, an analysis of the construction systems and the use of the mosques' materials during these stages was made. Literature reviews have been done about these three religious' structures, which have a significant place in the history of architecture, and discourses about the structures have been examined in line with books, articles and theses. It is aimed to update the information in the literature about these structures with this study. Roof cover system (dome, vault, roof, etc.), if any supporting elements, walls and supporting elements (beam, lintel), floors, structural support elements and materials and techniques used in floor coverings in these structures are analyzed. Firstly, for these analyses, a document search was carried out in the Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivleri. The accuracy of the information in the archive documents has been confirmed by the findings of the last period restorations made by the Vakıflar Genel Müdürlüğü. The findings, which were not found in the documents but were revealed during the restoration work, were included in the analyses. During the research, it was understood that the dome information of Yıldız Hamidiye Mosque in the literature was correct. A structure in which iron beams and brick fillings were used together was determined at Teşvikiye and Büyükada Hamidiye mosques, Contrary to the literature. Likewise, it has been concluded that columns and secondary support elements in different shapes contribute to the structure of the mosques. The stone wall technique, which comes from traditional architectural knowledge, has been continued; It has been observed that brick material is also used as the primary material in constructing the main walls. In addition, it has been preferred because it is a light material in the construction of partition walls. However, due to the material's brittleness, it has been determined that especially iron elements are used as a support in the bond beam or lintel function. The jack arch technique for wide-span slabs has often been preferred in buildings. Therefore, it has been seen that the jack arch technique was used on the floors of these three mosques, and although there are different techniques, beams and columns were used to support the jack arches. Detections were made through observations, information and photographs in the restoration phase, archival documents and 19th-century books. These detections were documented by drawing and schema. Similar techniques and materials from the same period were used for the details that could not be understood from the photographs or that could not be determined or observed even though they were mentioned in the documents. When the construction years of the buildings were examined in chronological order, it was determined that the materials and systems used were developed and transferred to the next building. The three selected buildings were either built recently or had recently been repaired in the 19th century. These similar dates were taken into account during the evaluations. After the analysis, the mentioned structures were evaluated among each other in terms of construction techniques and materials that were continued, similar or discontinued. Although photographs and drawings were made during the restorations, it was understood that sufficient survey drawings and details were not determined. Archival documents belonging to the Ottoman and republican periods' restorations were not included in the project drawing stages. As a result of incomplete documentation or research, it has been observed that there are delays in producing solutions to the deterioration caused by the materials' nature. In addition, it has been noticed that unnecessary interventions are made to the structure in cases where the structure is not resolved correctly. As a result of these evaluations, deficiencies, or problems in the documentation of the construction techniques of the late 19th century were determined. It has been stated that the continuation of this lack of documentation and information poses a danger to the protection of structures, and the importance of preventive protection is emphasized once again. Therefore, it has been suggested to establish a preventive protection system by determining the useful life of these materials. Within the scope of these measures, suggestions were made about what institutions, project authors and contractors involved in the restoration processes can do. It is recommended to support the examination of these points with non-destructive methods in cases where the point details that will analyze the rasp or structure could not be examined with on-site expansions. It was emphasized that these non-destructive methods should be included in the process from the beginning of the project drawing. It has been suggested that following the listing of systems in similar period structures' the materials should be monitored, the deterioration types and periods of the material should be determined, and the creation of a preventive protection system should be included in the scope of protection.

Benzer Tezler

  1. Tez No

    795142

    İzmir Selvilitepe su pompa istasyonu mimari koruma projesi

    Izmir Selvilitepe water pump station architectural conservation project

    NAİDE GİZEMNUR ZENGİN

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2023

    Mimarlıkİstanbul Teknik Üniversitesi

    Mimarlık Ana Bilim Dalı

    DOÇ. DR. ZEYNEP ERES ÖZDOĞAN

  2. Tez No

    226066

    19.yy. Osmanlı saraylarında kullanılan kumaşlar ve bu kumaşlarda Hereke Fabrika-i Humayu'nun yeri ve günümüze yansımaları

    In 19th century the materials which was used to in Ottoman pallace and at this materials the Hereke Factory's Imperial's position and to be reflected in this da

    ŞAZİMET KORKMAZ ALGAN

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2005

    İç Mimari ve DekorasyonKocaeli Üniversitesi

    İç Mimarlık Ana Bilim Dalı

    Y.DOÇ.DR. TAHSİN CANBULAT

  3. Tez No

    729023

    Record industry in Turkey: 1923-1945

    Türkiye'de kayıt endüstrisi: 1923-1945

    FATMA CAN

    Yüksek Lisans

    İngilizce

    İngilizce

    2021

    Müzikİstanbul Bilgi Üniversitesi

    Kültürel Çalışmalar Bilim Dalı

    PROF. DR. TOLGA TÜZÜN

  4. Tez No

    241029

    Devletin ekonomide değişen rolü: 18.yüzyıldan günümüze devlet anlayışındaki değişmeler

    The changing role of the state in the economy: Changes in comprehension of state from 18th century to present

    İLKNUR GÜL

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2009

    EkonomiTrakya Üniversitesi

    Maliye Bölümü

    YRD. DOÇ. DR. AYKUT TAVŞANCI

  5. Tez No

    391707

    II.Abdülhamit Dönemi İttihad-ı İslam düşüncesinin Esad Efendi'nin 'İttihad-ı İslam' risalesinde söylem analizi

    II.Abdülhamit term thinking Islamic union of Esad Efendi's 'Islamic Union' treatise on discourse analysis

    ALİ ERCAN

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2015

    Siyasal Bilimlerİstanbul Ticaret Üniversitesi

    Uluslararası İlişkiler Ana Bilim Dalı

    PROF. DR. ERGÜN YILDIRIM

Geri Dön