Ebü'l-Kâsım el-Müeddib'in dilciliği ve metodoloji açısından deḳâiḳu't-taṣrîf adlı eseri
Abū al-Qāsim al-Muaddib's linguistics and his work titled Daqā'iq al-tasrīf in terms of methodology
- Tez No: 763386
- Danışmanlar: PROF. DR. SONER GÜNDÜZÖZ
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Dilbilim, Linguistics
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2022
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Ankara Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Arap Dili ve Belagatı Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 359
Özet
Bu çalışma, 4./10. yüzyılda yaşamış bir dilci olan Ebü'l-Kâsım b. Muhammed b. Saîd el-Müeddib'in sarf ilmi hakkında yazmış olduğu ve Deḳâiḳu't-taṣrîf adını verdiği eserini konu edinmiştir. Hakkında malumatın oldukça sınırlı olduğu müellif ve eserinin varlığından, asırlarca haberdar olunamamıştır. Eserin gün yüzüne çıkarılarak yayınlanmasının üzerinden çeyrek yüzyıldan fazla zaman geçmiş olmasına rağmen Arap dünyasında yapılan sınırlı çalışmalar hariç, eser üzerinde kayda değer bir araştırmanın yapılmadığı görülmektedir. Yine kitabın bilinen tek yazma nüshası Türkiye'de bulunmasına karşın, bugüne kadar hakkında Türkçe bir çalışma da kaleme alınmamıştır. Bu çalışma, el-Müeddib ve eserinin tanınması noktasında ortaya çıkan boşluğu dolduracağı düşüncesiyle kaleme alınmıştır. İsminden de anlaşılacağı üzere bir sarf kitabı olan eser, sarf ilim dalına ait kıymetli bilgilerin yanında, leksikolojik ve fonetik alanda da özgün bilgiler içermekte ve kendine özgü bir terminoloji ve morfolojik tasnif modeli önermektedir. Eserde Arap dilinin kelime yapısına ait birçok probleme yer verilmiştir. Eser, dil bilgisi ve yapı bilimine ait kuralların tespit ve ispatı için ortaya konulan delillerin zenginliği ile dikkati çekmektedir. Müellif, eserine konu edindiği dilsel problemlerin çözümünde, kendi dönemine kadar oluşmuş müktesebattan önemli ölçüde yararlanmıştır. Çoğu dilci gibi müellif de kuralların belirlenmesinde istişhâda özel bir önem vermiştir. Şiir, Kur'an ve kıraatler, emsâl ve lehçeler sıklıkla başvurduğu ihticâc kaynaklarıdır. Bunların yanında kıyas ve birtakım mantıksal çıkarımlar gibi dönemin diğer bilim dallarında da kullanılan aklî istidlâl yöntemlerini de kullanmıştır. Müellif, kendisinden önceki dilcilerin metot ve teori açısından ortaya koydukları birikimi önemsemekle birlikte, şâhid gösterme kurallarına her zaman bağlı kalmamıştır. Dil kurallarının tespit ve ispatında müvelled şairlerin şiirini kullanması ve kime ait olduğu bilinmeyen şiirlerle istişhâdı gibi hususlar müellifin, dilciler tarafından çoğunlukla kabul görmüş semâ ve nakil kurallarına yaklaşımındaki metot farklılığını ortaya koymaktadır. Müellifin, Arap dilinin kelime yapısına yaklaşımının birçok yönden özgün karakterde olduğunu söylemek mümkündür. Bu husus özellikle onun, tasnif metodunda ve dil açısından zaman kavramına yaklaşımında kendini göstermektedir. Müellifin tasnifine göre mâzi fiil, zamana delaleti yönünden nas, mümessil ve râhin olarak üçe, muzâri fiili ise nas ve mümessil olarak ikiye ayrılır. el-Müeddib'in, kök harflerine göre fiili sahîh, sakîm ve mehmȗz olarak üçe taksim ederek mehmȗz fiili, sahîhin kapsamında değerlendirmeyip, ayrı bir grup olarak ele almasıyla geleneksel yaklaşımdan ayrılır. Ayrıca müellifin, her üç fiili de kendi içinde birçok kısımlara ayırması ve her birini farklı kavramlarla ifade etmesi onun, özgün tasnif yöntemini gösteren başka bir yönüdür. Müellifin yüzü aşkın özgün gramer terimi kullanması, terminoloji açısından eserin zenginliği gösterir niteliktedir.
Özet (Çeviri)
This thesis is the study on the sarf book namely Daqā'iq al-tasrīf written by Abū al-Qāsim b. Muhammed b. Saîd al-Muaddib who is a linguist lived at 4./.10 century. Because of the lack of knowledge about the author and the book, the existence of both were unknown for centuries. Although it has been more than a quarter of a century after the reveal and the publication of the book it can be seen that there is no significant work done on the book apart from limited works from Arabic world. Moreover, while the only known manuscript of the book is located in Turkey, there isn't any research done on Turkish. This study aims to unveil al-Muaddib and his work Daqā'iq al-tasrīf. As it can be seen from the name of the book itself, it contains not only the substantial knowledge about the sarf, but also unique information on lexicology and phonetics and it proposes its own terminology and morphological classification model. The book includes lots of problems about the structure of the Arabic words. It stands out with the rich number of arguments for the determination and the proofs of grammar and morphology. The author utilizes the existing body of knowledge for solutions of the linguistic problems that it refers. He pays his attention to istişhad (evidencing, reference) as lots of linguists did to set up the grammar rules. Poems, Quran and the kıraatler(readings?), exemplary uses and dialects are his mostly used sources of references. Moreover, he uses widely applied rational methods like comparison and logical reasoning which are also implemented in other scientific areas of the same period. Even though the author respects the heritage of his prior linguists in terms of the method and theory, he does not refer to them strictly. Making use of the anonymous poems on the determination and the proof of the grammar rules demonstrates how the author differs in terms of methodology from the classical methods of sema and nakil which are approved by most linguist. It can be said that the author's approach to the Arabic syntax is unique in lots of aspects. His distinctions are more noticeable especially in classification methods and his grammatical approach to the tenses. According to the classification of the author the mazi verbs can be divided into three groups namely nas, mumessil and rahin, and the muzari verbs can be divided into two groups namely nas and mumessil. al-Muaddib diverges from the traditional approach in his classification of verbs to sahih, sakim and mehmuz according to their root letters and treating mehmuz verbs not in the context of sahih but as a whole different category. In addition, the author's separation of these three verb types in themselves and expressing each of them with their own notions are the other aspects of his characteristic classification approach. His use of more than hundred unique grammar term is also an example of how rich the terminology of the book is.
Benzer Tezler
- Ebu'l-Kasım el-Ensari'de bilgi teorisi
Theory of knowledge according to Abu al-Qasim al-Ensari
MEHMET EMİN ULU
Yüksek Lisans
Türkçe
2020
DinSiirt ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. FADIL AYĞAN
- Ebû'l-Kâsım el-Ka'bî'nin Makâlât'ında Şîa'yı ele alışı
Abū al-Qāsim al-Kaʿbī's handling of Shia in his Maqālāt
MOHAMMED AHMED SHİHAB
Yüksek Lisans
Türkçe
2020
DinAnkara ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. SÖNMEZ KUTLU
- Ebü′l-Kâsım El-Hüzelî′nin kıraat ilmindeki yeri ve El-Kâmil Fi′l-Kırâât adlı eseri
Abu Al-Qasim Al-Huzali position at the quranic recitation and his book Al-Kamil fi Al-Qira'at
ABDULMUTTALİP ÇALIŞKAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2021
DinNecmettin Erbakan ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ RECEP KOYUNCU
- Ebû'l-Kāsım El-Ka'bî El-Belhî'de bilgi
Abū l-Qāsim Al-Ka'bī Al-Balkhī's conception of knowledge
ZEYNEP HÜMEYRA KOÇ
- Ebû'l-Kâsım El-Ka'bî'nin Makâlâtı'nda Hâricî fırkaları ele alış biçimi ve tasnifi
Abû'l-Qâsim Al-Ka'bī's form of handling and classification of Khārijī sects in his Maqālāt
NESİBE ÜNCE
Yüksek Lisans
Türkçe
2021
DinAnkara ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. SÖNMEZ KUTLU