Geri Dön

Dîvânu Lugâti't-Türk'te yer alan fiillerin Türkiye Türkçesi ve Azerbaycan Türkçesi söz varlığıyla karşılaştırmalı incelenmesi

A comparative examination of the verbs in Divânu Lugâti't-Türk with Turkish Turkish and Azerbaijan Turkish vocabulary

PDF İndir

  1. Tez No: 770409
  2. Yazar: BUKET ERDOĞMUŞ
  3. Danışmanlar: PROF. DR. AHMET NAHMEDOV
  4. Tez Türü: Yüksek Lisans
  5. Konular: Türk Dili ve Edebiyatı, Turkish Language and Literature
  6. Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
  7. Yıl: 2022
  8. Dil: Türkçe
  9. Üniversite: Aydın Adnan Menderes Üniversitesi
  10. Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
  11. Ana Bilim Dalı: Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
  12. Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
  13. Sayfa Sayısı: 642

Özet

Fiiller dilin temel söz varlığında önemli bir yere sahiptir. Bir dildeki hareketleri karşılayan bir durum, bir oluş, bir kılış ifade eden fiil kökleri, dillerin kendisine özgüdür. Bir dilde alıntılanamayan sözcük türü fiillerdir. Fiiller de diğer türler gibi dilin yapısının doğal gereği olarak canlıdır ve zaman içerisinde değişime uğrar. Yeni fiiller bu şekilde oluşur ya da var olan fiillerin anlamları böyle gelişir, değişir. Bu çalışmada Dîvânu Lugâti't-Türk'te yer alan fiiller, Türkiye Türkçesi ve Azerbaycan Türkçesi yazı dili esas alınarak ses ve anlam açısından karşılaştırılmıştır. Türkiye Türkçesinde Türkçe Sözlük, fiilin burada yer almaması durumunda Türkiye Türkçesi ağızlarının sözlüğü olan Derleme Sözlüğü; Azerbaycan Türkçesinde ise Seyfettin Altaylı'nın Azerbaycan Türkçesi Sözlüğü ve Azәrbaycan Dilinin İzahlı Lüğәti, fiilin burada yer almaması durumunda Azerbaycan Türkçesi ağızlarının bir sözlüğü olan Azәrbaycan Dilinin Dialektoloji Lüğәti kaynak olarak kullanılmıştır. Çalışmada Dîvânu Lugâti't-Türk'ün Ahmet Bican Ercilasun ve Ziyat Akkoyunlu tarafından hazırlanmış yeni baskısı tercih edilmiş, Besim Atalay'ın çalışması ile de karşılaştırmalar yapılarak gerekli durumlarda açıklamalara da yer verilmiştir. Çalışmamıza Dîvânu Lugâti't-Türk'ü temel almamızın nedeni bu eserin XI. yüzyıl Karahanlı Türkçesinin söz varlığını yansıtması, sözlük niteliğinde bir ürün olması ve pek çok fiilin örneklerle verilmesidir. Türkçe Sözlük, Azerbaycan Türkçesi Sözlüğü ve Azәrbaycan Dilinin İzahlı Lüğәti ise bu fiillerin ne kadarının ölçünlü dile geçtiğini tespit etmek amacıyla seçilmiştir. Anadolu ağızlarının bir sözlüğü olan Derleme Sözlüğü ve Azәrbaycan Dilinin Dialektoloji Lüğәti ise ölçünlü dilde varlığını kaybettiği hȃlde halk ağızlarında varlığını korumuş fiilleri de tespit edebilmek amacıyla çalışmaya dȃhil edilmiştir. Böylece XI. yüzyıl eseri olan Dîvânu Lugâti't-Türk ile XVI. yüzyıla kadar aynı yazı dili temelinde oluşan günümüz Türkiye Türkçesi ve Azerbaycan Türkçesi arasında fiiller aracılığıyla art zamanlı ve eş zamanlı bir dil bağı kurulmaya, XI. yüzyılda varlığı bilinen fiillerin Anadolu ağızlarına ve Azerbaycan Türkçesi ağızlarına ne derece ulaştığı, Türkiye Türkçesinde Azerbaycan Türkçesine ne kadarının korunup ne kadarının değişerek bugünkü Türkiye Türkçesine Azerbaycan Türkçesine ulaştığı tespit edilmeye, ses ve anlam açısından ne tür değişiklikler yaşadığı ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Özet (Çeviri)

Verbs have an important place in the basic vocabulary of the language. Verb roots that express a situation, an occurrence, an action that meet the movements in a language are unique to languages. Words that cannot be quoted in a language are verbs. Verbs, like other types, are alive as a natural requirement of the structure of language and they change over time. This is how new verbs are formed or the meanings of existing verbs develop and change in this way. In this study, the verbs in Dîvânu Lugâti't-Türk were compared in terms of sound and meaning based on the written language of Turkey Turkish and Azerbaijan Turkish. In Turkey Turkish, Turkish Dictionary, if the verb is not included here, Compilation Dictionary, which is a dictionary of Turkey Turkish dialects, in Azerbaijan Turkish, Azerbaijan Turkish Dictionary and Azәrbaycan Language Illustrated Dictionary, in case the verb is not included here, Azәrbaycan Dialectology Dictionary, which is a dictionary of Azerbaijani dialects. was used as a resource. In the study, the new edition of Dîvânü Lügati't-Türk prepared by Ahmet Bican Ercilasun and Ziyat Akkoyunlu was preferred, comparisons with Besim Atalay's work were made and explanations were added when necessary. The reason why we base our study on Dîvânu Lugâti't-Türk is the XI. It reflects the vocabulary of the 20th Century Karakhanid Turkish, is a dictionary product, and many verbs are given with examples with witnesses. Turkish Dictionary, Azerbaijan Turkish Dictionary and Azәrbaycan Language Illustrated Lüğәti have been chosen to determine how many of these verbs are in the standard language. The Compilation Dictionary and the Dialectology Lüğәti of the Azәrbaycan Language have been included in the study in order to detect the verbs that have preserved their existence in the folk dialects although they have lost their existence in the standard language. Thus XI. Dîvânu Lugâti't-Türk, which is a work of the XVI century. To establish a diachronic and simultaneous language bond through verbs between today's Turkey Turkish and Azerbaijani Turkish, which was formed on the basis of the same written language until the XI century. It is determined to what extent the verbs whose existence is known in the century reached the Anatolian dialects and the Azerbaijani Turkish Dialects, how much of them were preserved in Azerbaijan Turkish in Turkey Turkish, and how much of them reached today's Turkey Turkish, Azerbaijan Turkish, and what kind of changes they experienced in terms of sound and meaning. attempted to be placed.

Benzer Tezler

  1. Tez No

    501366

    Dîvânu Lugâti't-Türk'ün söz varlığı üzerine bir karşılaştırma (Kazak Türkçesi)

    A comparison on Dîvânu Lugâti't-Turk's lexicology (Kazakh Turkish)

    MEHMET MUSTAFA KARACA

    Doktora

    Türkçe

    Türkçe

    2017

    DilbilimGazi Üniversitesi

    Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı

    PROF. DR. FATMA ÖZKAN

  2. Tez No

    249586

    Divanü Lugati't-Türk'te fiil yapımı

    Verb formation in Divanu Lugati't-Turk

    DİLEK HERKMEN

    Doktora

    Türkçe

    Türkçe

    2009

    Türk Dili ve EdebiyatıMarmara Üniversitesi

    Türk Edebiyatı Bölümü

    PROF. DR. GÜLDEN SAĞOL YÜKSEKKAYA

  3. Tez No

    145961

    Divanü Lügati't-Türk'teki fiillerden yeni Uygur Türkçesinde yaşayanlar

    The verbs of Divanü Lügati't-Türk which still being used in new Uighur Turkish language

    MEHMET ÇAPUR

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2004

    Türk Dili ve EdebiyatıÇukurova Üniversitesi

    Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı

    DOÇ. DR. DENİZ ABİK

  4. Tez No

    125332

    Derleme Sözlüğü'nde Divanü Lügati't-Türk'ten fiiller

    Verbs of Divanü Lügati't-Türk in Derleme Sözlüğü

    GÜLENDAM KARACA

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2002

    Türk Dili ve EdebiyatıÇukurova Üniversitesi

    Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı

    DOÇ. DR. A. DENİZ ABİK

  5. Tez No

    463403

    Dîvânu Lugâti't-Türk'te yer alan yabancılara Türkçe öğretimi unsurları

    Turkish schooling elements for foreigners in Dîvânu Lugâti̇'t-Türk

    ALPER TOK

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2015

    DilbilimBaşkent Üniversitesi

    Türkçe Eğitimi Ana Bilim Dalı

    PROF. DR. ABDURRAHMAN GÜZEL

Geri Dön